Microsoft Word yadigar 55 4267227 yadigar- ?l?sg?r doc
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ələsgər Mirzəzadə 78 Sovet hakimiyyətinin qurulduğu ərəfələrdə Muğanın Cəlilabad bölgəsındə qanlı olaylar XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın Cənub bölgəsində - Muğanda cərəyan edən hadisələr ölkənin mərkəzi şəhə- rlərində baş verən ictimai-siyasi hadisələr qədər təlatümlü və qaynar olmuşdur. Bir tərəfdən”ağqvardiyaçılar” adlanan çar ordusunun hərbi tör-töküntüləri, bir tərəf¬dən bir-birinə müxalif olan eser-menşeviklər və sovet bolşevikləri, digər tərəfdən də ingilislər Muğanı hərbi poliqona çevirmişdilər. Hamı qəzadakı xaosdan istifadə edib bu torpaqlardan yarar- lanmaq, qənimət əldə etmək istəyirdi. Çağrılmamış qonaqlar İllarion Talixadze, Timofey Ulyan¬tsev, Nikolay Tutuşkin, David Çirkin, Terentiy Suxorukin, İlyaşeviç və b.burada az- ğınlıq edirdilər. Erməni zabitləri Avetisov və Makarovun Muğanda azğınlığı lap həddini aşmışdı. 1918-ci ildə Milli hökumət (AXC) yaranmasaydı və bu azğınların qarşısını almasaydı, Allah bilir, hələ nələr baş verə bilərdi!? 1917-1920-ci illərdə Muğan və Lənkəran bölgəsində vəziyyət qeyri-sabit və gərgin idi. Tez-tez hakimiyyət də- yişikliyi baş verirdi. Bu vəziyyətdən istifadə edən erməni – bolşevik qüvvələri bölgədə azğınlıqlarını imkan qədər genişləndirir, xalqı soyub talayır, kəndləri – evləri yandı- rır, qətliam törədirdılər. Əhali bu zülmə dözə bilmirdi. Be- lə yaşamaqdansa ölümü üstün tutan əhalinin müəyyən qismi ermənidaşnak-bolşevik qüvvələrinin qarşısını almaq üçün “dayandoldurum” və soyuq silahlarla silahlanaraq, onlara qarşı savaşa başlamışdılar. Əhalinin salamat qalan digər hissəsi isə – qadınlar, uşaqlar, qocalar dağlara, meşə- Tarix və zaman Muğan tarixinə dair elmi araşdırma 79 lərə çəkilirdi. Yerli əhalinin müqavimətini qıra bilməyən “özgə” qüvvələr boşalmış kəndi yandırmaqla, çıxa bil- məyən camaatı qətlə yetirməklə kifayətlənirdilər. Abdullu və Fərzili kəndinin silahlıları ilə erməni – rus qüvvələri arasında qanlı döyüş rus əsgərlərini geri çəkilməyə məc- bur etmiş, Həməşərəyə qədər sıxışdırılan əsgərlər bir neçə gündən sonra böyük bir qüvvə ilə bu kəndlərə hücum edərək başdan ayağa yandırmışdılar. Lənkəran qəzasının Astarxanka – Hasıllı bölgəsində XI Qızıl Ordunun Müsavat hökumətinin ləğv olunmasına müqavimət göstərənlər işgəncələrə məruz qaldı, hətta bü- töv kəndlər - Hasıllı, Hacı İsmayıllı, Fizuli, Kürümbel, Dövlətalıbəyli kəndləri yandırıldı... Qırğının qarşısını al- maq üçün ağsaqqallar işə qarışırdı. Sülhün əleyhinə olan qüvvələr aranı qızışdırır, ziddiyyətlər yaradırdılar. “Belə- suvara çar generalının yanına göndərilən üç azərbaycanlı barışıq haqqında şərtnamə bağlayıb geri qayıdarkən, rus kazakları tərəfindən öldürülür. 1918-ci ilin yazında isə na- hiyyə pristavı Prişibə gələndə onu Əyri dərəsində oldü- rürlər ki, öz pis niyyətlərin həyata keçirsinlər”(R.Əsgərov Cəlilabad dünən və bu gün Bakı-2000, səh. 24,29). Yazıçı jurnalist S.Nəsiroğlu ilə bu barədə söhbət edər- kən, o da bu mövzu ilə bağlı mühüm sənədlərə əsasən mə- lumatlı olduğunu bildirdi: “1918 – ci ilin mart ayının 20-də Novruz bayramı axşamı, təxminən saat 23.00 radələrində bir qrup qaniçən erməni əsgəri indiki Cəlilabad rayonu- nun Sabirabad kəndinin günçıxan hissəsində yaşayan İs- mayıl kişinin evinə basqın edirlər. İsmayıl kişinin həyətın- dəki ot tayasını yandırıb, mal-qarasını ələ keçirirlər. Bir Ələsgər Mirzəzadə 80 neçə saatdan sonra isə ondan cənubda yerləşən Novoqo- lovka (Uzuntəpə) kəndinə sarı irəliləyən daşnaq quldur- ları kəndin mərkəzində yaşayan Tahir kişinin evini müha- sirəyə alırlar. Bərk atışma gedir. Evlər,tayalar,mal tövlələri yandırılır. Yerli ruslar belə zülmə dözməyərək, azərbay- canliların müdafiəsinə qalxırlar. Ermənilər kəndi tərk et- məli olurlar. Səhəri gün isə Tahir kişinin yanmış meyidi aşkar olunur. Həmin ərazi indi də Tahir kişinin adı ila ta- nınır və Tahirkənd adlanır. Martın 21-dən 22-nə keçən gecə rus və ermənilərdən ibarət dəstə Əyri deyilən ərazidə yaxındakı “Su quyu- su” adlanan obada (ora Təzəkənd də deyirdilər) yaşayan- ları tamamilə qırırlar. Sonra Bəcirəvan kəndinin yaxın- lığında-indiki “strelbişe” postunun yanındakı xırda oba- larda yaşayan əhalini gülləbaran edirlər. Bu cinayəti həya- ta keçirən erməni polkovnik Avetisovun erməni əsilli əs- gərləri idi… Bu barədə hələ 2006 – cu ildə yaşadığım Uzuntəpə kəndinin qocaman, ahıl kişilərdən də bilgilər almışdım.- Onlar da başlarına gələn fəlakətləri ürək ağrısı ilə danışır- dılar. Şikar Almaz oğlu Rüstəmov, Almasxan Hüseyn oğ- lu Zeynalov, Cəfərxan Balaxan oğlu Mehdiyev, hər biri ay- rı-ayrılıqda qeyd edirdilər ki, atalarımız da, biz də köçüb gələn ruslarla birgə yaşamışıq. Onlar bizlərə yox, erməni- lərə çox inanırdılar. Sovet hakimiyyətinin ilk illərində Qı- zıl Ordunun tərkibində gələn erməni və ruslar yerli rusla- ra (molokanlara) “beşatılan” silahı paylayırdılar. Başımız müsibətlər çəkib. Onların qarşısında söz deyə bilmirdik. Hərdən onlara qarşı çıxanda bizdən kimsə ölməli idi. Tarix və zaman Muğan tarixinə dair elmi araşdırma 81 Bizləri Prişibdə yerləşən qərargaha satırdılar. Ən çox bi- zim adamları erməni zabit və əsgərləri istintaq edirdilər. Elə vaxt olub, toyuq hinində yatmışıq. Biz uşaq olsaq da, o müsibətlər yadımızdan çıxmır... Prişibdə (indiki Göytəpə) Bakı-Astara magistral yolu- nun sağ tərəfində, Göytəpəçay körpüsünün günbatan his- səsində 60 m uzunluğunda və 18 m dərinliyində tu- nel-quyu var idi.( Hal- hazırda bu tunel 2014-2015-ci ildə salınmış parkın altında qalmışdır – Ə.M.). Başları kəsilmiş müsəlman cəsədlərini ora tullayırmışlar. Əslində körpüyə yaxın çayın qirağında rus qarnizonuna məxsus bir həb- sxana var idi. Müsəlman“günahkarlar” ora salınır, məh- kəməsiz – istintaqsız şiddətli cəzaların alırdılar. Yaxın- lıqdakı quyu onların son məzarı olurdu. Deyilənə görə, seyyid Hacı Sultanın (son vaxtlara qədər Biləsuvarda yaşamış və həcc zyarəti zamanı qərib ölkədə dünyasını də- yişmişdir) da atası dini təbliğat üstündə tutularaq həmin həbsxanaya salınmış, amma orada işləyən bir şəxs tərə- findən qaçırılmışdır. Ləzranlı Mirzəqulu kişinin xatirələ- rində (mənbə: L.Mirzəqulu “Olanlardan, keçənlərdən” – redaktə edib çapa verən Araz Gündüz) göstərilir ki,”...Mən atamla Yed-dioymaq kəndindən gəlib Prişib körpüsündən keçəndə dörd nəfər qeyri-millətdən olan əsgərin əllərində si- yirmə qılınc çaya sarı endiyini gördük. Onlar çayın qirağından, bir çökək yerdən bir nəfər yerli türkü (azər- baycanlını) dartıb çıxartdılar, sonra da əllərindəki qılıncla onu doğra¬mağa başladılar. Doğradıqları adam var gücü ilə qışqırır, kömək diləyirdi... Onlardan başqa da çayın qırağında bir neçə nəfərin qılıncla doğranmış cəsədini Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|