Microsoft Word Yeni kitab A5-son docx
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
174 da kritika yazanın fikrini üstün tutur. Bu işin nəticəsi budur ki, get- gedə nəzm və nəsr, inşa və təsnif cəmi nöqsanlardan təmizlənir”. Söylənmiş kontekstdən yanaşsaq, çeşidli suallar önündə duruxub qalarıq: bu gün tənqidin ədəbi prosesdə oynadığı rol, ona ayrılan missiya nədən ibarətdir? Hansı tənqidçinin yazı- larında bu xidmət nə qədər ehtiva olunur? Və ümumiyyətlə üçüncü bir şəxsin ki, fəaliyyətini M.F.Axundov vacib bilib vurğulayır, o məqama qədər bizdə ədəbi tənqid öz maraqlarını ortaya qoya bilirmi? Əvəzində o maraqlar ki, bəzən ona ədəbi dəyərləri belə qurban veririk, onların özünü yeni dəyər qis- mində milli təfəkkür qatına yeritmədə hansı təsəvvürlərdən, hansı estetikanın prinsiplərindən çıxış edirik? Qərbdə yaranmış metod və cərəyanların hələ yalnız imitasiyasını verən nəzə- riyyələrdənmi – bu halda ədəbi nümunəyə tətbiqdə bəhs edilən predmeti təhlil etməkdən daha çox gətirilənin təbliği ilə məşğul oluruq; yaxud sovet dövrünün diqtə etdiyi yarlıqlardan üzülüş- müş yazılarla sanki fərqli düşüncə çevrəsi cızdığımızı güman edirik, əslində isə 80-cı illərin bədii-estetik keyfiyyət nümayiş etdirən tənqid mətnlərinə uduzduğumuzun fərqinə varmırıq. Yenə də alternativ... Təbiidir. O yanda “dünya ədəbiyyatının bütün tənqid pilləkənlərini tanımağa” yön alanda, bu yanda milli tənqid tarixi, təcrübəsi ilə üz-üzəyik. Ədəbi uğursa onlar arasında ortaq dilin tapılacağı təqdirdə hasilə gələcəkdir. Necə ki, bu “düşvarı asan eyləməyin” nümunəsini Axundov bir zamanlar öz timsalında göstərmişdi. 175 PROLOQDAN ÖNCƏ Biz özümüzü üçüncü minilliyin proloqunda hesab etsək də, əslində, bir mərhələ kimi 90-cı illərdən tam üzülüşməmişik. Mütəmadi olaraq bu dövrə qayıtmada, onun şüurumuzda yarat- dığı təbəddülatın kontekstindən çıxış etmədəyik. Hələ 90-cı illərdə qaldırılmış məsələlərin bu gün rakursunun tapılmasına cəhdlər edilməsi və bu zaman müəlliflərin çox vaxt elə dövrün öz ritminə əsaslanmaları XX əsrin son onilliyinə ötüb getmiş gedişat, yaxud boşluq mərhələsi kimi yanaşmaq səylərini heçə endirib, onun məhz bu günlə bütöv, mütəşəkkil görünən pano- ramını yaratmağı zəruri edir. Müstəqillik kimi tarixi nailiyyətimiz və bir-birinin ardınca baş verən gərginlik, kataklik proseslər – 90-cı illəri ilkin olaraq səciyyələndirən bu iki amildir. Elə bu gün ədəbi prosesin dirili- yini və dinamikasını təmin edən strategiyanı hazırlayan da sıra- ladığım bu iki faktdır. O mövzuları ki, ədəbiyyat gecikmiş də olsa yazıya alır və gecikmədən mükafatlandırılır, onları 90-cı illərin məlum hadisələri şərtləndirir. O prizmadan ki, hazırda ədəbiyyata yanaşırıq və ədəbi məhsula qiymət veririk, ilk növ- bədə müstəqil mövqe nümayiş etdirib milli dəyər arayırıq, ondan bu günümüz üçün faydalı olan pozitiv müdaxilə tələb edirik. Çünki dərk etməli oluruq ki, ən böyük milli dəyər milli yaddaş özüdür və yaddaşını qoruyub hifz edən, bütün tarixi epoxalardan onu bütöv və salamat çıxarmağa qadir olan xalq öz sabahının sabitliyinə təminat vermiş olur. Mədəniyyətin milli koloriti və orijinal xüsusiyyətləri də o zaman qorunub saxlana bilir ki, xalq varisi olduğu ədəbi irsi, milli-mənəvi sərvətləri, zamanın sərt sınaqlarından, fəci və dra- matik olaylarından uğurla çıxara bilir. Əgər çıxara bilmirsə, dövlətin bütövlüyünü də, millətin taleyini, “xalq və mən” şüu- runun mövcudluğunu da şübhə altına alır. Biz bir millət, bir xalq kimi bu təhlükənin acı nəticələrini şəxsi taleyimizdə ya- 176 şadıq. Tarix sübut etdi ki, o nəinki “müəllim olmaqdan qalır” (A.Kamyu), əksinə, ondan dərs götürməyənlərə bu dərsi dəfə- lərlə təkrar etmiş olur. Hər halda XX əsrin əvvəli və sonu ara- sındakı harmoniya, hadisə və proseslərin adekvat səslənişi və oxşar təzahürü görk etdi ki, tarixdən heç bir dərs götürməmək faciəsi bizi yaşamışları bir də yaşamağa, görülmüşləri bir də görməyə vadar edəcək. Və yenə də bir halda ki, “tarixin dərs- lərindən ibrət götürməyəndə günahkar zaman deyil, şüur olur” o zaman şüuru naqis stixyadan, yad düşüncədən və sönük tə- fəkkürdən təmizləmək lazımdır. Ötən həftə mətbuatda gedən iki yazıda – E.Səlcuqun “Tənhalığın tənhasızlaşdırılması” və B.Əlbəylinin “Bədii siyasətnamə, yaxud milli nigarançılığın proyeksiyası” (“525-ci qəzet”, 3 yanvar, 2004) adlı məqalələ- rində həmin missiyanın layiqli daşıyıcısı olmaq prioritetini nümayiş etdirən iki əsərə, K.Abdullanın “Sirr içində dastan və yaxud Gizli Dədə-Qorqud -2” və Anarın “Ağ qoç qara qoç” əsərlərinə yönələn diqqətin başlıca hədəfi də elə bunları nişan alır, bu əsərlərin milli şüura və yaddaşa və dərəcədə bədii-estetik dəyər qatmasını izləməyə çalışır. Hərçənd burada dəyər elə predmetin öz predmet seçimində artıq müəyyənləşib və onda meyara çevrilib ki, üzünü yaddaşa çevrilən tarixə – özündə xal- qın milli kodunu və möhürünü əbədiləşdirən söz sənətinə tutub. “Kitabi-Dədə-Qorqud” körpüdür. Mifdən yazıya, “eposdan kitaba” və nəhayət, dünəndən bu günə uzanan elə bir körpü ki, onunla çağdaş dövrün təmasını, rabitəsini yaratmaq bizə zama- nın bütövlüyünü bərpa etmək üçün lazım idi. Hər halda 90-cı illərin geriyə fırlanan çarxında və təbii, bir çox şəxsiyyətlərin yaradıcı milli dühasında yaradılacaq bu bütövlüyə ilk nümu- nəni “Dədə Qorqud” abidəsi verdi. Həm də təkcə “böyük sintez işi” üçün yox... K.Abdullanın tədqiqatı göstərdi ki, çox şeyə. “Sirr içində dastan və yaxud gizli Dədə Qorqud – 2” əsəri ilk növbədə müxtəlif mifoloji abidələr arasında əlaqəni izləməklə ədəbiyyatşünaslıqda çox maraqlı elmi tendensiyalardan birini Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|