Microsoft Word Yeni kitab A5-son docx
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Mənim gü- cüm ancaq xatırlamağa çatır. Arzulamaq, xəyal qurmaq mənlik deyil. Xatırlamağı heç kim mənə qadağan edə
- “Sevən bir qadın kişidən bütün varlığını tələb eləməkdə haqlıdır. Mən isə sənə heç nə verə bilmə- rəm. Bakıda borca yemək yediyim kafelər var. Başa düş
- “Mühafizəçinin bayıra çıxması Anuşun bütün həvəsini öldürdü. Onun sifə- tinə birdən-birə adamı diri-diri öldürən kədər çökdü. Ara
147 Əsərin müqəddiməsi bu görüşdən nəsə uman oxucunu bəri başdan arın-arxayın edir: bu insan düşmən düşərgəsində fərqli heç bir jest, fədakarlıq eləməyəcək. Amma oxucu ona da inanır ki, qəfil gələn məktub müharibədə döyüşə çağırsaydı belə qəh- rəman eyni çaba ilə ora da gedərdi. Ona görə yox ki, içindəki patriotizm ona bu addımı atmağa sövq elətdirəcəkdi, yox, sa- dəcə, əsərin qəhərəmanı darıxırdi və darıxmaq hissini dəf elə- mək üçün hərdən məsələn, bulvardakı qarımış şairə xanımlarla elədiyi söhbəti cəbhə xəttindəki əsgərlərlə təzələyərdi, o qədər. Əsərdə “ümummilli eyforiya dövrü” olan 1990-cı illər, hə- min dövrə xas səciyyəvi görüntülər –həm siyasi-ictimai, həm də psixoloji çalarları ilə təsvirini tapıb. Bir-birini əvəz edən tarixi dövrlərin insan talelərinin yaşantısında doğurduğu gərgin emosiyalar hiss edilir. Burada müəllif mürəkkəb və fəci hadisə- lərin səbəblərini, köklərini göstərmir, hansısa amal və mübarizə əzmi də yoxdur. Müəllif sadəcə ömrünün anılarına əsaslanır, həmin anıları öz təhkiyəsində ipə-sapa düzüb süjet xətti yara- dır. Onun uşaqlığı da, qayğıları da, istəkləri ilə həyat reallıqları arasındakı ziddiyyətlərin doğurduğu hisslərin ifadəsi də- bir sözlə keçmişinə dair nə varsa bu xatirələrdədir. “Mənim gü- cüm ancaq xatırlamağa çatır. Arzulamaq, xəyal qurmaq mənlik deyil. Xatırlamağı heç kim mənə qadağan edə bilməz. Dünyada elə bir adam tapılmaz ki, keçmiş onun üzərində mənim üzərimdəki qədər hakim ola bilsin.Mən heç bir şeyi unuda bilmirəm. Heç bir şeyi. Ona görə də mən özümü həddən artıq qoca hiss edirəm.” Romanda xatirə motivi, müəllif tərcümeyi-halından alınan təfsilatlar onu avtobioqrafiq əsər kimi səciyyələndirməyə əsas verir. Çünki müəllif tərcümeyi-halının daşıyıcısı kimi görünən və əsərin əsas qəhrəmanı Seymurun həyatının çox qismi romanda ehtiva olunur. Burada təsvir edilən həyatın tarixi-məntiqi doğruluğuna bə- dii təminat verən müəllifin uşaqlıq dövrünün nostalji çalarıdır, həmin qarışıq 1990-cı illərin bədii təcəssümünü təmin edən 148 qəhrəmanın uşaq yaddaşına çokmüş zəngin təəssüratıdır. Bu “xatiratım”da əsas yeri qəhrəmanın vağzallarda keçirdiyi mə- qamları, anıları təşkil edir- Qroznı vağzalı, Krasnodar, Aktobə dəmiryol vağzalı, Samara vağzalı və s., və i., -qəhrəman öz dü- şüncə qanadlarında vağzallarda o baş-bu başa adlayır. Amma qatarlar onu yeknəsək həyatın əlindən alıb dünya kontekstinə qovuşdursa da özündən, öz keçmişindən qopara bilmir. Keçmiş, uşaqlığı, gəncliyi hər yerdə onunla baş-başadır. Bu mənada, onun sərgilədiyi müxtəlif hekayətlərin içindən qeyri- ixtiyarı olaraq şəxsi yaşantıları boy verir. Müharibə mövzusunun geniş şəkildə işləndiyi bir zamanda, həmçinin yeni qəhrəmanlar, bu qəhrəmanlığın yeni kultu yara- dılmasına çaba göstərildiyi bir vaxtda S.Baycan müharibə faciəsinin qəhrəmanı kimi özünü seçir, öz içini, öz yaşantısını qələmə alır. Təkcə bu cəhət müəllifin ideya və dünyagörüş izti- qamətini tanımaq üçün çox şey deyir. Əsərin mərkəzində müharibənin qaynar səhnələri, fəci və dramatik situasiyaları deyil, mənəvi psixoligiyası ilə insan(lar) durur. S. Baycan mü- haribəni təsvir etmək üçün müharibə əhval-ruhiyyəsini hərəsi bir cür keçirmiş insanları təsvir edir. Hadisələrin, müharibənin mənzərəsi psixologiyaların müstəvisində görünür. Əsərin qəhrəmanı olan yazıçı Quqark düşərgəsinə gəlir və oradakı meşədə geriyə dönüb keçib gəldiyi ömür yolunun xatirələrinə dalır. Bu xatırlama fonunda biz müharibə dövrü, onun insan talelərində qoyduğu izlərlə, qəhrəmanın tale yolu ilə tanış oluruq. Etiraf edək ki, bu təhkiyədə hadisələr, təsvirlər, bir sözlə həyat canlı və səmimidir. “Rayon klassiki” haqqında, taxta qutular düzəldən və çaxnaşma zamanı öz düzəltdiyi qutu- ların arxasında gizlənən dülgər Karapetlə, paçtalyon qadının həyatı, qarapaltarlı erməni anasının yaşantıları ilə bağlı heka- yətlər əsərdə təsvir olunduğu faciəvi-dramatik çalarlarında görünə bilirlər. Romanda ciddi tutalğa tapan bu təsvirlərin hər birində yığcam, koloritli hekayə süjeti var. Bu yığcam süjetdə insan psixologiyasının dərin təcəssümündə müharibə həqiqət- ləri məharətlə sərgilənə bilir. 149 Bəs əsərin əsas motivlərindən olan Seymur-Anuş xətti burda hansı yerdədir? Ümumiyyətlə, bu ideya əsərdə nə dərəcədə alı- nıb? Məsələn, mənə görə müəllifin kifayət qədər ayıq yanaş- dığı digər məqamlara, məsələlərə nisbətən əsərdəki Seymur- Anuş xətti zəifdir, predmetini nədən alır, dərin deyil. Deyək ki, əsərin bir neçə yerində, nəql olunan hekayətlərdə kifayət qədər səxavətlə paylanan cəmiyyət-yazar problemi (xüsusilə, əsərdə- ki Mehdi Bəyazid nüansı), yazar içinin dekadansının sərgilən- məsindən sonra belə bir məhəbbət motivini süjetə əlavə etmək əsərə nə qazandırır? Sosiallığın rəngini, boyasını daha da qatı- laşdırmaq, yaxud cəmiyyət ziddiyyətlərini daha da çılpaqlaş- dırmaq səciyyəsi? “Sevən bir qadın kişidən bütün varlığını tələb eləməkdə haqlıdır. Mən isə sənə heç nə verə bilmə- rəm. Bakıda borca yemək yediyim kafelər var. Başa düş, mənim üçün sevgisiz yaşamaq borca yemək yediyim kafe- nin sahibi Şirzadsız yaşamaqdan daha asandır.” Bu mənada, əsərdəki Seymur-Anuş xəttini Bahadır və Sona, Əsli və Kərəm kimi birgəliklərlə anoloji müstəvidə dəyərləndiril- məsi (üstünlüyü, sələflərə vermiş olsalar belə) özünün doğrult- mur. Əvvəla, burda iki gəncin sevgisindən deyil, Anuşun birtərəfli sevgisindən söhbət gedə bilər. Seymurun Anuşa mü- nasibəti isə həqiqi sevgi duyğusu kimi mənalanmır. Onu rədd üçün gətirdiyi əsas isə təbii və səmimi təsir bağışlayır və əsərin öz ritmindən, ahəngindən, inkişaf qanunauyğunluğundan do- ğur. Əgər bu birgəliyə mane olan nəsnə kimi iki dövlət ara- sındakı uçurum göstərilsəydi, təbii ki, səmimiyyəti ilə inandır- mazdı. Nədən ki, bütün əsər boyu müəllifin belə bir yük daşı- yıcısı olması, mənən bu ağrını yaşaması nəzərə çaprmır. Əsərin tək bircə yerində belə bir səbəb sızdırılır: “Mühafizəçinin bayıra çıxması Anuşun bütün həvəsini öldürdü. Onun sifə- tinə birdən-birə adamı diri-diri öldürən kədər çökdü. Ara- mızdakı uçurumu mühafizəçinin bayıra çıxması ilə görmüş- dü. Bu uçurumun adı düşmənçilik, müharibə, nifrət, əsir düşənlər, girov götürülənlər, davam edən qeyri-müəyyən Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|