Microsoft Word Yeyil-n-bitkil-rin-m-alic-vi-xass-l-ri doc

 
381
ə
tirləndirilməsində  gülabdan  istifadə  edilir.  Xalq  təbabətində 
başağrısına qarşı tətbiq edilir. Halva, firni, südlü sıyıq və s. bu 
kimi şirin xörəklərin ətirləndirilməsində işlədilir. 
Qızılgül  ləçəklərindən  gülqənd  də  hazırlanır.  Gülqənd 
hazırlamaq üçün qızılgül ləçəkləri 1:2 nisbətində şəkər tozu ilə 
birlikdə  əzişdirilir,  20-30  gün  günəş  altında  saxlanılıb  yetiş-
dirilir. Yüksək kalorili və ətirli qida məhsuludur. 7 il saxlanıl-
mış gülqənddən xalq təbabətində qüvvətli dərman kimi ümumi 
zəifliyin,  qanazlığının,  başgicəllənmənin  və  s.  xəstəliklərin 
qarşısını almaq üçün istifadə edilir. 
Qızılgülün tünd qırmızı sortlarının ləçəklərindən gül suyu 
hazırlamaq  üçün  onların  üzərinə  qaynar  su  tökülür,  limon 
turşusu əlavə edilib 8-10 saat saxlanılır. Bundan sonra süzülür, 
şə
kər  əlavə  edilir  və  soyudulur.  Beləliklə,  ovşala  adlı  şərbət 
hazırlanır.  Bəzən  ovşalaya  gülab  da  qatılır.  Ovşala  yeməkdən 
sonra və ya plov yanında verilən spirtsiz içkidir – şərbətdir. 
Qızılgülün  müalicəvi  xassələri.  Ətirli  su  olan  qızılgül 
suyu (gülab) xalq təbabətində malyariya xəstəliyi zamanı xaricə 
sürtmək  üçün  istifadə  edilir.  Qızılgül  mürəbbəsi  isə  qanaz-
lığında  qüvvətverici  və  mədənin  həzm  prosesini  yaxşılaşdırıcı 
vasitə kimi işlədilir. 
Qızılgül  yağı  ətriyyatda  ən  baha  qiymətli  ətirlərin,  ode-
kolonların və pomadaların tərkibində geniş istifadə edilir. Elmi 
təbabətdə  qızılgülün  çiçəklərindən  nadir  hallarda  qızılgül  suyu 
və  qızılgül  yağı  şəklində  bəzi  dərmanların  ətrini  və  dadını 
yaxşılaşdırmaq üçün istifadə edilir. 
Qızılgüldən  bir  sıra  müalicəvi  əhəmiyyətli  məhlullar 
hazırlanır. 
Gül suyunun hazırlanması. Gül suyunu qatqat qızılgül, 
beşyarpaq,  padşah  qızılgülü  və  digər  intensiv  qırmızı  rəngli, 
ə
tirli  qızılgüllərin  ləçəklərini  turşulaşdırılmış  qaynar  suda  sax-
lamaqla  hazırlayırlar.  Gül  suyu  ayrılıqda  içilmir.  Çay  yanında 
süfrəyə verilir (hər kəsin zövqündən asılı olaraq 1 stəkan çaya 
1-3 çay qaşığı gül suyu əlavə edilir), ovşala və qızılgül şərbəti 
 
382
hazırlamaq, digər içkilərin dadını ətirli etmək məqsədilə onlara 
ə
lavə edilir. 
Səhər  tezdən  dərilmiş  qızılgülün  ləçəkləri  banka  və  ya 
balona  yığılıb  üzərinə  limon  turşusu  və  qaynadılmış  isti  su 
ə
lavə edilir. Üçlitrlik balona 25-30 ədəd intensiv qırmızı rəngli 
iri qızılgülün və ya 120-150 ədəd beşyarpaq gülün ləçəkləri, 2-
3  çay  qaşığı  kristallik  limon  turşusu  və  dolana  qədər  isti  su 
tökülür. Imkandan və zövqdən asılı olaraq qızılgül ləçəkləri bir 
qədər çox da götürülə bilər. Limon turşusu ləçəklərdə olan boya 
maddələrini suya keçirib gül suyunun rəngini tündləşdirir, onu 
turşməzə edir (eləcə də onu konservləşdirir də). Balonun ağzını 
kip bağlayıb qızılgül ləçəklərindən ətirli və boya maddələrinin 
tamamilə  suya  keçməsi  üçün  1-2  gün  (bəzən  4-5  gün)  saxla-
yırlar. Bundan sonra hazır gül suyunu süzüb puçalını (cecəsini) 
atırlar.  Gül  suyunu  ikiqat  tənzifdən  süzüb  təmiz  butulkalara 
tökür,  butulkaların  ağzına  əridilmiş  parafin  və  ya  yağ  tökülür, 
kip bağlanır, sərin və qaranlıq yerdə bir qədər saxlanılır. Bəzən 
butulkaların  ağzını  xəmirləyir,  mumlayır  və  ya  taxta  tıxac 
qoyub üstünə əridilmiş qatran tökürlər. Gül suyunu soyuducuda 
saxladıqda  uzun  müddət  rəngini,  ətrini  və  dadını  dəyişmədən 
keyfiyyətli  qalır.  Gül  suyundan  istifadə  etmək  lazım  gəldikdə 
butulkanın ağzı açılır, istənilən qədər götürülür və yenidən bu-
tulkanın  ağzı  möhkəm  qapanır.  Uzun  müddət  saxladıqda  gül 
suyunda  çöküntü  əmələ  gəlir.  Bu  gül  suyunun  xarab  olmasını 
göstərmir,  lakin  gül  suyunu  istifadə  etdikdə  çalışmaq  lazımdır 
ki, çöküntü qarışıb hazırlanacaq içkini bulanıqlaşdırmasın. 
Gül  suyunun  konservləşdirməklə  hazırlanması.  Gül 
suyunu  kompot  kimi  də  hazırlayıb  konservləşdirmək  olar.  Bu 
məqsədlə  əvvəlcədən  yuyulub  sterilləşdirilmiş  birlitrlik, 
ikilitrlik banka və ya üçlitrlik balona uyğun olaraq 10, 20 və 30 
ə
dəd intensiv qırmızı rəngli iri qızılgül ləçəkləri (və ya 50, 100 
və 150 ədəd beşyarpaq qızılgül ləçəkləri), müvafiq olaraq 1, 2 
və 3 çay qaşığı limon turşusu və dolanadək təzə qaynanmış su 
tökülür və dərhal tənəkə qapaqla hermetik bağlanıb qapağı üstə 

---

 
383
soyuyana qədər saxlanılır. Tənəkə qapaq mütləq laklanmış (sarı 
qapaq)  olmalıdır.  Banka  və  ya  balon  soyuyan  kimi  onları  çe-
virib  sərin  və  qaranlıq  yerdə  saxlayırlar.  Istifadə  edildikdə  sü-
zülməlidir.  Banka  açılır,  ikiqat  tənzifdən  süzülür  və  hazır-
lanacaq şərbətə və digər sərinləşdirici içkilərə qatılır. 
Gülabın  hazırlanması.  Gülab  qızılgül  ləçəklərinin  su 
buxarı ilə distilləsindən alınan ətirli sudur. Bunun üçün yığılmış 
qızılgül  ləçəkləri  xüsusi  qazana  (mey  qazanına  və  ya  distilyat 
aparatına) tökülür, üzərinə su əlavə edilib (1 kq qızılgül ləçək-
lərinə  15  l  su  götürülür),  xüsusi  qayda  ilə  1,5-2,0  saat  ərzində 
qızdırılır  və  su  buxarı  vasitəsilə  distillə  olunaraq  distilyyat 
təmiz balonlara və ya iri şüşə qablara yığılır. 
Gülabdan  Azərbaycan  şərbətlərinin  hazırlan-masında, 
eləcə də mili xörəklərdən firni, südlü sıyıq, halva və s. bu kimi 
ş
irin xörəklərin bişirilməsində istifadə olunur. 
Gülqənd. Qızılgül ləçəkləri – 1 kq, toz-şəkər – 2-2,5 kq. 
Qızılgül  ləçəkləri  ayrılır,  solmuşlar  və  qurumuşlardan 
təmizlənir. Ləçəkləri toz-şəkərlə qarışdırmaq və ya az-az əlavə 
edib əzişdirmək şərtilə eynicinsli kütlə halına gətirilir. Əzilmiş 
kütlə 20-25 gün günəş altında saxlanılmaqla yetişdirilir. Hazır-
lanmış  gülqənd  dərin  emallı  qaba  və  ya  mis  badyaya  tökülür, 
qabın  ağzı  təmiz  tənziflə  örtülüb  bağlanır.  Hər  gün  gülqənd 
olan  qabı  günəş  şüalarının  yaxşı  düşdüyü  yerə  qoyub  saxla-
yırlar. Yetişmə zamanı şəkər tam həll olur, tərkibindəki artıq su 
buxarlanır  və  beləliklə  alınmış  qatı  püreyəoxşar  məhsul  şüşə 
bankalara  yığılır,  qapağı  kip  bağlanılır.  Gülqənd  7  il  saxlan-
dıqdan  sonra  xalq  təbabətində  müalicəvi  məqsədlə  bir  çox 
xəstəliklərə  qarşı  istifadə  olunur.  Yazbaşı  10-15  gün  ərzində 
səhərlər 1 xörək qaşığı acqarına gülqənd yeyilməsi insanın can-
sağlığında özünü tezliklə göstərir. Insan gümrahlaşır, başgicəl-
lənməsi keçir, ürək ağrıları hiss olunmur, ümumi zəiflik aradan 
qaldırılır. 
Qızılgül  mürəbbəsi.  Qızılgül  ləçəkləri  –  100  q,  şəkər  – 
900 q, su – 2 stəkan, limon turşusu – 2 q. 
 
384
Ə
n  yaxşı  mürəbbə  beşyarpaq  və  qazanlıq  qızılgülün  lə-
çəklərindən alınır. Ləçəklərin aşağı ağ hissəsi kəsilib atılır, yu-
yulur və 5 dəq. qaynar suda pörtülüb süzülür. Pörtülmək üçün 
istifadə olunan suda şərbət hazırlanır, ləçəklərin üstünə tökülür 
və  birdəfəyə  hazır  olunca  bişirilir.  Bişmənin  sonunda  limon 
turşusu  əlavə  edilir.  Bu  vaxt  mürəbbənin  rəngi  tutqun  çəhrayı 
rəngə boyanmalıdır. 
tburnu  gülünün  ləçəklərindən  də  bu  qaydada  mürəbbə 
bişirilir və xalq arasında soyuqdəyməyə qarşı istifadə edilir. 
Mayaotu,  mayasarmaşığı  (qarasarmaşıq)  –  Хмель 
обыкновенный  –  Humulus  lupulus.  Tut  (Moraceae)  fəsilə-
sindən bir və çoxillik liana cinsli bitkidir. 4 növündən biri – adi 
mayaotu məlumdur. Qozası pivə sənayesi üçün xammaldır. 
Mayaotu pivəyə spesifik acı iy və tam verir. Buna səbəb, 
ə
sasən  mayaotunun  tərkibində  olan  qatran  və  efir  yağlarıdır. 
Həmin  mayaotundan  pivəyə  keçən  ətirli  maddə  əsasən  lupu-
lindən
 əmələ gəlir. Mayaotunun tərkibində 12% lupulin vardır. 
Mayaotunun  kimyəvi  tərkibi  faizlə  orta  hesabla  aşağıdakı  ki-
midir: su – 10-17; efir yağları – 0,3-1,0; qatran və acı turşular – 
16-26;  aşı  maddələri  –  2-5;  zülala  görə  hesablanmış  azotlu 
maddə – 15-24; sellüloza – 12-16; azotsuz ekstraktlı maddələr 
– 25-30; kül – 6,9. 
Mayaotunun tərkibində olan acı turşulardan lupulon, qu-
mulon
  və  s.  göstərmək  olar.  Mayaotu,  əsasən  Rusiyada  becə-
rilir.  Azərbaycanda  mayaotu  bitkisi  becərilmir  və  əsasən  xa-
ricdən gətirilir. 
Mayaotunun  tərkibində  olan  aşı  maddəsi  pivənin  şəffaf-
laşmasına təsir edir. Belə ki, suslo (xam pivə) mayaotu ilə bir-
likdə qaynayan zaman aşı maddələrinin təsiri ilə asılı və başqa 
maddələr  laxtalanır  və  çökür.  Beləliklə,  pivənin  rəngi  şəffaf-
laşır.  Keyfiyyətindən  asılı  olaraq  mayaotu  1,  2  və  3-cü  əmtəə 
sortuna bölünür (QOST 8473-87). 

---