Misir S
əfərov
94
AZƏRBAYCAN ONOMASTİKASININ
SİSTEMLİ TƏDQİQİ
Müasir Az
ərbaycan ədəbi dili zəngin lüğət tərkibinə
malik, inkişaf etmiş dillərdən biridir. Bu dilin lüğət
t
ərkibinin böyük bir qatını onomastik leksika (xüsusi
adlar) silsil
əsi təşkil edir. Bu leksikanın tərkib hissələrinə
antroponiml
ər, etnonimlər, toponimlər, hidronimlər,
kosmoniml
ər, ktematonimlər və s. xüsusi adlar qrupu
daxildir. Onomastik leksikaya daxil olan söz qrupları
mü
əyyən ictimai-tarixi inkişafın məhsulu olub, mənsub
olduğu xalqın həyatını əks etdirən əvəzsiz söz sərvətidir.
Onomastik leksikanın hərtərəfli tədqiqi söz yaradıcılığı,
dialektologiya, dil tarixi v
ə s. sahələrin öyrənilməsi üçün
çox mühüm
əhəmiyyət kəsb edir.
Az
ərbaycan dilçiliyində uzun müddət tədqiqatdan
k
ənarda qalmış onomastik leksikanın öyrənilməsinə təxmi-
n
ən 60-cı illərdən başlanılmışdır. Tədqiqata daha çox
Az
ərbaycan toponimika və antroponimikası cəlb olun-
muşdur. Lakin bununla yanaşı, onomastik leksikanın
öyr
ənilməsində sistemsizlik, natamamlıq özünü göstərirdi.
Ümumi dilçilik v
ə Azərbaycan dilçiliyinin müxtəlif
probleml
ərinə həsr edilmiş fundamental elmi-tədqiqat
əsərlərinin və dərsliklərin müəllifi, nəzəri və praktik məsə-
l
ələr üzrə ən məhsuldar alimlərimizdən olan Azərbaycan
SSR EA-
nın müxbir üzvü, filologiya elmləri doktoru,
Az
ərbaycan dili məsələləri
95
professor Afat Qurbanov öz t
ədqiqatlarını əsasən dilçili-
yimizin az öyr
ənilmiş sahələrinə həsr edir.
Alim son ill
ərdə onomastika məsələləri ilə daha çox
maraqlanır, axtarışlar aparır. Onun “Müasir Azərbaycan
ədəbi dili” (1985), “Azərbaycan onomalogiyası” (1986),
“Az
ərbaycan onomastikası” (1986), “Azərbaycan onoma-
logiyası məsələləri” (1986), “Poetik onomastika” (1988)
əsərləri dilimizin bu sahəsinin öyrənilməsinə düzgün elmi
istiqam
ət vermişdir.
Alimin “Müasir Az
ərbaycan ədəbi dili” (1967) dərs-
liyi 20 ild
ən bəri oxucuların – müəllim və tələbələrin
stolüstü kitabına çevrilmişdir. A.Qurbanov bu kitab
üz
ərində təkrar işləmiş, ayrı-ayrı bölmələri təkmilləşdirmiş,
Az
ərbaycan dilçiliyində ilk dəfə dərsliyin ikinci nəşrinə
onomalogiya, semasiologiya v
ə derivatologiya kimi yeni
bölm
ələr daxil etmişdir.
Mü
əllif haqlı olaraq diqqəti bu məsələyə cəlb edir ki,
dilin lüğət tərkibində mühüm yer tutan bu sosial işarələr –
onomastik vahidl
ər xalqın keçmiş tarixi və bu gününü,
sosial
əlaqələrini, etnogenezini və s. öyrənmək üçün mü-
hüm
əhəmiyyət daşıyır. “Onomalogiya” bölməsində Azər-
baycan onomastika anlayışı, sistemi, onomastik tədqiqatın
aparılma yolları, onomastik vahidlərin növləri, onoma-
logiyanın təsnifi, xüsusiyyətləri, kateqoriyaları, sərhədləri
v
ə s. haqqında elmi-nəzəri məlumat verilir.
Az
ərbaycan onomastikasının zənginliyi, onun dilçi-
likl
ə sıx bağlı olması, onomastik leksikanın öyrənil-
m
əsindəki sistemsizlik bu elm sahəsinin bütün problem-
l
ərini özündə əks etdirən mükəmməl və əhatəli tədqiqat
əsərinin yazılması tələbini irəli sürürdü. Prof.A.M.Qur-
banovun “Az
ərbaycan onomastikası” (redakorları: profess-
or M.Adilov, filologiya elml
əri namizədi A.Hacıyev) əsəri
Misir S
əfərov
96
m
əhz belə bir tələbdən irəli gələrək yaranmışdır. Dərs
v
əsaiti kimi ali məktəblərdə istifadə olunan bu kitabda
A
ərbaycan dilçiliyində ilk dəfə olaraq onomastika prob-
leml
əri elmi-nəzəri aspektdə şərh edilir. Vəsaitdə Azər-
baycan onomastikasının öyrənilməsi tarixi, onomastik
vahidl
ərin təsnifi, antroponimlər, etnonim, hidronim,
zoonim, kosmonim v
ə ktematonimlərin spesifik xüsusiy-
y
ətləri xarakterik dil faktları əsasında araşdırılır,
o
nomastik leksikanın tədiqiqi ilə bağlı bir sıra vacib
m
əsələlər elmi dəlillərlə oxucuya çatdırılır.
Əsər giriş və 8 bölmədən ibarədir. Əsərin birinci fəsli
düzgün olaraq “Az
ərbaycan onomastikasının öyrənilməsi
tarixind
ən” adlandırılmışdır. Müəllif bu bölmədə belə
q
ənaətə gəlir ki, hər hansı bir elmin tədqiqi tarixinin
öyr
ənilməsi onun gələcək inkişafına müsbət təsir göstərir.
Bu m
ənada Azərbaycan onomastikasının tədqiqi tarixinin
öyr
ənilməsi vacib bir məsələ kimi özünü göstərir.
Onomastik leksikanın öyrənilməsi tarixini araşdıran müəl-
lif Az
ərbaycan onomastikasının türkoloji dilçilikdə mö-
qeyini mü
əyyənləşdirir və bu qənaətə gəlir ki, onomastik
leksikaya dair sovet dilçiliyind
ə ciddi elmi-tədqiqat işləri
aparılır. Belə ki, türkoloji dilçilikdə onomastika sahəsinə
dair mühüm nailiyy
ətlər əldə edilmiş, elmi-tədqiqat əsər-
l
əri yazılmalıdır.
Bu f
əsildə professor A.Qurbanov onomastikasının
az
ərbaycanşünaslıqda öyrənilməsi məsələsini geniş və
h
ərtərəfli şərh etmişdir. Müəllif göstərir ki, Azərbaycan
onomastikası linqvistik tədqiqata son illərdə cəlb edil-
mişdir. Bu tədqiqat zamanı isə bəzi alimlər yanlış olaraq
onomas
tikanı dilçiliyin tədqiqat obyektindən ayırmağa
çalışmışdır. Professor A.Qurbavov haqlı olaraq buna
Dostları ilə paylaş: |