Microsoft Word Yeni kitab A5-son docx
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Keçmişdən imtina bir çox qiymətli dəyərlərin itirilməsi ilə müşayiət olunur və cəmiyyət sabahları bu dəyərlərə qurban vermək fikrində deyil. Fəqət belə səf
- “Adam yaxşı atın üstündə olanda elə bil üzür Haramıda, balıq kimi hər tərəfə gedə bilir. Bəlkə, elə bəlli bir yolu-ərkanı, maneəsi, dalanı
137 qarşısında güzəşt edir, onun ənənə və mühafizəkarlıq meyar- larının cəmiyyətdə dayanıqlılığına çaba göstərir. Özü də bu mövzu o zaman təsvirə çəkilir ki, cəmiyyətdə xaos nizamı, disharmoniya harmoniyanı əvəz edir. O zaman nəsr də inersiya ilə milli yaddaşı silkələyərək onu ayıq-sayıq salmağa çalışır, milli psixologiyamıza yabançı elementlərin, ünsürlərin qovuşmasına etiraz edir. İ.Şıxlının “Ölən dünyam” əsərində belə bir epizod var. ”Troyka”nın sadiq qulu olan Fətullayev qolçomaqların kökünü kəsmək üçün bir dəstə hazırlayır və Qeybalı kişiyə tapşırır ki, kəndə gələn hər kəsi sorğu-sualsız gülləyə tutsunlar. Bu zaman Qeybalı kişi acı-acı gülümsünür və deyir: “-Kim gələcək? Kənddə başıpapaqlı, vurub-tutan kişi qalıb ki, meydana çıxsın? Söhbətin bu yerində Keçəl Xondulu qapını açıb içəri girdi.” Ədəbiyyatımızda keçəl obrazının hansı neqativ məzmun ehtiva etdiyini nəzərə alsaq, müəllifin priyomundakı ironik çaların məğzini tutmaq çətin olmur. Əgər bu zamanın kişisi, “Cahandar” ağası, vurub-tutanı Keçəl Xondulu idisə, deməli cılızlığın igidliyə meydan oxuduğu zəmanə gəlirdi. Müəllifin həyəcanı da mənəvi cəngavərliyimizin yoxa çıxması, cılızlığın onu üstələməsi qorxusu ilə bağlı idi. Xalq öz keçmişindən bu günə hansı dəyərləri gətirib çıxarır, qürur doğuracaq hansı milli keyfiyyəti, kişilik heysiyyatını mühafizə edir?!.. “Haramı” romanı da milli yaddaşın məhz bu çalarlarına ay- na tutur, əsərdəki hadisələr qaçaqlıq mövzusunun davamı kimi qələmə alınır. Faktura və problematika müasirlikdən, keçib gəldiyimiz çağdaş və hələ də diri qalan problemlərimizin aktu- allığından nəşət edir. Əsərdə həm də qloballaşan dünyamızın təbəddülatlarına, onun insan mənəviyyatını üstələməsinə dair fikirlər var. “Keçmişdən imtina bir çox qiymətli dəyərlərin itirilməsi ilə müşayiət olunur və cəmiyyət sabahları bu dəyərlərə qurban vermək fikrində deyil. Fəqət belə səf- səfələrin fərqinə varmadan, sadəcə, bildiyin, anladığın kimi həyat sürmək insanların ilgisini çəkir və onların mənəvi 138 dünyasında dərin izlər buraxır.” Müəllif yeni dünya həqiqət- lərinə, həyat tərzinə qarşı milli yaddaşın öz keyfiyyətlərini qoyur və bu məramla yadlaşma (yaddaşsızlaşma!) prosesinə müqavimət hissi aşılayır. “Kişi təbiətən aqressivdir, daima liderlik, müvəffəqiyyət və hökmranlıq uğrunda mübarizə aparır. Kişi bu dünyada görmək istədiyini görür və götürür”(R.Censen). Ş.Ağayar yeni sosial iea- rarxiyada kişini, kişilik dəyərlərini, maskulinist mövqeyi daha önə çıxardır. “Haramı” bu məramın daşıyıcısı olaraq hasilə gəlib. Əsər qəhrəmanın ölümü səhnəsi ilə başlayır və elə ilk sətir- lərdən, oxucunu narahatlıqda saxlayan həyəcanlı təsvir və təhkiyə ilə nəql olunur. Əsərin içərilərinə doğru irəlilədikcə sü- jetin inkişaf dinamizmi daha da artır. Səməndərin Haramı dü- zündə özü üçün müəyyənləşdirdiyi qanunlar, ailəsindəki gər- ginlik, çevrəsi ilə ziddiyyətli münasibətləri, müxtəlif kolliziya- ların, situasiyaların təsviri əsəri mühüm sosial, əxlaqi-mənəvi məzmunla dolğunlaşdırır. Romanın bədii konfliktinin bütün şaxələri Səməndər sürəti ilə əlaqəlidir. İ.Şıxlının “Dəli Kür” əsərində qəhrəmanın-Ca- handar ağanın həyat yolu romanda bədii obraz səciyyəsi alan Dəli Kürlə müqayisədə verilir, Kürün axarına mane olan bar- yerlər Cahandar ağanın həyat yolunundakı maneələrlə müvazi mənalandırılırdı. Ş.Ağayarın romanında isə qəhrəmanın həyat yoluna müvafiq məkan Haramı düzü olur. “Adam yaxşı atın üstündə olanda elə bil üzür Haramıda, balıq kimi hər tərəfə gedə bilir. Bəlkə, elə bəlli bir yolu-ərkanı, maneəsi, dalanı yoxdu deyin gözlənilməz hərəkətləri çox olur Haramının, göz qırıpımında məsrası dəyişir, biri-birinə qarışır, idarə olunmaz, müdaxilə edilməz şəkil alır”. Haramını səciyyələn- dirən bu sözlər həm də romanın əsas obrazı Səməndərin öz xa- rakterinə -ondakı şəxsiyyətin azadlığını və ruhun intəhasızlığını ifadə eləmək baxımından uyğun gəlir. “Haramı”da təsvir olunan mühitin ictimai-sosial mənzərəsi necədir? Xalq Qarabağ faciəsi ilə üzləşmiş, öz dədə-baba yur- dundan perik düşüb müxtəlif məkanlarda sığınacaq tapmışlar. 139 Belə ağır vaxtlarda qaçqınlıq zillətinin girdabında boğulan Rüstəmin ailəsinə Səməndərin yatağına köçüb orda çobanlıq etməsi təklifi vəziyyətdən ən yaxşı çıxış yolu olur. Onların hər ikisi Qarabağ qaçqınıdır, amma Səməndər həm də qaçaqdır, sözünü deyə bilən, bütün qaçaqlar kimi mərdlik qanunları ilə yaşayan insandır. Roman boyu biz bu obrazın xarakterinə bələd olur, müxtəlif situasiyalarda açılan tipik əlamətlərini görə bilirik. Əsərdəki hadisələr üç mətndə ehtiva olunur. Rüstəmin (əsərdəki hadisələr onun dili ilə nəql olunur) Səməndərin ölü- mündən sonra fermadan şəhərə gəlib yaşadığı dövr-indiki za- man-ki, hadisələr məhz bu rakursdan müstəviyə gətirilir; müəl- lifin söylədiyi on iki hekayət əsasında Səməndərin tərcümeyi- halını, xarakterinin açılmasına yardımçı olan səhnələri sərgilə- yən məqamlar-keçmiş zaman- ki, yalnız Səməndərin ömür ta- rixçəsi, onun müharibəyə qədər, Haramı düzündə məskunla- şanadək keçdiyi yol nəql olunur və əsas vaqeələrin cərəyan etdiyi, Rüstəmlə Səməndərin ortaq zamanı və məkanı bölüşmə- lərini görükdürən məkan-Haramı düzündəki cərəyan edən va- qeələrin zamanı. Bütün vaqeələr indiki zaman qatında nəql olunsa da, əslində mətnlərdə sərgilənən hadisələr oxucunu vir- tual olaraq öz zamanına aparır. Maraqlısı da elə budur, öz za- manına dönən insan Səməndərin düzənlədiyi həyatdan nəyi əxz edir? Hansı təkrarsız milli çaları ki, onu bu mövzuda daha bitkin yaradılan Cahandar ağadan fərqləndirsin?! Əsərdə Səməndər qaçaqlığın-kişiliyin, bəyliyin son nüma- yəndəsi kimi mənalanır. Müəllifin onunla bağlı danışdığı on iki hekayət (on iki boy!), eləcə də günün sosial-mənəvi təzadlarını sərgiləyən məqamlar –yeddi gündəlik sanki bununla igidliyin sona vardığını işarə edir: ”İgidliyə bir qoz”. Bu da İ.Şıxlı rakur- sumu, yoxsa daha fəci reallıq? Var olan, hələ sıradan çıxmayan milli cahangirliyimiz bu zamanda belə özünə güclü arxa tap- mır. Amma tərəddüd doğurur: yaxşı, günbəgün dəyişən və milli keyfiyyətlərindən uzaqlaşan cəmiyyətin bu günə ötürəsi dəyəri, zəmanə qəhrəmanı beləmi olmalıdır? Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|