Ministry of education of azerbaijan republic sumgayit state university

AZƏRBAYCANDA NEFT QUYULARININ QAZILMASI ZAMANI YARANAN EKOLOJİ 
PROBLEMLƏRİN MÜASİR VƏZİYYƏTİ 
 
Oruczadə A.R. 
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti 
E-mail: 
[e-mail]
 
 
Son onilliklərdə ətraf mühitə antropogen təsir kəskin şəkildə hiss olunur və artıq qlobal xarakter alıb. 
Qlobal ekoloji təhdidlər ümumi ekoloji və iqtisadi böhrana səbəb ola bilər. Beləliklə, ətraf mühitin 
qorunması və davamlı iqtisadi inkişafla əlaqəli problemlərin enerji problemləri ilə sıx əlaqəli olduğu və 
enerji problemlərinin həlli üçün qərar qəbul edilməsində bu ətraf mühit faktorlarının mühüm rol oynadığı 
təsbit edilmişdir. Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı konsepsiyalara və yerli və beynəlxalq 
qanunvericiliyin tələblərinə uyğun olaraq neft sənayesinin ətraf mühitə potensial təsiri daim nəzarətdədir. 
Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) hər il ətraf mühitin mühafizəsi tədbirlərinə çox pul 
xərcləyir [2, s.57].
Neft sənayesindəki bütün texnoloji proseslər (kəşfiyyat, qazma, hasilat, neft və qazın toplanması, 
daşınması, saxlanması və emalı) təbii şəraiti poza bilər. Neft, neft karbohidrogenləri, neft və qazma şlamları, 

---

Magistrantların XXI Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2021-ci il 
312 
müxtəlif kimyəvi birləşmələri olan çirkab suları hava, su, torpaq, flora, fauna və insanlara təhlükəli təsir 
göstərə bilər.
Neft və qazın qazılması, istehsalı, hazırlanması, daşınması və saxlanması prosesində ətraf mühitin 
davamlı çirklənməsi sızıntılar yolu ilə karbohidrogenlərin sızması, boru kəmərinin zədələnməsi, nümunə 
götürülməsi, ayırıcılar və çökmə çənlərinin boşaldılması nəticəsində yaranır.
Sahədəki neft və çirkab suyunun əsas hissəsi toplanır və quyu başlarından və quyuya yaxın ərazilərdən 
su obyektlərinə daxil olur, bu hallarda neft tökülməsi quyu ağzı doldurma qutularında (nasos istismarı 
zamanı), quyu ağzı avadanlığında (fəvvarə-kompressor istismarı zamanı), təmir işləri zamanı, qrup və fərdi 
prefabrik qurğuların ölçü çənləri və nərdivanları (daşan ölçü çənlərindən neft tökülməsi, ölçü çənləri və 
nərdivanları kir və parafindən təmizləyərkən) və quyunun işlənməsi zamanı pistonla nasosla sızma yolu ilə 
mümkündür [4, s.23]. 
Bildiyimiz kimi, neft quyuları həm dənizdə, həm də quruda qazılır. Hər iki halda da, quyu qazma 
texnologiyası bir-birindən fərqlənmir. Lakin, artıq qeyd edildiyi kimi, dənizdə qazma işinin öz xüsusiyyətləri 
var. Həm dənizdə, həm də quruda neft və qaz quyularının qazılması zamanı mənbələr və çirkləndiricilər 
eynidır. Əsas fərq ondan ibarətdir ki, birinci halda bu mənbələr dənizi, ikincisi isə quru çirkləndirir. Qeyd 
etmək lazımdır ki, neft və qaz quyularının qazılması və istismarı zamanı dənizlərin və okeanların çirklənməsi 
su nəqliyyatından sonra ikinci yerdədir. 
Ətraf mühitin çirklənməsi neft və qaz quyularının istismarı zamanı da baş verir. Quyular müxtəlif 
üsullarla istismar edildikdə (çeşmə, kompressor və sualtı nasos), neft hasilatını qorumaq və artırmaq üçün 
quyularda müxtəlif geoloji tədbirlər görülür. Bu tədbirlər ümumiyyətlə müxtəlif üzvi və sintetik kimyəvi 
maddələrdən istifadə etməklə həyata keçirilir və ətraf mühit yüksək dərəcədə çirklidir. 
Neft, qaz və qaz kondensatının nəzarətsiz açıq fontanları neft və qaz quyularının qazılması zamanı 
daha təhlükəlidir. Neft və qaz quyularının qazılması zamanı ətraf mühiti çirkləndirən əsas obyektlər 
bunlardır: iş sahəsi, quyu ağızı və ətraf sahər, dövriyyə sistemi, qazma palçıqının hazırlanması, 
təmizlənməsi, çəkisi və bərpası üçün bloklar, kimyəvi reagent vahidi, toplu materialların saxlanılması üçün 
anbar, ehtiyat qazma məhsullarının saxlanılması üçün blok, dizel ötürülməsi, palçıq nasosları üçün qoruyucu 
örtüklər; su təchizatı və s. [1, s.488]. 
Əvvəlki illərdəki kimi, 2019-ci ildə də SOCAR obyektlərində yaranan neft və qazma şlamlarının 
işlənməsi üçün tədbirlər görülmüşdür. 2019-cu il ərzində BP şirkətindən qəbul olunmuş 13436,38 ton və 
2018-ci ildən qalmış 13615,31 ton qazma şlamı “VacuDry” qurğularında emal edilmişdir. Emaldan sonra 
əldə olunan 1484,27 ton sintetik neft qarışığı tullantısı BP şirkətinə təhvil verilmiş, 2317,88 ton çirkab su 
təmizlənməsi üçün emal müəssisəsinə göndərilmiş, 9811,55 ton quru qalıq isə basdırılması üçün TİEM-in 
ərazisində yeni tikilmiş 50 000 m3-luq yeraltı tutuma yerləşdirilmişdir [3, s.66]
.
2019-cu ilin 11 ayı ərzində TOTAL E&P Absheron B.V. şirkətindən qəbul olunmuş 4701,26 ton və 
2018-ci ildə qəbul olunmuş 5706,59 ton qazma tullantısı “VacuDry” qurğusunda zərərsizləşdirilmişdir. 
TOTAL E&P Absheron B.V. şirkətindən qəbul edilən qazma tullantısının zərərsizləşdirilməsindən alınan 
751,59 ton sintetik neft qarışığı 1 m3-llik çənlərə yığılmış, 5899,24 ton çirkab su təmizlənməsi üçün emal 
müəssisəsinə göndərilmiş, 5223,18 ton quru qalıq isə basdırılması üçün TİEM-in ərazisində 50000 m3-lik 
yeraltı tutuma yerləşdirilmişdir.Sonda qeyd etmək olar ki, təbii resursları iqtisadi baxımdan qiymətləndirmək 
ancaq istehsalat proseslərində, ekoloji baxımdan qiymətləndirmək isə əhalinin təbiətlə münasibətlərində 
müəyyən edilə bilər. Lakin iqtisadi və ekoloji qiymətləndirmələr istehsalatın xarakterindən asılı olaraq 
müəyyənləşdirilir. Dünyada qlobal problemlərdən biri də ətraf mühitdə baş verən çirklənmələrə nəzarətin 
təşkil və onların qarşısının alınmasıdır. Bunun istiqamətində də ölkəmizdə neft quyularının qazılması zamanı 
yaranan ekoloji problemləri aradan qaldırmaq üçün işlər görülməlidir. 
Ədəbiyyat 
1. Əliyev M.Ə., Hüseynov A.G., Kərimov K.S., Hüseynova Ü.Y. (2016). Neft-qaz sənayesinin 
iqtisadiyyatı və idarə edilməsi. Ali məktəblər iıçün dərslik. Bakı. «Letterpress» Nəşriyyat evi. səh. 553. 
2. Nəcəfov E.Ə. (2016). Neft-qaz sənayesi müəssisələrində ekoloji təhlükəsizliyin təmin olunma 
məsələləri Azərbaycan neft təsərrüfatı / Азербайджанское нефтяное хозяйство № 9, s. 57-62. 
3. SOCAR, İllik hesabat, 2019. 
4. Кутжанова А.Н., Колесников А.С., Аликулов А.С. (2013) Источники загрязнения 
окружающей природной среды в нефтегазовой промышленности European Student Scientific Journal. 
№ 23 стр. 

---