Magistrantların XXI Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2021-ci il
312
müxtəlif kimyəvi birləşmələri olan çirkab suları hava, su, torpaq, flora, fauna və
insanlara təhlükəli təsir
göstərə bilər.
Neft və qazın qazılması, istehsalı, hazırlanması, daşınması və saxlanması prosesində ətraf mühitin
davamlı çirklənməsi sızıntılar yolu ilə karbohidrogenlərin sızması, boru kəmərinin zədələnməsi, nümunə
götürülməsi, ayırıcılar və çökmə çənlərinin boşaldılması nəticəsində yaranır.
Sahədəki neft və çirkab suyunun əsas hissəsi toplanır və quyu başlarından və quyuya yaxın ərazilərdən
su
obyektlərinə daxil olur, bu hallarda neft tökülməsi quyu ağzı doldurma qutularında (nasos istismarı
zamanı), quyu ağzı avadanlığında (fəvvarə-kompressor istismarı zamanı), təmir işləri zamanı, qrup və fərdi
prefabrik qurğuların ölçü çənləri və nərdivanları (daşan ölçü çənlərindən neft tökülməsi, ölçü çənləri və
nərdivanları kir və parafindən təmizləyərkən) və quyunun işlənməsi zamanı pistonla nasosla sızma yolu ilə
mümkündür [4, s.23].
Bildiyimiz kimi, neft quyuları həm dənizdə, həm də quruda qazılır.
Hər iki halda da, quyu qazma
texnologiyası bir-birindən fərqlənmir. Lakin, artıq qeyd edildiyi kimi, dənizdə qazma işinin öz xüsusiyyətləri
var. Həm dənizdə, həm də quruda neft və qaz quyularının qazılması zamanı mənbələr və çirkləndiricilər
eynidır. Əsas fərq ondan ibarətdir ki, birinci halda bu mənbələr dənizi, ikincisi isə quru çirkləndirir. Qeyd
etmək lazımdır ki, neft və qaz quyularının qazılması və istismarı zamanı dənizlərin və okeanların
çirklənməsi
su nəqliyyatından sonra ikinci yerdədir.
Ətraf mühitin çirklənməsi neft və qaz quyularının istismarı zamanı da baş verir. Quyular müxtəlif
üsullarla istismar edildikdə (çeşmə, kompressor və sualtı nasos), neft hasilatını qorumaq və artırmaq üçün
quyularda müxtəlif geoloji tədbirlər görülür. Bu tədbirlər ümumiyyətlə müxtəlif üzvi və sintetik kimyəvi
maddələrdən istifadə etməklə həyata keçirilir və ətraf mühit yüksək dərəcədə çirklidir.
Neft, qaz və qaz kondensatının nəzarətsiz açıq fontanları neft və qaz quyularının qazılması zamanı
daha təhlükəlidir. Neft və qaz quyularının qazılması zamanı ətraf mühiti çirkləndirən əsas obyektlər
bunlardır:
iş sahəsi, quyu ağızı və ətraf sahər, dövriyyə sistemi, qazma palçıqının hazırlanması,
təmizlənməsi, çəkisi və bərpası üçün bloklar, kimyəvi reagent vahidi, toplu materialların saxlanılması üçün
anbar, ehtiyat qazma məhsullarının saxlanılması üçün blok, dizel ötürülməsi, palçıq nasosları üçün qoruyucu
örtüklər; su təchizatı və s. [1, s.488].
Əvvəlki illərdəki kimi, 2019-ci ildə də SOCAR obyektlərində yaranan neft və qazma şlamlarının
işlənməsi üçün tədbirlər görülmüşdür. 2019-cu il ərzində BP şirkətindən qəbul olunmuş 13436,38
ton və
2018-ci ildən qalmış 13615,31 ton qazma şlamı “VacuDry” qurğularında emal edilmişdir. Emaldan sonra
əldə olunan 1484,27 ton sintetik neft qarışığı tullantısı BP şirkətinə təhvil verilmiş, 2317,88 ton çirkab su
təmizlənməsi üçün
emal müəssisəsinə göndərilmiş, 9811,55 ton quru qalıq isə basdırılması üçün TİEM-in
ərazisində yeni tikilmiş 50 000 m3-luq yeraltı tutuma yerləşdirilmişdir [3, s.66]
.
2019-cu ilin 11 ayı ərzində TOTAL E&P Absheron B.V. şirkətindən qəbul olunmuş 4701,26 ton və
2018-ci ildə qəbul olunmuş 5706,59 ton qazma tullantısı “VacuDry” qurğusunda zərərsizləşdirilmişdir.
TOTAL E&P Absheron B.V. şirkətindən qəbul edilən qazma tullantısının zərərsizləşdirilməsindən alınan
751,59 ton sintetik neft qarışığı 1 m3-llik çənlərə yığılmış, 5899,24 ton çirkab su təmizlənməsi üçün emal
müəssisəsinə göndərilmiş, 5223,18 ton quru qalıq isə basdırılması üçün TİEM-in ərazisində 50000 m3-lik
yeraltı tutuma yerləşdirilmişdir.Sonda qeyd etmək olar ki, təbii resursları iqtisadi baxımdan qiymətləndirmək
ancaq
istehsalat proseslərində, ekoloji baxımdan qiymətləndirmək isə əhalinin təbiətlə münasibətlərində
müəyyən edilə bilər. Lakin iqtisadi və ekoloji qiymətləndirmələr istehsalatın xarakterindən asılı olaraq
müəyyənləşdirilir. Dünyada qlobal problemlərdən biri də ətraf mühitdə baş verən çirklənmələrə nəzarətin
təşkil və onların qarşısının alınmasıdır. Bunun istiqamətində də ölkəmizdə neft quyularının qazılması zamanı
yaranan ekoloji problemləri aradan qaldırmaq üçün işlər görülməlidir.
Ədəbiyyat
1. Əliyev M.Ə., Hüseynov A.G., Kərimov K.S., Hüseynova Ü.Y. (2016).
Neft-qaz sənayesinin
iqtisadiyyatı və idarə edilməsi. Ali məktəblər iıçün dərslik. Bakı. «Letterpress» Nəşriyyat evi. səh. 553.
2. Nəcəfov E.Ə. (2016). Neft-qaz sənayesi müəssisələrində ekoloji təhlükəsizliyin təmin olunma
məsələləri Azərbaycan neft təsərrüfatı / Азербайджанское нефтяное хозяйство № 9, s. 57-62.
3. SOCAR, İllik hesabat, 2019.
4. Кутжанова А.Н., Колесников А.С., Аликулов А.С. (2013) Источники загрязнения
окружающей природной среды в нефтегазовой промышленности European Student Scientific Journal.
№ 23 стр.