Milan Uzelac istorija filozofije I
Yüklə 4,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Filip Melanhton
- Žana Kalvina
Milan Uzelac Istorija filozofije I www.uzelac.eu 448 nastojanja ne mogu pomoći već samo božija milost; ovo se shvatanje duboko razlikuje od onog Erazmovog koje ističe veličinu čoveka i značaj ljudskog dostojanstva. Tako su pitanja krivice i razrešenja crkvene krize postala goruća pi- tanja tog vremena i predmet antipapske publicistike čiji predstavnici behu Ulrih fon Huten i Erazmo Roterdamski. Ali, dok je prvi svu krivicu video na strani rimskog klera dokazujući da je reč o razbojnicima najgore vrste i da je crkvena pljačka gora od drumskog razbojništva, drugi je krivicu tražio u samim vernicima i konačan cilj crkvenih reformi nije video u progonstvu klera već u hrišćanskom prevaspitanju samih vernika. Katolička crkva se pokazala ipak otpornija no što je to Luter možda očekivao; ona je u sebi imala viševekovno iskustvo susreta s filozofijom u kojoj je crkveno učenje bilo obrađeno i izloženo kao sistem nučno razvijenih misli. Tome je bilo neophodno suprotstaviti drugi, protestantski sistem. I Martin Luter (1483-1546) je, a posebno Filip Melanhton (1497-1560), humanista koji je potom pao pod Luterov uticaj, uvideo da se tu bez filozofije ne može; mislilo se da ta filozofija ne može biti ni sholastički aristotelizam, na koji se pozivalo papstvo, a ni onaj koji su zagovarali filolozi a koji beše izraz paganskog naturalizma. U nedostatku druge filozofije, Melanhton se uz sve negodovanje Lutera priklonio Aristotelu, konstatujući kako se "bez Aristotela ne može" te se poduhvatio prilagođavanja Aristotela za nove potrebe tumačeći ga u nominalističkom smislu, nastojeći da ga uskladi sa otkrovenjem i dopuni hrišćanskim učenjem. Kao mislilac Melanhton je bio eklektičar; njegov ideal je bio moralni napredak kroz proučavanje klasičnih pisaca i evanđelja; malo se zanimao za metafiziku a njegove ideje iznete u udžbenicima logike pod uticajem su Rudolfa Agrikole. Filip Melanhton je nastojao da iznađe neko kompromisno rešenje između luterovske isključivosti i
Milan Uzelac Istorija filozofije I
449
tradicionalne katoličke teologije, i premda je njegovo delo Opšta mesta (Loci communes, 1521) doživelo niz izdanja, njegovi planovi o izmirenju luterovaca, kalvinista i katolika su 1541. u Ratisbornu doživeli očekivani neuspeh pošto su se stvari nastavile razvijati drugim putem. Činjenica je da u spisima Melanhtona, uprkos njegovom velikom predavačkom daru spojenom s dijalektičkim i retoričkim umećem, nema neke velike tvoračke moći i nigde on ne nastupa proročki, kao istinski filozof, te stoga njegova dela i odišu humanističkim eklekticizmom kakav se sreće kod Cicerona i Galena. Kako osnovni principi razuma i iskustvo nisu dovoljni da bi se dospelo do istinskog znanja, Melanhton smatra da je naše znanje neophodno dopuniti otkrovenjem Svetog
protivrečje s aristotelovskom filozofijom ili drugim samostalnim istraživanjima – ova poslednja treba odbaciti. U učenju o večnosti sveta, o božijim atributima i o proviđe- nju, takođe, ne treba slušati Aristotela. Ubeđenje o besmrtnosti ne počiva na dokazima već na otkrovenju dok se Koperniku treba suprotstaviti autoritetom psalama. Ishodište ove filozofije je učenje o božanskom. Njemu teži kosmologija, kao lik sveta stvorenog od strane boga, i etika čiji su temeljni stavovi izraz božije volje. Ovaj protestantski aristotelizam brzo je zavladao svim protestantskim nemačkim univerzitetima, no kako se nije dalje razvijao, ubrzo je izgubio uticaj i postao druga sholastika. Ta nova sholastika, netrpeljiva prema svim drugim učenjima, zadržala se na nemačkim katedrama tokom XVI i XVII stoleća. Među novim peripatetičkim smerovima treba pomenuti samo filozofiju prava budući da se u okviru nje razmatrao ključni crkveno-politički problem tog vremena – odnos crkve i države. Jasno je da su protestantski teolozi priznavali državi veći stepen
Milan Uzelac Istorija filozofije I www.uzelac.eu 450 nezavisnosti no njihove jezuitske kolege. Već je i Melanhton nastojao da pozivanjem na otkrovenje državu tumači kao nezavisnu ustanovu; to je za posledicu imalo težnju da se na tlu filozofije prava misli identitet otkrovenja i razuma tako što će se pokazati kako prirodno pravo nije ništa drugo do pravo koje je hteo i sam bog i koje je on utvrdio kad je stvarao čoveka. Među različitim tipovima protestantizma najdinamičniji je onaj nastao u Ženevi pod uticajem Žana Kalvina, rođenog 1509. u Francuskoj a obrazovanog pod uticajem humanista u Parizu u krugu Faber Stapulensisa (1455-1536). Kalvinova delatnost vezana je za Ženevu gde boravi od 1541. do 1564. i njemu je svojstven optimističniji odnos spram boga. Ako je Luterov credo bio Oprostiće ti se
stavu: Ako je bog s nama, ko je protiv nas? (Rim., VIII, 31). Kalvinizam je vaspitavao duh heroizma, zalagao se za stvaranje teokratije u kojoj bi svaki pojedinac imao samo jednu misao: proslaviti boga; takvom ljudskom zajednicom više ne upravlja crkva ili sveštenstvo u biblijskom smislu. I Kalvin, poput Lutera, smatra da se do spasenja može dospeti samo pomoću božije reči koja je otkrivena u Svetom pismu. Svaka predstava o bogu koja nastaje mimo Biblije plod je fantazije. Spasenje je moguće samo pomoću vere i kad bi uopšte bila moguća ma kako mala delatnost kao proizvod slobodne volje, bog ne bi bio naš Tvorac. Više od Lutera Kalvin je insistirao na predestinaciji; stoički determinizam u duhu naturalizma i panteizma on zamenjuje teističkim transcendentalnim determinizmom. Proviđenje i predodređenost su dva osnovna momenta kalvinizma. Kako su se simptomi predoređenosti ogledali u uvećanju bogatstva i u uspehu, a kako je već Luter delatnost video kao posao (Beruf), kao poziv u profesionalnom smislu (u zanatstvu i zemljoradnji), Maks Yüklə 4,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|