Microsoft Word yerqurulushunun elmi esaslari doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
128 normasına görə ilk növbədə onlara verilməsində təkid edirdilər. Qolçomaqlar isə öz növbəsində qoşqu heyvanın, inventarın və digər istehsal vasitələrinin, alətlərin miqdarına görə bölüşdürülməsinə tərəfdar idilər. 1920-ci ilin payızında bu ziddiyyətlər qolçomaqları sovet hakimiyyətinin qatı düşmənlərinə çevirdi. Mülkədar təsərrüfatlarının ləğv edilməsi, dövlət və kollektiv təsərrüfatların tam yerbəyer olmamağı ilə əlaqədar kənd təsərrüfatı məhsullarının əsas tədarükçüsü qolçomaq sinfi idi. Ümumiyyətlə o vaxt qolçomaq sinfi yetərincə güclü siyasi və iqtisadi təsirə malik idi. Gəlirlərin yenidən bölüşdürülməsinin, yığım proseslərinin tən- zimlənməsi məqsədilə Azərbaycanda sovet hakimiyyəti vasitə kimi vergi sistemindən yararlanırdı. Belə ki, vergi siyasətinə münasibətdə AK(b)P- nin V qurultayı göstərir ki, o (vergi siyasəti) fəhlə sinfi ilə kəndlilərin ittifaqının möhkəmləndirilməsi prinsipindən irəli gəlməli və elə aparılmalıdır ki, kənddə vergi tutumunun əsas ağırlığı qolçomaq ünsürlərinin üzərinə düşsün. 1923-cü ilin sentyabrında Zaqafqaziya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi (Zaq. MİK) və Zaqafqaziya xalq komissarları şurası birlikdə vahid kənd təsərrüfatı vergisi haqqında dekret qəbul etdilər. Kənd təsərrüfatı sahələrinin ayrı-ayrı növlərinə vergilərin miqdarı onları şərti olaraq zəmiyə çevirdikdən sonra təyin edilirdi. Zaqafqaziyanın müxtəlif respublikalarında, eləcə də respublika daxilində ayrı-ayrı qəzalarda bu əmsallar fərqli idilər. Azərbaycan SSR-də vergilərin miqdarının təyin olunması üzrə rayonlaşdırma respublika vergi komissiyası tərəfindən aparılmış və Xalq Komissarları Şurası və AzMİK tərəfindən təsdiq edilmişdi. Belə ki, Azərbaycanda biçənəklərin desyatini zəmi desyatininin yarısına bərabər tutulurdu. Meyvə bağları və qoz plantasiyalarının bir desyatini iki zəmi desyatininə bərabər götürülürdü. Üzümlüklərin bir desyatini Gəncə, Şamxor, Qazax və Şamaxı qəzalarında üç, qalanlarında isə iki zəmi desyatininə bərabər sayılırdı. Vergi tutulması pulla olduğu kimi natural şəkildə də ödənilirdi. Pullu tutum rayonlarında vergi qeyd-şərtsiz olaraq müəyyən edilmiş müddətlərdə Xalq Ərzaq Komissarlığı və Xalq Maliyyə Komissarlığı tərəfindən müəyyənləşdirilmiş bir pud buğdanın dəyəri hesabı ilə ödənilməli idi, çünki bütün vergi buğda vahidləri ilə ifadə olunurdu. Natural vergi rayonlarında vergi ödəyicisinə vergini ya natura ilə və yaxud da pulla, eləcə də sərfəliliyindən asılı olaraq qismən natura ilə, 129 qismən də pulla ödəmək hüququ verilirdi. Qolçomaq zümrəsinə təsərrüfat siyasətinin bütün istiqamətləri üzrə edilən basqı ona gətirib çıxartdı ki, əkinçilik rayonlarında istehsal vasitələrinin, xüsusilə də mal-qaranın miqdarı azalmağa başladı. Əmlakın satılması (hərraca qoyulması), əsas istehsal fondlarının pul ifadəsinə, ehtiyatlara və s. keçirilməsi istehsalın kəskin surətdə azalmasına gətirib çıxartdı. Dövlətin düşünülməmiş vergi siyasəti nəticəsində minlərlə möhkəm ortabab təsərrüfatları dağılaraq müflisləşirdi. Belə ki, 1927-ci ildə bütün kəndli təsərrüfatlarının ümumi sayından 17,3%-i mal-qarasız, 43,0%-i inventarsız və 15,9%-i səpinsiz qalmışdı. Kolxoz quruculuğunun vüsət alması ərəfəsində (1927-ci ildə) Azərbaycanda 41,8% yoxsul, 51,4% ortabab və 6,8% qolçomaq təsərrüfatları mövcud idi. O dövrün ən geniş yayılmış səhvi ortabab kəndlilərin qolçomaq zümrəsinə aid edilməsi və onlara məxsus mal-qaranın alınması şəklində onlara qarşı ölçünün tətbiq edilməsi idi. A. Skaçko AK(b)P-nin II qurultayındakı çıxışında xəbərdarlıq edirdi: “… Öz sərvətləri ilə bölüşməyən və saysız miqdarda bir neçə onlarca üzvlərini dolandıran çoxsaylı ailələri qolçomaqlara aid etmək böyük səhv olardı… Adətən belə ailələr hədsiz dərəcədə varlı, çox güclüdürlər; bunun sayəsində onlar mehriban ailələrdir, birlikdə çalışmış və buna görə də sərvətlərini bir yerdə saxlaya bilmişlər. Onlar böyük miqdarda canlı və cansız inventara malikdirlər, lakin onlar öz əməkləri ilə yaşayaraq, başqalarının muzdlu əməyini istismar etmirlər və buna görə də qolçomaq ailələri siyahısına aid edilə bilməzlər. Belə ailələrin sayı böyük miqdarda olduğuna görə biz onlarla hesablaşmalı və onları qolçomaqların siyahısına salmamalıyıq, çünki onlara dəyən zərbə ortabab kəndlilərə dəymiş zərbə olacaqdır… onlar nəinki ailə, nəinki ideoloji, eləcə də təsərrüfat vahidləridir”. “Aqrar inqilab”ın aparılması nəticəsində 1921-ci ildə ölkədə bütün kənd təsərrüfatı bitkilərinin əkin sahələri 1913-cü ilə nisbətən 361,9 min ha və yaxud 38%, dənli və paxlalı bitkilərin əkin sahələri 264,1 min ha və yaxud 32%, pambıq əkinləri isə 1913-cü ildəki 103,2 min ha-dan 1921-ci ildə qeydə alınan 5,2 min ha-dək azaldı. 1921-ci ildə iribuynuzlu mal- qaranın sayı 1916-cı ilə qarşı 417 min baş və yaxud 30%, qoyun və keçilərin sayı isə 1,3 milyon başdan artıq və yaxud 2 dəfədən çox azaldı. Respublikada sovet hakimiyyətinin ilk illərində sahələrin səpil- 130 məməyinin səbəbləri müxtəlif cür izah olunurdu. Ehtimallardan birinə görə bu dini mövhumatla bağlı idi. Belə ki, kəndlilər arasında belə bir fikir mövcud idi ki, şəriət özgənin əmlakını mənimsəməyə qadağa qoyur. Belə baxışları aradan götürmək məqsədilə dövlət xalqın dini etiqad (inanc) yerlərini məhv etməyə, kilsə, vəqf və məscid torpaqlarını zəbt etməyə başladı. Digər bir ehtimala görə şumlanmış torpaqların əkil- məməyi onunla izah edilirdi ki, kəndlilər gələcəkdə intiqamdan çəkinərək, bəylərin, ağaların, xanların torpaqlarına yaxın düşmürdülər. Zənnimizlə, ən başlıca səbəb suvarma əkinçiliyinin mühüm komponentlərindən biri sayılan suyun çatışmazlığı idi. Bu vaxta qədər Azərbaycan SSR suvar- manın aşağıdakı mənbələrinə malik idi: iri magistral kanallar – 5000 verst, kiçik suvarma şəbəkəsi – 12000 verst. Bundan əlavə, kəhrizlər – 400 ədəd. Suvarmanın mürəkkəb üsullarından biri istil üsulu idi. Bu üsul Lənkəran rayonunda çəltik sahələrini suvarmaq üçün tətbiq edilirdi. Belə istil (anbar) bütün il ərzində dağ çaylarından 300000 kubmetrədək su yığır və sonra suvarma dövründə ehtiyacına görə bir dəfəyə bir neçə kənd bu sudan istifadə edirdi. Bəylər, xanlar, ağalar üçün su həmişə ola bilərdi, ona görə ki, onların sərəncamında suvurma məntəqələri, kəhrizlər, ən yaxşı su mənbələri və yaxşı suvarılan torpaqlar vardı. Hakimiyyətin proletariatın əlinə keçməsi ilə Kür çayı və onun axmazlarının üzərindəki 126 suvurma məntəqəsi işə salınmamışdı. Vaxtilə isə bu 126 suvurma məntəqəsi 40000 desyatin torpağı suvarmağa qadir idi. Bu baxımdan su məsələsi Azərbaycan hökuməti qarşısında çox kəskin dayanırdı. Məhz buna görə də AK(b)P-nin II qurultayı sudan istifadənin tənzimlənməsi üzrə tövsiyələr hazırlanmasını və suvarılan torpaqların sahəsini mümkün qədər genişləndirməyi Xalq Torpaq Komissarlığının əsas vəzifələrindən biri kimi müəyyənləşdirmişdi. Əgər Inqilab Komitəsinin düzgün olmayan iqtisadi siyasəti milyon baş miqdarında heyvanların azalmasına gətirib çıxarırdısa, o vaxt bir ata görə insanı ən ağır cəzaya məhkum edirdilər. AzFK-nın 20 sentyabr 1921- ci il tarixli məlumatında yazılırdı: “AzFK-nin kollegiyası özünün 5 və 13 sentyabr tarixli iclaslarında …şəxslərin təqsirləndirilməsinə dair işlərə baxaraq, aşağıdakı qərarı çıxartdı: Samoylov Fyodor Spiridonoviç, 26 yaşlı, Sibir qəzası Penza quberniyasının Polyanı kənd sakini, bitərəf, savadlı, oğurlanmış atı satdığına görə ən ağır cəzaya – güllələnməyə məhkum edilsin”. İnqilabçı-islahatçılar “dövlət mülkiyyətini belə qoruyurdular”. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|