Microsoft Word Yeni kitab A5-son docx
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
171 gün bədii fikir və zaman arasında tənasübün pozulması, nəzərə çarpacaq dərəcədə ziddiyyətin əmələ gəlməsi təqdir olunmaq üçün gərəkli olan üçüncü amilə – oxucu münasibətinin məh- rəmliyinə qarşı da sədd yaradır. Axı çağdaş nəsrin axtarış- larının mərkəzində xalqın, millətin bu günü və gələcəyi ilə bağlı narahatlıqların monumental ifadəsini, müstəqillikdən son- ra formalaşan yeni İnsan tipini, ən əsası isə müharibə yaddaşı- nın fəlsəfi dramatizmini və kəskin ifadəsini görməyən oxucu- nun son anda yaşantılarının tərcümanı olmaq prioritetini nüma- yiş etdirə bilməyən ədəbiyyata olan inamı sarsılır. Bu inamın əzəli bütövlüyünün bərpası bu gün gənc nasirlərin hakim mis- siyanı nə səviyyədə reallaşdıra bilmələrindən daha çox asılıdır. Bu xüsusda, nəsrə dair müşavirədə səslənən: “Yaxşı olardı ki, təsvirlərin gerçəklikdən qaynaqlanması, həqiqi və canlı savaş görüntülərinin yaradılması, müharibə psixologiyasının və ovqatının aşılanması üçün şəhid ailələri, döyüş iştirakçıları və qaçqın düşənlərlə ünsiyyət qurulaydı” (Anar) kimi təklifə də diqqət yetirməyə dəyər. Əks təqdirdə isə şair Səlim Babulla- oğlunun fikri daha tutarlı görünür: “Qarabağ haqqında bu cür yazmaqdansa sükut yaxşıdır”. Yenidən qayıdaq “proza yoxdur” fikrinə. O fikrə ki, bu gün ona istinad edib təsdiqləmək obyektiv mənzərəni tam ifadə eləmirsə də, ona qarşı əks qütbdə dayanıb “proza var” im- perativini səsləndirmək də həqiqətə uyğun gəlmir. Çünki bizə kəmiyyət yox, keyfiyyət gərəkdir, həyatımızın ictimai və mə- nəvi dərinliklərinə nüfuz etməyə qadir ola biləcək əsər gərək- dir. Bunu tapmayanda isə məcburuq birinci hökmün qarşısına bir təyin əlavə edək: “Bizdə ciddi proza yoxdur”, vəssalam. Və fikirlərimizin əsası kimi: əgər bu gün ölkədə nəsrlə bağlı müsabiqə təşkil olunur və günün nəsr mənzərəsini ehtiva edən müsabiqə mətnlərinin içindən keçib hansılarınsa qalibiyyəti ilə bağlı qənaətə imza atan ekspertlərdən biri sonradan “Mənə sırf sənət ölçülərinə gələn mətn verin” (Aydın Talıbzadə) deyib də estetik tələbatını doyuramadığını bəyan edirsə, deməli, nəsrimizin durumu ilə bağlı ifadə olunan nigarançılıqlar əbəs deyil. Belə... Düşünməyə dəyər hər halda. 172 AXUNDOV MƏQAMI Ötən həftənin diqqət önünə çəkdiyi məsələlər daha çox ədəbi tənqidimizlə əlaqədar oldu desəm, zənnimcə, yanılma- ram. Əvvəlcə Yazıçılar Birliyində son beş ilin ədəbi tənqidi haqqında müşavirə keçirildi, sonra eyni məkanda ustad tənqidçi Kamal Talıbzadənin 80 illiyinə həsr olunmuş görüş təşkil olundu, daha sonra “525-ci qəzet”in son şənbə buraxılışında adı gedən sahəni əhatə edən məsələlərə tənqidçi Vaqif Yusif- linin müsahibəsində önəm verildi. Üç müxtəlif nəsli və dəyərlərə münasibət məsələlərini qarşı- qarşıya qoyan ədəbi həftə sanki müqayisəyə meydan yarat- mışdı. Dünənin tənqid simasının cizgiləri, onun çətinlikləri, uğurları və uğursuzluqları... Məsələ tənqidin hazırkı durumuna gəldimi, həmişə dəbdə olan şikayətlər yenidən eşidildi, mövqe zəifliyi, peşəkarlığın itməsi haqqında gileylər yenidən vurğu- landı. Səbəblərin çözülməsində isə belə bir fikir də səsləndi ki, bu gün tənqidimizdə ağsaqqal yoxdur (V.Yusifli). Amma axı var: K.Talıbzadə, B.Nəbiyev, Ş.Salmanov... sıralarımızı vaxtsız tərk etmiş Y.Qarayev, A.Məmmədov, N.Cabbarlı... daha əvvəl M.Arif, M.C.Cəfərov, M.Hüseyn... bir qədər də geriyə adlasaq: S.Hüseyn, F.Köçərli, M.F.Axundov... Söhbət ondan getmir ki, bu şəxslərin bir qismi artıq həyatda yoxdur, bir qismi isə konkret çağdaş dövrün tənqidilə məşğul olmurlar. Söhbət on- ların qoyduqları təcrübədən, elmi-nəzəri səriştədən gedir ki, son müşavirə bizim məhz bu sarıdan problemə müncər oldu- ğumuzu bəlli etdi. Bəli, üzdə hər şey qaydasındadır: biz ağsaqqal tənqidçilə- rimizi unutmuruq, bu şəxslər bizim üçün püxtə, peşəkar münəqqidlərdir, onların yaradıcılığının bütün istiqamətlərini ədəbi tənqidimizin uğurları adına yozub layiqli irsə nümunə göstəririk. Konkret yazı təcrübəmizə gələndə isə məlum olur ki, onların ədəbi prosesə – əsərlərəmi, əsərlərin təhlilinəmi ya- naşmada nümayiş etdirdikləri bədii-estetik keyfiyyətlərdən, 173 elmi meyar və prinsiplərdən uzaqlaşmışıq. Mahiyyətinə varma- dan, təcrübəsinə enmədən eləcə “sosialist realizmi” damğası vurub tarixin arxivinə bağışlamışıq. 70 illik bir dövrün təcrü- bəsini küll halında yararsız hesab edərək, yeni düşüncə sistemi formalaşdırmağa qərar vermişik. Fəqət, nədən bizim ultramo- dern, dünya standartları ölçülərindən yanaşdığımız predmeti bütün tərkib və parametrlərində canlandırmağa müyəssər olmuruq, bir növ dünənin acı təcrübələrini rişxənd hədəfinə çevirib onun fövqündə duran, ədəbi prosesin dinamikliyinə rəvac verən sözü söyləyə bilmirik. Eləcə keyfiyyətə deyil, kəmiyyətə istinad edib quru xronoloji, bəsit statistik göstərici ilə kifayətlənirik, ədəbiyyatın müxtəlif sferalarında təmsil olunanları, əks-tənqidçiləri və ümumiyyətlə, tənqidçi olmayan- ları bir yerə cəm edib çağın ədəbi tənqid panoramını yaradırıq. Amma maraqlıdır, daha doğrusu təəccüblüdür ki, bu qədər “tənqidçi ordusu” ilə niyə ədəbi tənqidin çoxşaxəli istiqa- mətləri qarşısında yenilir, onunla müvazi addımlamaqda aciz qalırıq, yaxud konkret tənqidin zəifliyi haqqında hələ də eşidilən şikayətləri dəf edə bilmirik. Əvəzində, növbənöv alternativlərlə üzbəüz qalırıq: cavan tənqidçilərə gah Aydın Məmmədov tənqidi etalon qismində nümunə çəkilir (Q.Nəcəfzadə), gah da tənqid məktəbini keçmək – K.Talıbzadənin “Azərbaycan ədəbi tənqidi- nin tarixi”ni oxuyub öyrənmək tövsiyə edilir (N.Şəmsizadə). Və zənnimcə, sonuncu məqama diqqət yetirməyə dəyər. Ən azı nəzəri-estetik fikrin çağdaş ədəbiyyata xidmətində hansı yollar- dan, mərhələlərdən keçdiyin dərk etmək, mövcud təmayül və istiqamətlərə yanaşmada sınanmış təcrübələrdən yararlanmaq üçün. Hətta qayıtmaq da vacibdir o yerə ki, orada tənqidin ilkin mahiyyəti açıqlanır, “baniyə-kar” M.F.Axundov ilk dəfə ədəbiy- yata gətirdiyi bu elmin sadə düsturunu verir: “... bu qayda Avro- pada məlumdur və onun böyük faydaları vardır, məsələn bir şəxs kitab yazdığı zaman, başqa bir şəxs onun əsərinin mətləbləri xüsusunda kritika yazır... Müəllif ona cavab verir. Ondan sonra üçüncü bir şəxs meydana çıxır, ya müəllifin cavabını təsdiq edir, ya Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|