MiSİr səFƏrov azərbaycan diLİ
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Misir S əfərov
Misir S əfərov 90 daxil olan sözl ər arasında incə məna çalarlarını duymaq v ə onlardan üslubi məqamına uyğun olaraq yerli-yerində istifad ə etmək yazıçıdan böyük məharət tələb edir. 1988 Az ərbaycan dili məsələləri 91 TERMİN VƏ BƏDİİ DİL Terminl ər digər söz qrupları kimi, dilin lüğət tərki- bind ə mühüm yer tutur. Yazıçılar müxtəlif mövzulu əsərləri qələmə alarkən haqqında danışdıqları məsələ ilə əlaqədar həmin sahəyə aid terminlərdən istifadə edirlər. Xalq yazıçısı Ə.Əbülhəsən “Dostluq qalası” romanında müxt əlif sahə terminləri ilə yanaşı, əsərin mövzusundan asılı olaraq hərbi terminlərdən daha çox istifadə etmişdir. “Dostluq qalası” romanında işlənən hərbi termin və termin s əciyyəli sözlər realizm yaradan bədii-üslubi vasitə kimi özünü göst ərir. Yazıçı elmi üslub üçün xammal hesab edil ən və müəyyən mənada çətin başa düşülən hərbi terminl əri əsərdə elə məharətlə işlətmişdir ki, romanın dilind ə heç bir ağırlıq, fikir dolaşığı əmələ gəlməmişdir. S ənətkar tərəfindən məharətlə işlədilən hərbi terminlərin m ənasını oxucu çətinlik çəkmədən başa düşür. Məsələn: On günd ən çox idi ki, o snayperlik kursunu qurtarıb rotaya g əlmişdi. Bu günlərdə Lidiya batalyon, sonra hissə, diviziya, daha sonra snayper v ə cəbhə komsomolçularının konfranslarında iştirak etmişdi: Top atəşindən yeni üsulla istifad ə etmək haqqında rotalarda, batareyalarda təlimat müşavirələri çağırılması haqqında batalyon, batareya və rota komandirl ərinə tapşırıq verildikdən sonra müşavirə qurtardı. Nümunələrdə verilmiş hərbi terminlər əsrin realizmini artırmış, təsvir olunan hadisənin oxucuya hər- t ərəfli çatdırılmasına xidmət etmişdir. Digər tərəfdən, bu Misir S əfərov 92 sözl ər (hərbi terminlər) mətndə yerli-yerində işləndiyi üçün əsərin dilində ağırlıq yaranmamışdır. C əbhə şəraitini, döyüş gedən yerləri olduğu kimi, t əsvir etmək, həmin sahəni oxucuya hərtərəfli göstərmək üçün yazıçı hərbi terminlərdən məharətlə istifadə etmişdir. Bu zaman yazıçı hərbi terminlər vasitəsilə döyüş gedən yerin, bir növ, söz il ə şəklini çəkmişdir. Bunu aydın görm ək üçün aşağıdakı parçaya diqqət edək: İndi düşmən m ərmilərinin və minalarının açdığı çuxurlar addımbaşı qarşıya çıxırdı. Vurulub, yanmış, qaralmış tanklar, maşınlar, iri toplar köpmüş qara heyvərələr tək qar içində havadan asılıb qalan kimi görünürdü. Külək tutmayan, qarın yaxşı oturmadığı hər qarış yerdə donmuş qanlı əsgi- üskü, d əlmə-deşik, əleyhqaz, dəbilqə, tüfəng qırığı, parçalanmış pulem-yot təkəri, top lülələri, minasaçan borular, boş gilizlər və düşmən meyitləri tez-tez gözə d əyirdi. “Dostluq qalası” romanının dilində işlənmiş hərbi terminl ər quruluşca maraqlı xüsusiyyətlərə malikdir. Belə ki, əsərin dilində sadə, düzəltmə və mürəkkəb hərbi terminl ər işlənmişdir. Yaızıçı terminlərdən istifadə edər- k ən forma dalınca qaçmamış, təsvir olunan hadisə ilə əlaqədar olaraq, müxtəlif quruluşlu terminlərdən istifadə etmişdir. Kapitan Çernışevski rotanın bəzi əsgərlərini K əyana təqdim etmək fikrilə yan-yörəsinə göz yetirib, adbaad bir neç ə əsgəri səslədi; Beləcə o, bir soldatı da süngül ədiyi vaxt necə oldusa, süngünü çəkib düşmənin qabırğası arasından çıxara bilmədi. Semenovdakı “topun” birini topçular partlatmışdı; Rabitəçi qayıdıb pulemyot- çuların vurulduğunu xəbər verdiyi vaxt, artıq düşmən vzvodun gizl əndiyi yerin bərabərinə yetişmişdi; Çernışev Az ərbaycan dili məsələləri 93 döyüşçülərə işarə verdi; O isə batalyon komandirindən xahiş etməyə gəlmişdi. Nümun ələrə verilmiş kapitan, rota, əsgər, soldat, süngü, düşmən sözləri quruluşca sadə, topçu, pulemyotçu, rabit əçi, döyüşçü sözləri düzəltmə, batalyon komandiri birl əşməsi isə mürəkkəbdir. Bura q ədər verdiyimiz nümunələr göstərir ki, Ə.Əbülhəsənin “Dostluq qalası” romanının dilində hərbi terminl ər mühüm yer tutur. Yazıçı üslubi məqsədindən asılı olaraq hərbi terminlərdən sənətkarlıqla istifadə etmişdir. Mənası çətin başa düşülən, “quru söz” hesab edil ən terminləri yazıçı mətn daxilində sənətkarlıqla işlətmişdir. Nəticədə əsərin dilində quruluq yaranmamış, elmi üslub üçün xarakterik olan termin b ədii üslubda da yeni ekspressiv-emosional mahiyy ət kəsb etmişdir. 1988 Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|