MikrobiologiYA, sanitariya və GİGİyena fəNNİ azərbaycan böLMƏSİ

xəstələndikdə  xəstə  insan  uzun  müddət  onun  daşıyıcısı  olur.  Onlar  xarici  mühitin 
təsirinə  çox  davamlıdır.  Bunlar  hamısı  xəstəliyin  vaxtında  aşkar  olunmasına  və 
təcridliyinə təsir edə bilər. 
Vibrionlar  yüngül  əyilmiş  çöp  formasında  olur;  spor  və  kapsula  əmələ 
gətirmir.  Tənəffüs  tipinə  görə  mütləq  anaerobdur.  Vəba  vibrionu  16-40°C 
temperaturda  çoxalmaq  qabiliyyətinə  malikdir.  İnkişafı  üçün  optimal  temperatura 
25-38°C-dir.  Yüksək  temperatura  və  dezinfeksiya  vasitələrinə  davamsızdır. 
Rütubətli  mühitdə 80°C 5 dəqiqə  müddətinə  olur, 60°C qızdırıldıqda  30 dəqiqədə 
və qaynatdıqda  isə 1 dəqiqə olur. 2  litr suda 0,3mq  fəal  xlor qatışığında tez  məhv 
olur.  Vəba  vibrionu  turşuların  təsirinə  çox  həssasdır,  bundan  yoluxma  mənbəyi 
obyektlərinin  dezinfeksiyasında  və  mühiti  zərərləşdirməkdə  nəzərə  alırlar.  Lakin 
vəba törədiciləri ətraf mühitdə uzun müddət sağ qala bilər. Onlar həyat fəaliyyətini 
nəcisdə  3  gündən  çox,  torpaqda  –  8-dən  91,  axar  suda  -  3-5,  su  həvəsində  -7-13, 
dəniz  suyunda  –  10-dan  60  günə  qədər  saxlaya  bilər.  Vəba  vibrionları  qida 
məhsullarında  həyat  fəaliyyətlərini  yaxşı  saxlaya  bilirlər.  Məhsulun  növündən  və 
saxlanma şəraitdən asılı olaraq bir aya qədər həyat fəaliyyətlərini saxlaya bilirlər. 
İnkubasiya  dövrü  bir  neçə  saatdan  5  günədək  uzana  bilər.  Xəstəlik  adətən 
qəflətən  başlayır.  Qusmaq,  qarın  işləməsi  baş  verir.  Birinci  gündə  maye  itirilməsi 
10-15  və  daha  çoxa  çata  bilər.  Bəzi  hallarda  vəbanın  yalnız  bağırsaq  pozğunluğu 
ilə müşahidə olunan yüngül formasında rast gəlinir. Belə halları forması ən çox El-
Tor  vibrionu  səbəb  olur.  vəba  vibrionunun  ifraz  olunma  müddəti  xəstəlikdən 
sağalmışlarda  3  həftədən  artıq  olmur  və  çox  az  hallarda  48-56  günə  qədər  davam 
edir. 
Salmonellalar  –  bu  salmonellar  tərəfindən  törədilən  infeksion  xəstəlikdir. 
Çoxlu  miqdarda  samonella  tipləri  ayrılıb  və  öyrənilib.  Xəstəliyin  baş  verməsində 
əsas  rolu  S.tufimurium,  S.enteriditis,  Scholerac  suic.  tutur.  Toksikoinfeksiya 
törədicisi ən çox S.tufimurium hesab edilir. 
Salmonella  –  qısa  sporsuz  çöp  olub,  tənəffüs  üsuluna  görə  –  fakultətiv 
anaerobdur.  Onlar  otaq  temperaturunda  yaxşı,  lakin  ən  intensiv  isə  37°C  inkişaf 
edir. Onların bir çox növləri – 48-82°C donmada məhv olmurlar və qurumanı yaxşı 
keçirir.  Samonellalar  xörək  duzunun  təsirinə  çox  davamlıdır.  Onlar  suda  və 
müxtəlif əşyalarda otaq temperaturunda 45-90 gün sağ qala  bilirlər. Salmonellalar 
temperaturun  təsirinə  müxtəlif  davam  gətirirlər.  Belə  ki,  salmonellanın  ayrı-ayrı 
növləri  60°C  qızdırmaya  1  saat  müddətində  sağ  qalır.  75°C-də  –  5-10  dəqiqəyə, 
100°C-də onlar 10 saat məhv olur. Samonellalar qida məhsullarında çox qalırlar və 
orada  həyat  fəaliyyətini  saxlamaqla  bərabər  eyni  zamanda  məhsulun  orqanoleptik 
xassəsini  dəyişdirmədən  çoxalırlar.  Belə  ki,  quru  yumurta  tozunda  salmonellalar 
70°C  temperaturda  8  saat,  75°C  2  saat,  80°C  42  dəqiqə,  90°C  3,5  dəqiqə,  100°C  
20 saniyə müddətində tələf olur. 
Təbiətdə salmonellalar  geniş  yayılmışdır.  Onları əsas törədicilərinin  mənbəyi 
heyvanlar,  (iribuynuzlu  malqara,  donuz,  qoyun,  at),  quşlar,  xüsusilə  suda  üzənlər 
(ördək,  qaz)  və  göyərçinlər,  həmçinin  pişik,  it,  siçan,  siçovuldur.  Salmonellaların 
mənbəyi bu infeksiya ilə xəstələnmiş xəstə insanlar və bakteriyadaşıyıcılar da olur. 
Salmonellaların  törədiciləri  xarici  mühitə  nəcislə,  sidiklə,  südlə,  heyvan  seliyi  ilə 
ifraz olunur. 

---

Xəstəliyə ən çox heyvanın diri zamanı yoluxucu əti səbəb ola bilir 9endogen). 
Heyvanın  kəsməzdən  əvvəl  ac  saxlanılması,  yorğunluğu,  xəstələnməsi,  yəni 
orqanizmin immunbioloji vəziyyətinin zəifləməsi nəticəsində orqan və toxumalara 
salmonella deyilə bilər. Ətin xırdalanmasından (qiymə) hazırlanmış məmulatlar ən 
çox  təhlükəlidir.  Belə  ki,  xırdalanma  prosesində  limfa  düyünlərindəki 
salmonellalar  qiymənin  bütün  kütləsi  üzrə  yayılır  və  düzgün  saxlanılmadıqda 
intensiv çoxalırlar. 
Salmonellalar  ən  çox  qida  məhsullarının  birinci  növbədə  ətin  hazırlanma 
texnologiyasının 
pozulması 
nəticəsində 
də 
baş 
verir. 
Salmonella 
toksikoinfeksiyaları  yumurta  və  yumurta  məhsullarını  istifadə  edərkən  də  yarana 
bilər.  Süd  və  süd  məhsulları  da  «salmonellanın»  tez-tez  təsadüf  olunan  keçirici 
amilidir. 
Salmonellanın  inkubasiya  dövrü  10  saatdan  48  saata  qədər  davam  edir. 
Xəstəlik  kəskin  başlayır:  temperatur  38-40°C  qalxır,  baş  ağrısı,  qarında  ağrılar, 
ürək  bulanma,  qusma,  qarın  işləməsi  baş  verir.  Xəstəlik  3  gündən  7  günə  qədər 
davam edir. 
6.Qida zəhərlənmələri, helmintozlar və onların  
profilaktikası 
Qidadan  zəhərlənmə  müxtəlif  səbəblərdən  ola  bilər.  Zəhərlənməni  təbiətcə 
zəhərli  olan  qidalar  (bəzi  növ  balıq,  göbələklər,  meyvə  və  s.)  və  yaxud  qidaya 
düşən zəhərli maddələr (mis, sink, qurğuşun, arsen və s.) törədə bilər. Zəhərlənmə 
həmçinin qidanın xüsusi növ mikroblarla və yaxud onların zəhərləri ilə yoluxması 
nəticəsində baş verir. 
Statistika  göstərir  ki,  qidadan  zəhərlənmələr  başlıca  olaraq  mikrob  təbiətli 
zəhərlənmələr  hesabına  olur.  Onlar  mikrobla  yoluxmuş  qidanı  qəbul  etdikdən 
sonra kəskin keçməsi və tez baş verməsi (15 dəqiqədən tutmuş 24 saata qədər) ilə 
səciyyələnir.  Bu  zaman  qarında  ağrılar,  ürəkbulanma,  qusma  olur,  bundan  sonra 
ishal, ümumi zəiflik baş verir, ürək-damar sisteminin fəaliyyəti zəifləyir və hər bir 
zəhərlənmə üçün xarakter olan başqa əlamətlər olur.  
Qidadan baş verən zəhərlənmələri törədən səbəblərdən asılı olaraq belə hallar 
iki  əsas  qrupa  bölünür  –  mikrob  və  qeyri-mikrob  təbiətli.  Birinci  qrup 
zəhərlənmələr daha tez-tez baş verib, bütün zəhərlənmələrin 80-90%-ni təşkil edir. 
Mikrob  mənşəli  qida  zəhərlənmələri  də  qida  intoksikasiyasına  (toksikozlara) 
və toksikoinfeksiyaya bölünür. 
Qida  intoksikasiyası  (toksikozlar)  qidada  yalnız  mikrob  toksinləri  olduqda  baş 
verir,  toksin  əmələ  gətirən  canlı  mikroorqanizmlər  isə  olmaya  da  bilər.  Toksikoz 
törədiciləri ekzotoksinlər hazırlayırlar. 
Qida  toksikoinfeksiyalar  qidada  yalnız  canlı  toksigen  mikrobların  çoxlu 
miqdarda  olduğu  zaman  baş  verir.  Toksikoinfeksiyaların  törədiciləri  endotoksinlər 
hazırlayır. 
Qida intoksikasiyası (toksikozlar). Qida intoksikasiyası bakterial və göbələk 
mənşəli ola bilər.  
Bakterial  intoksikasiya.  Bakterial  intoksikasiyalardan  ən  çox  əhəmiyyətli 
olanı botulizm və stafilokokk intoksikasiyalardır. 

---