Microsoft Word Yeni kitab A5-son docx
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “...baş verən- lər yazdıqlarımdan yüz dəfə, min dəfə ağır və acı olub.”
143 sələr bədii, gündəlik isə publisistik üslubda qələmə alınıb”. Bu- rada ikinci qat-yəni, əsərin publisistik üslubda yazılan hissəsi- gündəliklər əsas hadisələrin əleyhinə işləyir, yəni, o ideyanı, konsepsiyanı ki, müəllif əsas süjet xəttində qoyur və onu mə- nalandırmağa çalışır, gündəliklər sanki bu düzəni dağıdır. Ona görə yox ki, iki ayrı üslublar bu koloritə təsir edir, yox, sadəcə gündəliklər əsərin bədii qatının gizlinlərini, sıxdığı ruhsal enerjini parçalamaqla hadisələrin sirayətedici həzzini azaldır, oxucu üçün düşünməyə imkan, təsirlənməyə duyğu yeri qoy- mur. Belə ki, realist üslubla postmodernizmin qovuşuğu kimi ərsəyə gələn romanın diaxron xətti təsirini göstərir, müəllif ciddi planda qoyduğu nəsnələri əsərdə həm də postmodern kinayə obyektinə çevirir (məsələn, “İgidliyə bir qoz” dediyi, Koroğlunu cinayət məcəlləsinin maddələri ilə haqqın divanına çəkdiyi məqamlar). Eləcə də tez-tez Səməndərlə bağlı “elə adamlar üçün bu zəmanədə yaşamaq çox çətin olur” qəbildən ifadələr işlədib əsərdəki mətləbi çılpaqlaşdırmaq bədii siqlətə xələl vurur. Əsərdə yer alan informasiyanı oxucuya əsər yox, müəllif çatdırmağa çalışır. Romanda qəhrəman və zaman proble- mini situasiyalar bəlirtirsə, əlavə ritorikaya ehtiyac olmamalıdır. “Haramı” romanında dastan strukturu var, bir çox nəsnələrin etnoqrafik cizgiləri məharətlə açılır: Haramı düzünün yaranma tarixindən tutmuş qaçaqlıq həyatının özəlliyi, çoban həyatı və bir sıra başqa məsələlər haqqında ətraflı məlumat verilir. Əsə- rin təhkiyəsi də bu məqamlarda sanki dastan poetikasına köklə- nir, bir-birini əvəz edən rəvayətlər, hekayətlər axıcı və rəvanlı- ğı ilə romanı oxunaqlı edir. Ş.Ağayar işarələrlə işləməyi bacarır. Bu əsərdə də adların əksəriyyəti rəmzi xarakter daşıyır. Səməndərin ən yaxın silah- daşının Eyvaz olması bizə Koroğlunun ən yaxın adamını yada salır. Səməndərin oğlu Şiruyə iran şahı Xosrovun oğlu ilə həm xarakterlərindəki oxşarlıq, həm də atasının evə gətirdiyi qadına özünün də laqeyd olmaması baxımından səsləşirlər. Və Herakl. Əsərin digər əsas qəhrəmanı Rüstəm unutduğu mail parolunun gizli şifrəsini açmaq üçün bir sıra adları, rəmzləri sınaqdan 144 çıxararkən yalnız bu ad kara gəlir. Bu ki elə öz qadınının əli ilə öldürülən mifik qəhrəmanın adıdır?! Təsadüfidirmi? Yox, am- ma işarə heyrətləndirmir. Nədən ki, yazıçı bu məqama çatana qədər tarixdə qadınlarının əli ilə ödürülən bir sira adlar təqdim (tədqiq) edib tapıntının sətiraltı mənasını bəsitləşdirir. Əvə- zində Səməndərin atı Qəmər öz adı ilə daha çox eyhamlara işarə edir. Məsələn, bəlkə elə bu Cahandarın ölən Qəmərinin yeni doğuluşudur -ki, yeni cahangirini tərkinə alıb çağdaş za- manı və məkanı dolandırmaqla sələfinin missiyasını qaldığı yerdən davam etdirir?! Ş.Ağayarın “Haramı” romanı haqqında danışmağa rəvac verən əsərdir və sözsüz ki, çağdaş nəsrin uğurlu nümunə- lərindən biri kimi ciddi münasibətin predmeti olacaqdır. 145 YOLLARDA KEÇƏN ÖMÜR Bu yazının adı müəllifin şəxsi istəyindən hasilə gəldi. Sey- mur Baycan “Quqark” romanında qeyd edir: “Hər ömrün öz adı var. Əgər kimsə nə vaxtsa mənim haqqımda yazsa, həmin yazının adını ya “vağzallarda keçən ömür”, ya da “yollarda ke- çən ömür” qoymalıdır.” Əslində, əsərin ümumi ruhu, ritmi, düşüncə sırası ümumən yol simvolikasına tabedir. Məhəmməd Peyğəmbər (s) necə demiş: “Ev doğulmaq və ölmək üçündür. Həyat yoldadır.” “Quqark” romanında həyat da, yaşamaq sevdası də əsərin qəhrəmanı üçün mənasızlıqdan başqa bir şey deyil və yəqin, elə buna görə də o yolsuzluq içindədir. Bu yolsuzluq həm də uzun, incə bir yolşuluqdur ki, onun vasitəsilə müəllifin təqdim etdiyi özünəməxsus həyat materiallarına, gerçəklərə yanaşma təsəvvürlərinə vaqif ola bilirik. Mən də o fikirdəyəm ki, müharibə gerçəkləri haqqında əsəb- lə, coşğu ilə, qışqıra-qışqıra deyil, ona soyuq bir əda ilə, kənar baxışla yanaşmaq, hadisələrin, gerçəklərin fövqünə qalxıb danışmaq lazımdır. Yəni, ən azı nəsrin fəzasına yetməkdən söhbət gedirsə burda hadisələrin xronolojisini verən tarixçidən, pafosla, patetika ilə süslənmiş poeziya aləmindən fərqin elə bununla (bunda) olmalıdır. Seymur Baycanın “Quqark” romanı bu baxımdan seçilir. Bizdə müharibə ilə bağlı yazılmış həcmli əsərlərdə müxtəlif yanaşma mövcuddur. Ki, hansınısa oxuyub müharibə səhnələrinin yaşatdığı gərgin məqamları, savaş lövhələrinı görə bilirik (A.Abbas. “Dolu” romanı), yaxud eləcə kənarda dayanıb müharibə insanının içində boy vermiş ağrıları, acıları bir də zaman qarşısına çıxarıb məzmun, mündəricəsini arayırıq (Ağayar “Haramı” romanı). “Quqark” əsərində müha- ribənin portretini özündə gəzdirən talelər və yaşantılar qalere- yası var. Bir insanın yaddaşında, nəqlində oyadılan duyğular, təəssüratlar polifoniyasında keşmiş- daha çox müharibə ilə bağlı keçmiş bütün dərinliyi və reallığı ilə mənalana bilir. “Quqark” müharibə romanıdır, çünki birbaşa müharibə ger- 146 çəkliyini –dövrün paradoksları və xaotik məzmunu ilə təsvirə çəkməyi təqib qılır. Bu təsvirlər müxtəlif rakurslu mövzuları içinə almaqla bir neçə istiqamətə şaxələnir. Müəllifin əsər boyu daldığı yurd hostaljisi, uşaqlığı ilə bağlı xatirələri - əsərdə ən təsirli və maraqlı lövhələr sırasında yer alan qəhrəmanın çörək dalınca getdiyi zaman yaşadığı dramatik situasiya, dayısının yazdıqları məktubların sonucda onu yazıçı kimi formalaşdır- ması, özünün doğma ocaqlarını tərk edib şəhərdəki xalasının birotaqlı mənzilində yerləşmələri və s., ikinci xətt-birbaşa mü- haribə acıları yaşayan insanları, onların qəmli hekayətlərini, mü- haribə gerçəkliyinin fəci qanunları-bu sıradan əsirlik həyatı, onlara verilən işkəncələr, şəhidlər, şəhid anaları, və.s haqqında qənaətləri və s., o cümlədən, cəmiyyətin ictimai-siyasi-sosial mə- qamlarına varmaq, onları təsvirə çəkmək çabası- burada artıq yazıçı içinin çöküşü, cəmiyyətdəki disharmoniya, müharibə işti- rakçısı olmuş insanın soyğunçuluqla məşqul olması, anasının ona hədiyyə, mükafat kimi verilən suvenirləri satması və s. Yəni, əslində bu xəttləri bir qədər uzatmaq da olar, nədən ki, romanın çevrələdiyi düşüncə məkanları çoxşaxəli, polifonik spektrlidir. Təbii ki, gerçəklər müəllifin təsvir elədiyindən daha artıq fəci və dramatikdir. Bunu müəllif də etiraf edir: “...baş verən- lər yazdıqlarımdan yüz dəfə, min dəfə ağır və acı olub.” Seymur sadəcə, neytral yazıçı mövqeyi tutub hadisələri hissə qapılmadan verməyə çalışır. Bu mənada, onun qəhrəmanının obrazının sanki gününü yaşamağa çalışan yazıçı kimi təsvir olunması təbiidir. Bu məqam müəlliifn həm müharibə faktoru- na loyal münasibət göstərməsinə, həm də sosioloji məqamlara varmasına-cəmiyyətdəki qüsurları, real yazıçı, yazar insanının durumunu səciyyələndirməyə imkan yaradır. Əsərin qəhrəmanı darıxır, bu darıxmaq, yeknəsək həyatdan usanmaq onu intihar məqamına belə çatdırır. Amma xarici do- nor təşkilatların dəstəyi ilə keçirilən konfransa dəvət alan ya- zıçı qəfil aldığı məktubla fikrindən daşınır və o, ruhlar aləminə deyil, Ermənistanın Quqark istirahət mərkəzinə gedəsi olur. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|