MikrobiologiYA, sanitariya və GİGİyena fəNNİ azərbaycan böLMƏSİ

Bağırsaq  infeksiyası.  Bura  qarın  yatalacı,  paratif  A  və  B,  qanlı  ishal,  vəba 
daxildir.  İnfeksiya  mənbəyi  insan  hesab  olunur.  Bacırsaq  infeksiyasının  törədicisi 
(vəbadan  başqa)  bacırsaq  çöpləri  Escherichia  və  onun  növ  müxtəlifliyidir.  Bunlar 
hamısı  Enterobacteriaceac  fəsiləsinə  aiddir.  Qram-mənfidir,  spor  əmələ  gətirmir, 
fakültativ-anaerob  çöplərdir.  Bu  qrupun  müxtəlif  nümayəndələri  bir-birindən 
patogenliyinə, həmçinin biokimyəvi fəallıcına görə fərqlənirlər. 
Qarın  yatalağı  və  paratiflər  –  qarın  yatalacı  və  paratif  bakteriyaları  bağırsaq 
çöplərinə nisbətən xırda ölçülü, hərəkətli, sporsuz, kapsulasız olub, qram-mənfidirlər. 
İnkişafları  üçün  optimal  temperatura  37°C,  lakin  20-40°C-də  inkişaf  edə  bilirlər. 
Bunlar  fakültativ  anaerob  olub,  60-65°C  temperaturda  30-45  dəqiqə  müddətində 
qızdırılmaqla  və  müxtəlif  dezinfeksiyaedici  maddələrin  –  karbonat  turşusu,  xlorlu 
əhəng,  xloramin  və  s.  təsirindən  bir  neçə  dəqiqə  müddətində  tələf  olurlar.  Bu 
bakteriyalar xarici mühitdə uzun müddət qala bilirlər. Xəstəliyin inkubasiya dövrü 10-
15  gündür.  Bu  çöplər  insan  orqanizminə  ağızdan  daxil  olub,  nazik  bacırsaqlardan 
limfa  yolları  ilə  vəzə keçib çoxalırlar. Gizli  dövrün axırında, bakteriyalar qana keçib 
bakteremiya dövrünün başlanmasına səbəb olurlar.  
Bakteremiya – mikrobun ilk iltihab nahiyəsindən qana keçərək bütün üzvlərə 
yayılmasına deyilir. Bakteremiya dövründə mikrob az vaxtda qanda olmaqla orada 
çoxalmır, qan dövranı ancaq nəqletmə rolu oynayır. 
Sepsis. Mikrob qan vasitəsi ilə üzvlərə yayılmaqla bərabər qanda və müxtəlif 
toxumalarda artarsa, buna sepsis və ya septisemiya deyilir. 
 Nazik  bacırsaqların  iltihabı,  yaraları  nəticəsində  iti  bacırsaq  pozcunlucu 
əmələ gəlməklə temperatur yüksəlir və ümumi zəiflik baş verir. Xəstəlik 4 həftəyə 
qədər davam edə bilir. Çox vaxt xəstə sacaldıqdan sonra onun ödündə uzun müddət 
qarın  yatalacı  mikrobları tapılır. Sağlam adamların 3-5%-i xəstəlikdən bir  neçə ay 
və bəzən daha çox müddət sonra da basildaşıyan ola bilirlər. 
Qarın  yatalacı  və  paratif  bakteriyalar  Salmonella  cinsinə  aiddirlər.  Xəstə 
orqanizmdə  bakteriya  hüceyrəsinin  parçalanması  hesabına  güclü  təsirə  malik 
termostatik  endotoksin  ayrılır.  Xəstəlik  nazik  bacırsacın  zədələnməsi  (iltihab, 
yaratökmə-basma) ilə səciyyələnir.  
Bakterial qanlı ishal. Bu xəstəliyi törədən bakteriyalar özlərinin  morfoloji  və 
digər xüsusiyyətlərinə görə tif və paratif çöplərindən fərqlənməsələr də, qamçılarının 
olmaması  ilə  onlardan  fərqlənir  (hərəkətsizdir)  və  Shigella  (Şigella)  cinsini  əhatə 
edən bakteriyalar tərəfindən törədilirlər. Ən çox yayılan törədicisi Zone və Fleksnera 
çöpləridir. İnkişafı üçün 37°C, 45°C onlara kifayət etmir, 60°C-ə qədər qızdırıldıqda 
isə 10-20 dəqiqəyə məhv olurlar. Qida məhsullarında və qablarda 10-20 günə qədər 
qala  bilirlər.  Bu  bakteriyalar  şərti  anaerob  olub,  neytral  reaksiyalı,  adi  qidalı 
mühitlərdə  yetişirlər.  Bu  bakteriyalar  acızdan  keçərək  yocun  bacırsaqda  toplanırlar 
(lokalizə  olunurlar)  və  nəticədə  bacırsaqlar  ciddi  zədələnir,  yaralar  əmələ  gəlir  və 
qanlı  nəcis  ifraz  olunur.  Xəstəliyin  inkubasiya  dövrü  2-7  günə  qədərdir.  Əmələ 
gətirdikləri  endotoksinlər  qana  keçərək  intoksikasiya  verirlər.  Çox  yoluxucudurlar. 
İnsan  mikroblu  su,  qida  məhsulları  qəbul  etdikdə,  əşyalara  toxunduqda  və  hətta 
xəstələrə  əl  verdikdə  dizenteriya  ilə  yoluxa  bilər.  Xəstəliyin  yayılmasında 
milçəklərin  rolu  da  böyükdür.  İnfeksiya  mənbəyi  xəstə  insanlar  və  basil  daşıyanlar 

---

hesab  olunur.  Xəstəlikdən  sonra  zəif  immunitet  əmələ  gəldiyinə  görə  insan  bu 
xəstəliyə bir neçə dəfə tutula bilər. 
Bəzi  dizenteriya  bakteriyaları  (Zone  tipi)  və  B  paratif  törədicilər  qida 
məhsullarında  çoxalmaq  qabiliyyətinə  malikdirlər.  Bu  zaman  qida  məhsulları  qəbul 
edildikdə qida zəhərlənmələrinin toksikoinfeksiya tipinə bənzər kəskin mədə-bağırsaq 
xəstəliyi əmələ gəlir. 
Brüselloz və ya Malta qızdırması. Xəstəliyin amili olan Brucella melitensis 
(Brusella melitensis) əsas etibarı ilə xəstə heyvanlardan, xüsusilə keçi, qoyun südü 
və  süd  məhsulları  ilə  insanlara  keçir.  Xəstəliyin  amili  Brus  tərəfindən  müəyyən 
edilmişdir. Bunlar  Brucella cinsinə aid olan qram-mənfi  qısa çöpvari  (çöp şəkilli) 
sporsuz, hərəkətsiz bakteriyalar olub, bəzi hallarda zəif kapsula əmələ gətirirlər. Bu 
çöplər  uzun  müddət  yeyinti  məhsullarında  qala  bilər  (piydə  70-80  gün,  pendirdə 
45-60 gün). Çöplər quraqlıq və soyuğa davamlı olub, yüksək temperatur təsirindən 
(60-65°C  temperaturda  10-20  dəqiqə,  80-90°C-də  isə  5  dəqiqə)  tezliklə  tələf 
olurlar. 
Bu  çöplər  endotoksinə  malikdirlər.  Xəstəliyin  inkubasiya  dövrü  4-20  gün  və 
bəzən  daha  uzun  sürür.  Mikroblar  bacırsaqlardan  orqanizmə  keçib  limfa 
vəzilərində  çoxalır  və  sonra  qana  keçirlər.  Xəstəlik  əsasən  qızdırma  ilə,  oynaqlar 
və  əzələlərdə  acrılar,  ümumi  zəifliklə  aşkara  çıxır  və  uzun  müddət  davam  edir. 
Xəstəliyə  qarşı  immunitet  yaranır.  Brüselloz  xəstəliyinə  müxtəlif  heyvanlar  – 
qaramal,  qoyunlar,  keçilər  və  s.  tutulur.  Qaramalda  balasalma  xəstəlik  üçün 
səciyyəvidir.  Xəstəliyin  qarşısını  almaq  üçün  görülən  profilaktik  tədbirlərdən 
heyvandarlıq  təsərrüfatının  saclamlaşdırılması,  xəstəlik  müşahidə  olunan 
rayonlarda  çiy  süddən  istifadənin  qadacan  olunması  və  südün  pasterizə  olunması 
(65-70°C, 30 dəqiqə müddətdə) və s. tədbirlərin görülməsidir. 
Qarayara  xəstəliyi,  Sibir  yarası  –  heyvanlar  arasında  geniş  yayılmış 
yoluxucu  xəstəlikdir.  Onun  törədicisi  Bacillus  anthracis  aerob,  hərəkətsiz,  spor 
əmələ gətirən zəncirvari çöplərdən ibarətdir. İnsanlar qarayaraya az həssasdır, lakin 
onlar  müxtəlif  yollarla  –  xəstə  heyvanlarla  (yaxşı  bişməmiş  ətdən  və  ya 
heyvanların  yoluxmuş  dərisi,  xəzləri  və  s.)  təmasda  olduqda  xəstələnə  bilərlər. 
İnsanlarda  qarayara,  mikrobun  orqanizmə  daxilolma  yolu  ilə  əlaqədar  olaraq  3 
formada müşahidə olunur: 
 1. Dəri forması heyvandarların, qəssabların arasında yayılmış olur; 
 2. Bağırsaq  forması  yoluxmuş qida  məhsulları  və  ya su  ilə keçir. Belə  halda 
bacırsaq pozulması, qanla qarışıq qusma, ümumi zəiflik və s. müşahidə olunur;  
3.Xəstəliyin  acciyər  forması  qarayara  çöplərinin  sporları  yuxarı  tənəffüs 
yollarına düşdükdə inkişaf edir.  
Qarayara  törədicisinin  sporları  xarici  mühit  amillərinə  qarşı  çox  davamlıdır, 
torpaqda,  dəri  və  tüklər  üzərində  uzun  illər  qala  bilir,  hətta  qaynatmaya  da 
davamlıdır.  Temperaturu  140°C  olan  qızmış  havada  2-3  saat  müddətində, 
avtoklavda isə 120°C temperaturda, 15-20 dəqiqədən sonra bu çöplər tələf olur. 
Vərəm  xəstəliyi.  Xəstəliyin  amili  Kox  (1802-ci  ili)  tərəfindən  tapılmış 
Mycobac.tuberculosis–dir.  Bu  çöplər  polimorf  xüsusiyyətli  olub,  qısa,  uzun, 
düzgün,  əyilmiş  formada  ola  bilər.  Vərəm  çöpləri  hərəkətsiz,  sporsuz,  aerob, 
nisbətən çətin boyanan, turşuya, spirtə və s. davamlıdır. İnsanı, qaramalı, quşları və 

---