Microsoft Word yerqurulushunun elmi esaslari doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
137 idarəetmənin nəticəsi idi ki, hamı Moskvadan verilən göstəriş və tapşırıq- ları gözləyirdi. Danılmaz həqiqətdir ki, torpaq dövlət mülkiyyəti kimi lazımi qaydada əkilib becərilir, kifayət qədər məhsuldarlıq əldə edilirdi. Respublikanın kənd əməkçiləri XI beşillikdə ərzaq proqramının vəzifələrini həyata keçirərək kənd təsərrüfatı məhsulunun bütün əsas növlərinin dövlətə satışına dair planları və sosialist öhdəliklərini vaxtından əvvəl yerinə yetirmişdilər. Sahənin ümumi məhsulunun orta illik həcmi X beşilliyin səviyyəsinə nisbətən 32 faiz artmışdı. XI beşillikdə sahənin ümumi məhsulunun orta illik həcmi 2,7 milyard manat va ya X beşillikdəkindən 353 milyon manat çox olmuşdu. Ət-süd, yeyinti məhsulları, konserv sənayesi sahəsində xalq üçün mallar buraxılışı beşillik ərzində 46,6 faiz artmışdı. Kənd təsərrüfatı üçün yararlı torpaqların hər yüz hektarı hesabı ilə ümumi məhsul çıxımı 31 faiz çoxalmışdı. Quş əti satışı 1985-ci ildə 20,4 min ton olmuşdu ki, bu da 1980-ci ildəkindən 4 dəfə çox idi. Hər hektardan dənli bitkilərin orta illik məhsuldarlığı 25 sentner olmuşdu. Bütün bu illər ərzində kənd təsərrüfatının, bütün aqrar-sənaye kompleksinin daha da inkişaf etdirilməsi prosesi fəal surətdə davam etmişdi. Buraya milyardlarla manat əsaslı vəsait qoyuluşu yönəldilmiş, 100 min hektarlarla yeni suvarılan torpaqlar istifadəyə verilmiş, geniş miqyasda su təsərrüfatı və meliorasiya qurğuları tikintisi aparılmışdı. Kolxoz və sovxozlarda energetika qurğularının gücü, əməyin fond təchizatı dəfələrlə artırılmışdı. Başqa sözlə, Azərbaycanın müstəqilliyinin çox da uzaqda olmadığını görən respublika rəhbəri H.Ə.Əliyev cənabları, o rejim çərçivəsində də dövlətimizin iqtisadi infrastrukturlarının inkişafına dair nə etmək mümkün idisə, hamısını edirdi. Əbəs yerə deyildir ki, keçən əsrin 80-ci illərinin sonunda SSRİ dövləti dağılarkən müttəfiq respublikalar içərisində 2 ölkədən məhz biri Azərbaycan idi ki, onun iqtisadi potensialı müstəqilliyini təmin edirdi. (Çox təəssüflər olsun ki, sonradan dağıdıcı qüvvələr ölkənin bu potensialını qısa müddətdə heçə endirdilər). SSRİ-nin Azərbaycan kimi bir guşəsində sosialist iqtisadi mü- nasibətlərinin çərçivəsini aşaraq ölkə iqtisadiyyatının ayrı-ayrı sahələrində müvəffəqiyyətlər qazanılırdısa da, digər respublikalarda yüksək göstəricilər əldə edilmirdi. Lakin bu nailiyyətlərin hamısı bütövlükdə iqtisadi qanunların 138 nəticələrindən çox, ayrı-ayrı partiya rəhbərlərinin təşəbbüslərinin, şəxsiy- yətlərin fərdi qələbəsinin təcəssümü idi. İlk öncə bu müvəffəqiyyətlərin mərkəzində əməyə, torpağa hörmətdən çox, “partiyaya məhəbbət” dururdu. Çünki, torpaq dövlətinki, partiya isə özününkü idi. On illərlə sovet adamının ideologiyası belə formalaşmışdı. Təbii ki, “partiya gözü”ndən kənarlarda min hektarlarla torpaqlar zəhərlənir, sıradan çıxır, yararsız hala düşürdü. “Nəyin bahasına olursa olsun partiya tapşırığının yerinə yetirilməsi” müddəası torpaqlara normadan yüz dəfələrlə çox zərərli maddələrin verilməsinə, onun nəticəsində isə ekologiyanın tələblərindən çox-çox uzaq olan zəhərli məhsulların istehsalına gətirib çıxarırdı. Bütün bunların nəticəsində ən müqəddəs vəzifəsi bəşəriyyəti yaşatmaq olan torpaq zəhər mənbəyinə çevrilirdi. Belə torpaqlardan qida- lanma, həmçinin zəhərlənmiş plantasiyalarda işləmə eybəcər uşaqların doğulmasına, sonsuzluq və digər xəstəliklərin yaranmasına səbəb olurdu. Deməli, sosialist torpaq münasibətləri şəraitində həm hüquqi baxımdan, həm də mənəvi baxımdan torpaq doğmadan çox, ögey idi. Bu günah xalqın, millətin yox, bütövlükdə sosializm quruluşunun günahı idi. Sosialist torpaq münasibətləri çərçivəsində, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, torpaq dövlətin müstəsna mulkiyyəti olduğundan, dilini bilənlərə, qəlbini oxşayanlara yalnız istifadəyə (müddətli və müddətsiz) verilirdi. Belə hüquqi rejim kəndçinin sahibkarlıq, mülkiyyətçilik hüququnu onun əlindən alırdı. Çox vaxt “hər şeyin biliciləri” olan yerli partiya funksionerlərinin “səpini 3 günə qurtar”, “yığımı 5 günə başa çatdır” göstərişlərinin yerinə yetirilməsi bu baxımdan labüd olurdu. Bu isə “yetişməmiş” sahələrin səpilməsinə, “dəyməmiş” məhsulun toplanmasına səbəb olurdu. Butün bunlar son nəticədə, ya ilk başlanğıçdan, ya da sonra min bir zəhmət hesabına əldə ediləcək və ya edilmiş məhsulun itkisinə gətirib cıxarırdı. Bu rejim daxilində torpaqların tam gücündən əksər hallarda istifadə edilmirdi. Buna səbəb elmi cəhətdən əsaslandırılmamış plan-tapşırıqların müəyyənləşdirilməsi idi. Belə ki, azaldılmış plan əmək adamını arxayın saldığından, torpağın potensial gücündən tam istifadə edilmirdi. İstehsal qüvvələrinin inkişaf səviyyəsinə uyğun olmayan, yerinə yetirilməsi reallıqdan uzaq olan plan-tapşırıqların raportu üçün ən müxtəlif üsullar seçilirdi. Bütün bunların nəticəsində insan öz zəhməti muqabilində xoşbəxtçilikdən çox, narahatçılıq tapırdı. Su ilə təmin ediləcək sahələrin xüsusi mülkiyyətdə olmamağı 139 üzündən xeyirxah məqsədlər güdən meliorasiya işləri aparılarkən, melio- rasiya kanalları çəkilərkən ərazinin landşaft xüsusiyyətləri hərtərəfli nəzərə alınmır, onların çəkilişi zamanı texniki qüsurlara yol verilirdi, son nəticədə bu tədbirlər sistemi torpaqların şoranlaşmasına gətirib çıxarırdı. Ərazinin kompleks təşkilini təmin edən yerquruluşu layihələrinin tərtibi zamanı layihəyə dair tapşırıq torpaqların real məhsuldarlıq vəziy- yətini, onların keyfiyyətini nəzərə almadan tərtib edilirdi. Bu yönüm isə torpaqları halsızlaşdırır, torpağı həddindən artıq kimyalaşdırır, onlardan elmi cəhətdən uzaq olan üsullar tətbiq etməklə məhsul götürulməsinə gətirib çıxarırdı. Keçmiş SSRİ-də təbiətə hüçum o yerə çatmışdı ki, plan-kartoqrafik materiallar üzərində təbiətdə ekoloji tarazlıq sanki gözlənilirdi (landşaft infrastrukturlarının, elementlərinin nisbəti və s.), lakin reallıq bu nisbətlərdən çox uzaq idi. “Əkin ən qiymətli kənd təsərrüfatı torpağıdır” şüarı altında kəndyanı örüş sahələri əkin, çoxillik əkmələr altına böyük sürətlə transformasiya edilirdi. Bu bir tərəfdən ekoloji cəhətdən sabit ərazilərin saxlanması müddəasına zidd idi, digər tərəfdən heyvandarlıq sahəsinin inkişafını, bütövlukdə isə torpaqlardan səmərəli istifadənin qarşısını alırdı. Xüsusi mulkiyyətçilik şəraitində, problemin kiçik miqyasda həlli kontekstində əlbəttə, belə problemlərin qaydaya salınması çətin deyil. Sosialist torpaq münasibətlərinin bərqərar olduğu bir mühitdə ən acınacaqlı hallar kənd təsərrüfatı torpaqlarının qeyri-kənd təsərrüfatı məqsədləri üçün ayrılması zamanı müşahidə olunurdu. Torpaqayırma ilə bağlı layihələndirmə işləri bəzən başdansovdu yerinə yetirilir, elmi cəhətdən hərtərəfli əsaslandırılmamış layihə variantları qəbul edilirdi. Həmçinin torpaqayırmada qeyri-kənd təsərrüfatı obyektləri üçün sahələrin normadan artıq ayrılması hallarına da təsadüf edilirdi. Bunlar isə ilbəil əkinə yararlı torpaqların sahələrinin azalması ilə nəticələnirdi. “Torpağa sonsuz məhəbbət” o həddə çatmışdı ki, 100 ildə çəmi 2 sm münbit qat yaradan torpaqlardan düzgün istifadə edilmədikdə, təqsirkar bir çox hallarda yalnız tənbeh olunur, məzəmmət edilirdi. Paradoksa fikir verin. Yüz hektarlarla yararlı sahələr becərilmədiyi və ya səpilən bir çox sahələrdən yüksək məhsuldarlıq əldə edilmədiyi bir dövrdə onillərlə zəhmət çəkib topladığı vəsait hesabına tikdirdiyi evi əkinçinin özünəcə “zəbt olunmuş torpaq üzərində tikili” adıyla sökdürürdülər. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|