MiSİr səFƏrov azərbaycan diLİ
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Misir S əfərov
- - “Firuz ə”
Misir S əfərov 110 h əsənin atalar sözləri və məsəllər üzərində apardığı bu yaradıcılıq, hər şeydən əvvəl, əsərin ideyasının açılmasına, fikrin oxucuya tez v ə aydın çatmasına, romanın dilində milli koloritin verilm əsinə və s. xidmət edir. Bütün yaradıcılığı boyu xalqa, xalq dilinə arxalanan Ə.Əbülhəsən sözlərin seçilib işlədilməsinə, sözün, ifadənin m əna tutumuna, əsərin dilinin axıcı və oxunaqlı olmasına çalışmışdır. Yazıçının əsərləri ədəbi-bədii dilimizin inkişa- fında mühüm rol oynamış, sözlərin müxtəlif məna çalar- larında işlənməsi dilin lüğət tərkibini daha da zəngin- l əşdirmişdir. 1988 Az ərbaycan dili məsələləri 111 ÜMUMDİLÇİLİK FƏNLƏRİ VƏ ON OMASTİKA PROBLEMLƏRİ Müasir Az ərbaycan ədəbi dili zəngin lüğət tərkibinə malik inkişaf etmiş dillərdən biridir. Bu dilin lüğət t ərkibinin böyük bir qatını onomastik leksika – xüsusi adlar silsil əsi təşkil edir. Bu leksikanın tərkib hissələrinə antroponiml ər, etnonimlər, toponimlər, hidronimlər, kosmoniml ər, ktematonimlər və s. xüsusi adlar qrupuna daxildir. Hazırda Azərbaycan dilçiliyinin qarşısında duran mühüm probleml ərdən biri bu söz qruplarının tədqiqidir. Çünki onomastik leksikaya daxil olan söz qrupları müəy- y ən ictimai-tarixi inkişafın məhsulu olub, mənsub olduğu xalqın həyatını əks etdirən əvəzsiz söz sərvətidir. Bununla yanaşı, onomastik leksikanın öyrənilməsi ədəbiyyatşü- naslıq, tarix, etnoqrafiya, söz yaradıcılığı, dialektologiya, dil tarixi v ə s. sahələrin tədqiqi üçün də mühüm əhəmiy- y ətə malikdir. Az ərbaycan dilçiliyində bədii əsərlərin onomastika- sının öyrənilməsinə əsrimizin 60-cı illərindən başlanmışdır. Bu zaman is ə tədqiqata daha çox şəxs adları cəlb edilmiş, dig ər onomastik vahidlərə ötəri toxunulmuşdur. Lakin t ədqiqat göstərir ki, bədii əsərlərin dilindən danışarkən onomastik vahidl ərin üslubi imkanlarına nəzər salmaq vacibdir. Bu, xüsusi adların – onomastik vahidlərin emo- sionallığını, bədiiliyini, bədii mətnə milli kolorit verməsini, obrazlılığını və s. keyfiyyətləri üzə çıxarmaqla yanaşı, Misir S əfərov 112 Az ərbaycan ədəbi dili tarixinin müəyyən mübahisəli m əsələlərinin də açılmasına kömək etmiş olar. Bədii əsərlərin dilində onomastik vahidlərin üslubi imkanlarını öyr ənən sahə dilçilik ədəbiyyatında poetik onomastika adlanır. Poetik onomastikada, “əsasən, bədii əsərlərə, bədii əsərdəki surətlərə, hadisələrin təsvir olunduğu yerlərə veril ən adlar, onların üslubi xüsusiyyətləri, əsərin ideya- b ədii təsir qüvvəsinin artmasında onomastik vahidlərin rolu, b ədii ədəbiyyatda xüsusi adların komik təbiəti, etnik adlar, onomastik vahidl ərin obrazlılığı, bədii əsərlərdə xüsusi ad yaradıcılığı, bədii əsərdə xüsusi adların sintaktik v ə semantik xüsusiyyətləri, hər hansı yazıçının fərdi onomastikasının təhlili və s. məsələlər tədqiq edilir” 1 . Bu deyil ənlərdən aydın olur ki, bədii əsərlərin dilinin onomastik t əhlili mühüm əhəmiyyətə malikdir. H ər bir bədii əsərin əsasında insan durur. Belə ki, bütün hadis ələrin iştirakçısı və aparıcı qüvvəsi şəxsdir. Əsərin yadda qalmasında, oxunaqlı olmasında da şəxs adlarının seçilib əsərə daxil edilməsinin əhəmiyyəti böyükdür. Düzgün seçil ən və yerində, məzmuna uyğun işlənən ad dilin lüğət tərkibinin inkişafına, dildə yeni söz yaradıcılığına da müsbət təsir göstərir. Hazırda dilimizdə bol- bol işlənən Fərhad, Leyli, Məcnun, Afaq, Səbuhi, Sona, S əadət, Fəxrəddin, Aygün, Aybəniz, Azər, Eldar, Gülzar, Mehman, Sevil, Almaz, Yaşar və s. kimi adların geniş yayılmasında məhz yazıçı və şairlərin xidməti əvəzsizdir. Ayrı-ayrı yazıçı və şairlərin əsərlərindən gətirilən nümu- n ələr əsasında fikrimizi aydınlaşdıracağıq. 1 A.M.Qurbanov. Az ərbaycamn dilinin onomalogiyası. Bakı, 1988, səh.496. Az ərbaycan dili məsələləri 113 C.Cabbarlının əsərlərində işlətdiyi şəxs adları bütün müsb ət keyfiyyətləri ilə yanaşı bir də ona görə diqqəti cəlb edir ki, dramaturq şəxs adları vasitəsi ilə cəmiyyətdə ged ən köhnəliklə yeniliyin mübarizəsini əks etdirə bilmişdir. Sənətkarın Sevil, Yaşar, Gülüş, Gülsabah, Gündüz kimi adları yeniliyin simvoludursa, Balaş, Mirzə S əməndər, Ocaqqulu, Hacı Əhməd, Mirzə Camal, K ərbəlayi Fatmanisə, Mazandaranski, Şaqqulu, Xosməm- m əd kimi adları isə keçmişin adları, ləqəbləri, titullarıdır. Yazıçının müsbət qəhrəmanları müasirdir, həmişəyaşardır. Q ətiyyətlə demək olar ki, o qəhrəmanların həyatda daimi yaşamalarını təmin edən amillərdən biri də məhz onlara verilmiş adlardır. Təsadüfi deyil ki, yazıçı əsərlərinin çoxunu m əhz müsbət qəhrəmanlarının adı ilə adlan- dırmışdır. Ədibin hekayələrindən birinin adı “Firuzə”dir. Hekay ənin məzmunundan məlumdur ki, çoxdan evindən, ail əsindən ayrı düşmüş Məmməd Bakıya qayıdır və Firuzə il ə görüşür. Yazıçı bu görüşü aşağıdakı şəkildə təsvir edir : “M ən yalnız Məmmədin yumşaq və həyəcandan titr əyən səsini eşitdim. Yalnız bir söz deyə bildi: - “Firuz ə” Biz ə belə gəlir ki, bu bircə söz Məmmədin keçirdiyi hissi, h əyəcanı, məhəbbəti tam ifadə etmişdir. Elə bu faktın özü əsərdəki surətlərə ad seçməyin nə dərəcədə m əsuliyyətli və çətin olduğunu göstərir. Yazıçı müsbət surətlərlə yanaşı mənfi tiplərin də xarakterinin açılmasında addan məharətlə istifadə etmişdir. “Sevil” əsərindən götürdüyümüz aşağıdakı dialoq bu c əhətdən maraqlıdır: Gülüş – Bu əfəndinin də qabaq qızıl satan dükanı var idi, sonra d əllallıq edirdi, indi də qəzet çıxarmaq istəyir; Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|