Microsoft Word X?z? v? Siy?z. ?h tar doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
206 məhkəmələr də varlıların-qolçomaqların, bəylərin mənafeyini güdürdü. Şikayətlərinin heç bir nəticə verməməsini görən kəndlilər vergi verməkdən boyun qaçırır, hökumət məmurları- nın, kəndxudaların, bəylərin evlərinə, malikanələrinə hücum edir, var-yoxlarını dağıdır, evlərini yandırırdılar. Kəndlilərin bu aktiv mübarizəsi silahlı toqquşmalara çevrilirdi. XIX yüzilliyin son rübündə Azərbaycanda belə mübarizənin ən çox yayılmış forması qaçaq hərəkatı idi. Bu və ya digər narazı, cəzanə gəlmiş kəndli öz feodalını, çar məmurunu öldürəndən sonra ələ keçməmək üçün dağlara qaçır, ətrafına özü kimi narazı kəndliləri toplayaraq silahlı dəstələr düzəldirdi. Bu dəstələr əsl xalq intiqamçılarına çevrilirdilər. Onlar qəflətən bəyin, qolçomağın, çar məmurunun, sələmçinin mülkünə bas- qın edir, onların var-yoxlarını ələ keçirib yoxsullara paylayırdı- lar. Qaçaq hərəkatı demək olar ki, Azərbaycanın hər yerini bürümüşdü. Əhali onların intiqamını bəylərdən, çar məmurla- rından alan qaçaqları həmişə müdafiə edir, onların ələ keçmə- sinə mane olurdular. Təsadüfi deyil ki, elimizdə belə xalq məsəli var: Qaçağı el saxlar” (48, s. 247-248). Çar Rusiyası dövründə işğalçılara qarşı silahlı mübarizə aparmış, əslən indiki Xızı rayonundan olan qaçaq Adgözəl Xələfoğlu, Qurd Məhərrəm (Xələfoğlu), Pəricahan Xələfqızı, Dəli Zeynal, Upa Əkbər, Dəli Qəhrəman, Qılızılı Fərruğ, Hacı Rüstəm, Hacıbala Rüstəmoğlu, Hacı Həbib Əmirli, Hacı Mah- mud, Hacı Cabbar, pəhləvan İmanqulu, Oğuz Əli, qaçaq İmambaxış, Ağabala Əzimoğlu, Hacı Qurban Əli Zeynaloğlu, Molla Əli Nadiroğlu və başqa bu kimi igidlərin adları dillər əzbəri olmuşdur. Qaçaqların yerli feodallara qarşı mübarizəsi də əslində işğalçı idarə üsuluna qarşı aparılan mübarizə idi. Çünki o dövrdə bəy titulu daşıyanların heç də hamısı əsilli-nəsilli bəylər deyildilər. Bu bəylərin əksəriyyəti çar məmurlarına rüşvət verməklə “bəylik” almışdılar. Xızı ərazisində varlı sahibkarlar- la sadə xalq arasında heç bir qarşıdurma olmamışdır. Belə ki, 207 bir hadisə istisna olmaqla varlı dağlılar “bəy” titulu daşımamış- lar, “kafirdən bəylik almağı” əksiklik saymışlar. Sözsüz ki, bu işdə Hacı Seyyid Zəki ağa, Hacı Seyyid Əli, Hacı Seyyid Mahmud kimi savadlı din xadimlərinin rolu böyük olmuşdur. Müqəddəs Quranın biliciləri olmuş bu insanlar əhalini İrandan qaynaqlanan və din adı altında təbliğ edilən xürafatdan da qorumuşlar. Çar Rusiyası dövründə “bəy” titulu almış kəndxudanı Beşbarmaq mahalının Fındığan kəndindən olan Dəli Zeynal körpünün üstündə güllə ilə vuraraq öldürmüşdür. Dəli Zeynalın yaxşı silahlanmış, sərrast atıcılardan ibarət dəstəsi var idi. Dəfələrlə onun dəstəsini ləğv etməyə göndərilmiş kazaklar hər dəfə itkilər verərək məğlub olmuşlar. Qaçaq Zeynalın hər addımını izləyən pristav nəhayət, onun dəstədən ayrılaraq kən- də gəldiyini öyrənmiş və kazak dəstəsi ilə pusquda durmuşdur. Zeynal kəndin yaxınlığındakı dağda öldürülmüşdür. İgidliyi və dönməzliyi ilə “Dəli Fındığan” kimi tanınmış kəndin əhalisin- dən ehtiyat edən pristav hiyləgərcəsinə, guya belə bir igidin ölümünə dərindən təəssüflənərək, camaata Zeynalın başqa bir qaçaq tərəfindən vurulduğunu söyləmişdir. Camaat da buna inanmışdır. Dəfələrlə kazaklardan ibarət atlı dəstəsi ilə hücum edərək Dəli Zeynalı öldürmək istəyən pristavın bu yalançı təəssüfünə camaat necə inana bilərdi?! Burada, kişinin yalan danışa bilməsini ağıllarına belə gətirməyən xalqın hədsiz sadəliyindən daha çox məmurun qorxaq xislətindən irəli gələn ikiüzlülüyü, artistlik məharəti heyrət doğurur. İstər Çar Rusiya- sı, istərsə də sovetlər dövründə bu metoddan geniş istifadə edilirdi. Öldürülməsinə və ya sürgün edilməsinə artıq “qərar verilmiş” bir insanın aid olduğu yaşayış yerində, kollektivində “məsələ” mütləq müzakirəyə qoyulur, “düzgün” rəy verilir və imzalar toplanırdı. “Parçala və hökm sür” proqramının tərkib hissələrindən olan bu metod həm də xalqın diqqətini yayındırır, işğalçı rejimin məkrli siyasəti üzərinə pərdə çəkirdi. 208 O dövrün adlı-sanlı qaçaqlarından biri də Göyxan mahalının Ağdərə kəndinin Şıx Səfərli nəslindən Adgözəl Xələfoğlu ol- muşdur. Gənc yaşlarında bir çar məmurunu xəncərlə vurub ya- raladığına görə Sibirə sürgün edilmiş və tezliklə sürgündən qaçıb qayıtmış Adgözəl bir neçə nəfərdən ibarət silahlı dəstə ilə dağlara çəkilmək məcburiyyətində qalmışdır. Getdikcə dəstə- sində olan silahlıların sayı artmış və o dövrün ən böyük qaçaq dəstələrindən birinə çevrilmişdir. Bakıda, Təbrizdə, Dərbənddə, Şamaxıda, Şəkidə, Qarabağda, Göyçədə, Qazaxda, Tovuzda, Şəmkirdə adı dillər əzbəri olan bu qaçağın igidliyi haqqında aşıqlar, şairlər söz demişlər. Qaçaq dəstələrinin yüksək manevrli olmaları vacib həyati məsələ idi. Silah və sursatla təminat rüşvətxor çar məmurları hesabına həyata keçirilirdi. Belə ki, qaçaq dəstələri əsasən elə pristavların, kazakların “əlavə gəlir” əldə etmək məqsədi ilə gizli şəkildə satdıqları, nadir hallarda hərbi qənimət kimi ələ keçirdikləri silah və sursatla silahlanırdılar. Tez-tez düşərgə yerini dəyişmək məcburiyyətində qalan qaçaqların ərzaqla təminatı da çətin idi. Bu səbəbdən də qaçaq dəstələri adətən 15-20 atlıdan ibarət olurdu. Lakin Adgözəlin dəstəsində olan qaçaqların sayı yüz əlli nəfərdən artıq idi. Beşbarmaq mahalına Dəli Zeynalın, Gədik və Göyxan mahallarına qaçaq Adgözəlin qorxusundan bir çar məmuru yaxın gələ bilmirdi. Bu səbəbdən də qubernator “nəyin bahasına olursa olsun” Adgözəlin öldürülməsini pris- tava tapşırır. Adgözəlin hər addımını izləyən pristav onun Beşbarmaq mahalında toyda olduğundan xəbər tutur. Adgözəl toya bacısı Pəricahanla birgə getdiyindən özü ilə dəstədən heç kimi aparmamışdı. Belə bir fürsəti çoxdan axtaran pristav otuz nəfər atlı ilə dağlara qalxır. Lakin Adgözəli toyda həbs etməkdən qorxaraq yolda pusqu qurur. Gecə toydan Ağdərə kəndinə qayıdan Adgözəl ilə bacısı yolda pusqu olduğundan duyuq düşərək atlarını çapıb dağa qalxır və qayaların arxasında mövqe tuturlar. Dağı əhatəyə alan jandarmlar dar cı- ğırla yuxarı qalxa bilmirlər, belə ki, sərrast atıcılar olan Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|