Az
ərbaycan dili məsələləri
103
Mü
əllif bu qənaətə gəlir ki, yazılı ədəbiyyatda
s
ənətkarlar xüsusi adlardan iki istiqamətdə - xalq tərəfin-
d
ən yaranan və rəsmi dövlət sənədlərində əks olunan real
onomastik vahidl
ər və yazıçının öz yaradıcılığıının məh-
sulu olan poetik onomastik vahidl
ər kimi istifadə edirlər.
“Onomastik vahidl
ərdən istifadə olunmasının mə-
qam v
ə formaları” adlı bu fəsildə isə müəllif real adlardan
satirik v
ə yumoristik ifadə vasitəsi kimi müxtəlif forma-
larda istifad
ə olunmasından, toponimlərdən bədii əsərlərdə
t
əsvir olunan hadisənin konkret bir ərazidə baş verdiyini
göst
ərmək üçün, yazıçı təxəyyülünün məhsulu olan süni
toponiml
ərdən isə obrazlılıq, ekspressivlik, ümumilik
yaratmaq üçün istifad
ə olunmasından, kosmonimlərdən
b
ənzətmə, təşbeh, metafora və s. məqsədlərlə istifadə
edilm
əsindən, hidronimlərin üslubi rolundan söhbət açır,
tayfa v
ə qəbilə adlarının – etnonimlərin bədii mətnin
tarixiliyini artırdığını göstərməklə yanaşı, onların (etno-
niml
ərin) dil tarixi, etnoqrafiya, ədəbiyyatşünaslıq və s.
elm sah
ələrinin öyrənilməsində əvəzsiz mənbə olduğunu
inandırıcı faktlarla izah edir.
Poetik onomastikanın tədqiqat obyekti geniş və əha-
t
əlidir. Ayrı-ayrı yazıçı və şairlərin onomastik leksika-
sının tədqiqi bu problemlərin içərisində mühüm yer tutur.
Çünki bu yolla ayrı-ayrı sənətkarların fərdi yaradıcılıq
xüsusiyy
ətlərini müəyyənləşdirmək olar. İstər klassik,
ist
ərsə də müasir sənətkarlarımızdan heç birinin yaradı-
cılığında onomastik leksika indiyə kimi öyrənilməmişdir.
Kitabın “Yazıçı onomastikasının təhlilinə dair” adla-
nan üçüncü f
əslində A.Qurbanov Azərbaycan dilçiliyində
ilk d
əfə olaraq bu məsələnin şərhini vermişdir.
Prof.A.Qurbanov Az
ərbaycan onomalogiyasının təd-
qiqin
ə dair dərslik, dərs vəsaitləri nəşr etdirməklə yanaşı,
Misir S
əfərov
104
ilk d
əfə olaraq pedaqoji institutlar üçün “Azərbaycan
dilinin onomalogiyası” və “Azərbaycan toponimikası”
proqramlarını hazırlamış, “Onomalogiyaya dair elmi-
metodik göst
ərişlər”, “Azərbaycan dili onomastik leksi-
kasının toplanmasına dair proqram”, “Onomastik çalış-
malar” v
ə s. elmi-metodiki proqram və göstərişləri də
t
ərtib etmişdir.
Prof.A.Qurbanovun r
əhbərliyi və təşəbbüsü ilə
respublikamızda ilk dəfə olaraq V.İ.Lenin adına APİ-nin
Az
ərbaycan dilçiliyi kafedrasının nəzdində Onomastik
Elmi M
ərkəz yaradılmışdır. Ölkəmizdə sürətlə inkişaf
ed
ən yenidənqurmanın birinci mərhələsində - 1986-cı ildə
Az
ərbaycan onomastikası problemlərinə həsr olunan
birinci elmi-n
əzəri konfrans keçirilmişdir. Konfrans
onomastikanın öyrənilməsinə marağı daha da artırmışdır.
T
əkcə bunu demək kifayətdir ki, Azərbaycan onomastika-
sının öyrənilməsi problemlərinə həsr olunan birinci elmi-
n
əzəri konfransdan sonra az müddət ərzində toponimika,
antroponimika, hidronimika v
ə s. məsələlərə həsr olunan
10 kitab, 200-d
ən çox məqalə çap edilmiş, bir doktorluq,
yeddi namiz
ədlik dissertasiyaları müdafiə olunmuşdur.
Birinci elmi-n
əzəri konfransda onomastikanın bütün
kateqoriyalarına dair 142 məqalə dinlənilib müzakirə
olunmuşdur. Kofransda müzakirə olunan materiallar 20
çap v
ərəqi həcmində nəşr olunmuş və sanballı bir elmi
m
ənbə kimi istifadə olunmaqdadır. Birinci onomastika
konfransının tematik planına uyğun olaraq 1988-ci ildə
onomastika probleml
ərinə həsr olunmuş ikinci elmi-nəzəri
konfrans keçirilmişdir.Birinci onomastika konfransından
sonra Ümumittifaq miqyasında onomastika sahəsində çox
geniş əlaqə yaranmışdır. Əgər birinci konfransda başqa
Az
ərbaycan dili məsələləri
105
şəhər və respublikalardan 6 nəfər iştirak edirdisə, ikinci
konfransda ölk
əmizin müxtəlif şəhərlərindən 30-dan artıq
m
əruzə mövzusu göndərilmişdir.
Bütün bunlar onu göst
ərir ki, A.Qurbanovun əsərləri
yalnız dilçilik elmi ilə məşğul olanlar üçün faydalı
t
ədqiqatlar olmaqla bitmir. Bu kitablar xalqımızın tarixini,
etnoqrafiyasını, habelə dilimizin qədimliyi və zənginliyini
öyr
ənmək istəyən hər bir ziyalı üçün də faydalıdır.
1988
Misir S
əfərov
106
NƏSR DİLİNİN GÖZƏL NÜMUNƏLƏRİ
Az
ərbaycan sovet ədəbiyyatında roman janrının
əsasını qoyan xalq yazıçısı Ə.Əbülhəsənin həm də ədəbi-
b
ədii dilimizin inkişafında böyük xidmətləri olmuşdur.
Yazıçının “Dostluq qalası” romanı bu mənada xüsusilə
əhəmiyyətlidir.
Ə.Əbülhəsən öz dilinə tələbkar olmuş, əsərlərinin
dili üz
ərində dönə-dönə işləmişdir. Biz bunu “Dostluq
qalası” romanının əvvəlki və sonrakı nəşrlərini müqayisə
etdikd
ə bir daha aydın görürük. Məlumdur ki, bədii əsərin
dili üz
ərində işləmək sənətkarın qarşısında duran ən
mühüm v
ə çətin vəzifələrdən biridir. Bu sənətkardan
böyük bacarıq, canlı xalq danışıq dilini və eləcə də ədəbi
dilin bütün spesifik xüsusiyy
ətlərini incəliyi ilə öyrənib
ona
əməl etməyi tələb edir. Bədii əsərdəki surətlərin
xarakterini, savad d
ərəcəsini, ictimai mənşəyini öyrənmək
v
ə obrazların psixologiyasına uyğun söz seçib işlətmək
s
ənətkar üçün vacib məsələlərdən biridir. Yazıçı “Dostluq
qalası” romanının dili üzərində işləyərkən fikrin aydın-
lığına çalışmış, dildə sadəlik, xəltilik, yığcamlıq kimi
m
əziyyətləri verə bilmək üçün geniş və dərin yaradıcılıq
işi aparmışdır. Bütün bunların nəticəsidir ki, romanın dili
axıcıdır, bədiidir, obrazlıdır.
“Dostluq qalası”nın dilinin leksik tərkibi maraqlı,
canlı və rəngarəngdir. Yazıçı üslubu məqsədindən asılı
Dostları ilə paylaş: |