Мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

l-š
 

---

34 
mosligi mavjud (
tanil – taniš
). Bu holat chuvash - mo‘g‘ul tillari munosabati
qadim davrlardan boshlanganini ko‘rsatadi. Rotatsizm va labdaizm qoldiqlari 
boshqa turkiy tillarda ham uchrab turadi: ozarb., turkm. 
dešik-delik 
“teshik”; 
boshq. 
kašik- kalak
“choy qoshiq”, o‘zb.
 semir-semiz, ko‘rar-ko‘rmas, sergak-sez
. 
Turkiy tillarning yuqorida ta’kidlangan xususiyatlari bu tillar fonetik 
tizimidagi asosiy jihatlar hisoblanadi. Ba’zi o‘rinlarda umumiy fonetik 
xususiyatlardan chekinish hollari ham kuzatiladi. Masalan, qarluq guruhi tillarida 
so‘z boshida ba’zan 
y 
emas
j
keladi: o‘zbek tilida 
jo‘namoq, jun
; uyg‘ur tilida 
jurak
(yurak) kabi. O‘g‘uz guruhi tillarida so‘z boshida 
t 
o‘rnida 
d 
tovushi 
qo‘llanishi xarakterli bo‘lgani holda, ozarbayjon tilida ayrim so‘zlarda aksincha 
holat kuzatiladi: 
taniš, tarla 
“dala”, 
tutašma-
“ushlamoq” kabi. O‘zbek tilida so‘z 
boshida 
y
va 
d 
tovushlarini parallel qo‘llash hollari ham mavjud: 
dumaloq
/ 
yumaloq
kabi. Bu holat turkiy tillarning umumtaraqqiyot bosqichlariga xos 
xususiyatlar bilan bir qatorda xususiy taraqqiyot jarayoniga doir jihatlarni ham 
namoyon eta borishi bilan izohlanadi.
O‘zbek va turkman tillarida so‘z boshida keladigan y tovushi qipchoq 
guruhidagi turkiy tillarda j tovushi bilan beriladi: yigit - jigit, yo‘q -jo‘q, yetti - 
jetti. 
O‘zbek tilidagi ayrim so‘zlarda ishtirok etgan ch, sh undoshlari o‘rnida 
qoraqalpoq va qozoq tillarida s undoshi qo‘llanadi: kuch - kush, och - ash, tish - 
tis, bosh - bas kabi. 
O‘zbek tilida g‘ undoshi bilan tugagan so‘zlar tatar, boshqird, qirg‘iz, 
qozoq, qoraqalpoq tillarida (v) u undoshlari bilan beriladi: tog‘ – tav – tau,
bog‘ – bav – bau, sog‘ – sav – sau kabilar. 
Turkiy tillardagi singarmonizm hodisasi oldingi bo‘g‘in (yoki o‘zak)dagi 
unliga keyingi bo‘g‘in (yoki bo‘g‘inlar)dagi unlilar, ba’zan undoshlarning 
artikulnatsiya o‘rni va usuliga ko‘ra moslashuvidir. Bunda bir bo‘g‘inli so‘zlardagi 
unli doimiy va mustaqil bo‘lib, ko‘p bo‘g‘inli so‘zlardagi keyingi unlilar esa 
oldingi bo‘g‘inga muvofiqlashadi. Masalan,