Rüstəm Kamal
171
Onu da deyək ki, çağdaş şeirimizin İslam fəlsəfəsindən
qaynaqlanması və klassik və xalq təsəvvüfünün obraz və
motivlərindən yararlanması xüsusi araşdırma tələb edən
maraqlı mövzudur. Bu yöndə çalışan bir neçə şairimiz var və
düşünürəm ki, onların yaradıcılığı yeni dövr poetik sənətimizin
üslub proqramını zənginləşdirir, həm də ən vacibi - fəlsəfi
mücərrədliyin yeni etik-estetik dərəcəsini və simvolik dilə
müraciətin yeni və maraqlı səviyyəsini, eləcə də sakit
meditasiyaya məntiqi keçidini nümayiş etdirir.
Şaiq Vəli şeirlərində bir cənnət xiffəti, cənnət nisgili çəkən
bir ruh halı cızar. Sirr, gizlilik dalınca düşməsi də, "poetik
sərxoşluğu" da burdandır. Mey - şərab, bahar mehi, "güzgü
gözlü" sular kimi obrazlar həmin nisgilin fantazmıdır. Ola
bilsin ki, gün-güzəran qayğılarına, bu yalançı dünyanın
ilğımına başı qarışmış şairin bunlardan xəbəri yox...
Şaiq Vəlinin ömür və yazı fəlsəfəsində "sultan - gəda", "var-
yox" təsəvvüf qarşıdurması önəmlidir. Bir şeirində sinekdoxa
vasitəsiylə öz xamlığını - gədalığını boynuna alır:
Görmür küllükdə gül bitirəni
Şaiq Vəli xam, xam!
Bir şeir bəndində bir "güllə" ilə bir necə ritorik fiqur
(metafora, sinekdoxa, təkrir) "vurulur". "Çılpaq", lakonik
misralarda klassik mənanın təptəzə qatları açılır:
Könlü viran - Bağdad,
Qəm, qəm!
Haray, könlü Məkkə,
Dad, dad! Ruhu Şam, şam!
Bu beytdə əski Xorasan türkman şairlərinin (Həsənoğlunun)
nəfəsi olması gərək:
Rüstəm Kamal
172
Nigaranam bu nə nigar ki?
Bilməz bu halı, halım ağlayır.
O, klassik şeirimizin obrazlı sisteminin (gül, qönçə, mey,
meyxana, şərab, saqi, meh, bülbül, axan sular...) "ağzını geri
qanırıb" özünün ezoterik sırasını yaradır. Məsələn: poetik
yaddaşımızın bir küncündə "solub soluxan" gül obrazı Şaiqin
şeirində ("Gül bitib ürək çatında") yeni duyğusal yozumlar
qazanır:
Budaqda gül - tac
Gül - ismət,
Gül - şan.
Bu nə gülüstan, bu nə gülşən?! -
Bülbül köksü qan...
gül gülür, gül şən...
Şərab süz, dostum, mənə şərab süz!
Şaiqin şeirləri o qədər şəxsi - intim hadisədir ki, bu şeirləri
ancaq özü söyləməlidir (Görəsən, başqaları onu necə
əzbərləyib söyləyir? Bılmirəm...).
Şaiq Vəlinin şeirləri magik poeziyanın nümunəsidir. Tək-
rirlər, alliterasiyalar və sözlərin səsə görə birləşməsi effektli
ovsun priyomlarıdır.
Derdim: verəcəyim, alacağım var,
Şəbnəm tacına əncə, dərdim.
Dərdim incə
İncə dərdim.
Dərdim, yox, yox!
Rüstəm Kamal
173
Bu şeirlər əslində şaman mətnləridir. Onun söyləmələrində
bir şaman ovsunlarının dramaturgiyası var. Şamanizmin bir
səciyyəvi nümunəsinə - "yerində fırlanma"ya çox yer verir:
Yer alıcdır dağlar - göy dəlir...
Dünya bir atlıdır - gör dəmir...
Minillər dənidir göyəri,
Mən göyərən dəndən sərxoş!
yaxud:
Axıb gedər sular
Sular güzgü gözlü...
Ovsun mətnlərində olduğu kimi, şair özündə şaman gücünü
artırmaq üçün şeirlərinin müxtəlif yerlərində "Şaiq Vəli" adına
dönə-dönə müraciət edir, söz və ad hadisələrin səbəbkarı və
ünvanı olur.
Yurdun dərdləri çin-çin, Şaiq Vəli
Ərləri, ərənləri min-min, Şaiq Vəli
Qiyamət günüdür! Qələmin,
Şaiq Vəli, Çarmıx, ən uca dar ağacın!
Təkririn anafora növü şeirin magik effektini gücləndirməsi
gümanındayam:
Taleyin, qismətin yolları
Ah, dolam-dolam.
Boynumda həsrətin qolları –
Taleyin, qismətin yolları
Ah, dolam-dolam.
Yaxud şəxs əvəzliyinin anaforası ritorik sualları necə
nizamlayır:
Rüstəm Kamal
174
Mən bu çağın nəyiylə yarışım?
Mən bu torpağın nəyiylə qarışım?
Mən bu dünyanın nəyilə barışım?
Puç, puç, meyxanəçi!
Şaiq Vəlidə səs və söz təkrirlərinin mənayaradıcı imkanları
o qədər genişdir ki, sözün magik sehrini şərtləndirir. Əslində
səs instrumentovkası (ritm, temp, pauza, alliterasiya) bütün
əsas obrazların tonal - melodik təşkilini və vəhdətini yapır:
Yanaqlar qonça-qonça,
Xatirələr xonça-xonça,
Ürəyim sanca-sanca,
Sızlaram qanca-qanca.
Bu yerdə nədənsə yadıma bir hana nəğməsi düşür:
Oxu, hanam, Qonça güllər,
Oxu, hanam. Toxu, hanam.
Xonça güllər, Toxu, hanam.
Şaiq Vəli təkrarların semantik və vəzn-ritm səviyyəsində
fəal oyununu ustalıqla təmin edir, təkrarın elementar fiquruna -
anakolona (mübarək... mübarək, sağ ol... sağ ol...) müraciət
edir. Bu fiqur şükranlıq və öymə obyektinin vəhdətini yaradır.
Və bu cür təkrarların mahiyyətini fransız filosofu Jil Delez
dürüst açıqlayır: "Təkrarlama özlüyündə zamanın sintezidir -
zamanın "transendental" sintezidir".
Təkrar zamanüstü sferaya semiotik daxilolma forması kimi
Şaiq Vəlinin bütün poetik sistemini müəyyənləşdirir və
şeirlərinə bir sakrallıq (qutsallıq) gətirir.
Tənha dərd qoşalaşdı,
Dostları ilə paylaş: |
