Moderniteden postmoderniteye uzanan bir köPRÜ: zygmunt bauman

3.9. POSTMODERN KURTULUŞ: HOŞGÖRÜ VE DAYANIŞMA 
Çocuklarımız,  masa  başında  oturup  klâvyelerin  tuşlarına  basan  bizlerin 
tuvaletlerini  temizleyerek  ellerini  kirletenlerden  on  kat,  Üçüncü  Dünya 
ülkelerindeki  fabrikalarda  klâvyelerimizi  üretenlerden  yüz  kat  fazla  ücretle 
çalışmamızı  içlerine  sindiremeyecekleri  gibi  yetiştirmeliyiz.  İlk  sanayileşen 
ülkelerin henüz sanayileşmekte olanlara kıyasla yüz kat refah içinde yaşadığı 
gerçeğini  dert  etmelerini  sağlamalıyız.  Çocuklarımız  öncelikle  kendi 
kaderleriyle başka çocukların kaderi arasındaki eşitsizliğin ne Tanrı’nın isteği 
ne  de  ekonomik  yeterlik  için  gerekli  bir  bedel  olduğunu,  bunun  kaçınılabilir 
bir trajedi olduğunu öğrenmeliler. Birileri gırtlağına kadar doyarken kimsenin 
açlık  çekmemesini  sağlamak  için  dünyanın  nasıl  değiştirilebileceğini  bir  an 
evvel düşünmeye başlamalılar.
 
 
 
 
  
 
 
 
 
 
Richard Rorty
739
 
 
Özgürlük, eşitlik ve kardeşlik,  modernliğin sloganıydı. 
Özgürlük, farklılık ve 
hoşgörü
  ise  postmodernliğin  ateşkes  formülüdür.  Hatta  hoşgörünün 
dayanışmaya
 dönüştürülmesi halinde ateşkes barışa bile dönüşebilir. 
  
 
 
 
 
 
        Zygmunt Bauman
740
 
Rorty’nin 
yukarıdaki  sözleri,  modernlik  projesinin  akıl-bilim-toplum 
birleşmesinde oluşan üçgeninin içine giren sanayileşme, üretim, kentleşme, kapitalizm, 
evrensellik  gibi  birçok  modern  kavramın  yaşama  girmesi  ya  da  ona  müdahalesiyle 
oluşan sıkıntıların, artarak devam edegeldiği son noktayı işaret eder. Bunun yanında bu 
pasaj,  yeni  bir  şekle  bürünmüş  olan  ve  küreselleşmenin,  tüketimin  egemen  olduğu 
günümüz dünyasının içinde bulunduğu acımasız halinin de bir özetidir. Böyle bir dünya, 
Bauman’ın kullandığı postmodern tüketim toplumu ya da küresel ve akışkan modernlik 
gibi kavramlardan herhangi biri olsun; ya da başka düşünürlerin kullanmış olduğu Risk 
Toplumu,  Geç  Modernlik  veya  benzeri  diğer  kavramlar  olsun,  yukarıda  Rorty’nin 
anlattığı  duruma  bir  çare  olabilir  mi?  Rorty’nin  çocuklara  öğretilmesini  tavsiye  ettiği 
şeylere  karşı,  duyarsız  yetişkinlerle  ne  yapılabilir?  Bu  sorular  ışığında  postmodern 
                                                           
739
 Rorty’dan Akt., Bauman, 
Akışkan Modern Dünyadan 44 Mektup
, s.96 
740
 Bauman, 
Modernlik ve Müphemlik,
 s.131 

---

266 
 
dönemin  insanlığa  bir  vaat  sunup  sunmadığına  ya  da  sunması  gerekip  gerekmediğine 
bakmak gerekir. 
Doğrusu  kurtuluş  reçeteleri,  postmodern  düşüncenin  doğrudan  kabul  ettiği  bir 
tedavi yöntemi değildir. Bilakis postmodern akım, modernitenin ‘ütopik’ düzene ulaşma 
motivasyonuna  endekslenerek,  geleceğin  daha  gelişmiş,  ilerlemiş  veya  evrenselliğe 
yayılmış  iyilik  mottosuna(ilkesine)  olan  inancın-bir  ‘üst  anlatı’  görünüşün-    sebep 
olduğu  olumsuzluklardan,  ‘üst  anlatı’laşacak  her  düşünceye  karşı  çıkar.  Bunun  için 
postmodernite,  insanlara  herhangi  bir  reçete  sunmayı  kabul  edilmez  bulduğu  gibi 
kendisi de bu tür kibirli bir tutum içinde olmaz. Modernliğin rasyonel-bilimsel kesinlik 
anlayışı  müphemliğe/farklılığa  tahammülsüzdür.  Bu  tahammülsüzlüğün  yarattığı 
düzenleme faaliyeti, modern toplum mühendisliğine meşruluk kazandırmanın  yanında, 
iktidarın  sistematik  olarak  uyguladığı  şiddete  de  kaynaklık  etmiştir.  Hâlbuki 
postmodernlik,  dünyada  çoğulluğun  ve  farklılığın  ortadan  kaldırılamayacağına  vurgu 
yaparak, müphemliğin bir sorun olmadığını savunur. Dahası “postmodern dönem kalıcı 
ve  onulmaz  belirsizlik  koşulları  altındaki  bir  yaşama;  iddialarının  tarihsel  olarak 
şekillenmiş  göreneklerinden  daha  sağlam  ve  bağlayıcı  bir  zemine  dayandığını 
kanıtlamayan,  kendisiyle  birlikte,  yarış  halindeki  sınırsız  sayıda  yaşam  biçiminin  var 
olduğu bir yaşama uyum sağlamaya çalışır.”
741
 
Postmodern  zamanlarda  birey,  kaotik  ve  belirsiz  bir  yaşamla  baş  edebilmek  için 
ilkin ona alışmalıdır. Çünkü postmodernlikte, katı -kesin bir tutum- kişilik müphemliği 
bitiremeyeceği  gibi,  kişiyi  daha  kırılgan  bir  hale  bile  getirebilir.  Zaten  istense  de 
herhangi bir ‘katı’ kimlikle müphemliği yok etmek imkânsızdır, ki modernlik deneyimi 
bunun kanıtıdır. O halde bir proje olan modernliğin hayata geçirmeye çalıştığı düzen ve 
ilerleme  isteği,  anlamsızdır.  Ayrıca  Bauman’ın  söylediği  gibi  postmodernite, 
“müphemliğin üstesinden gelmeyi ve aynılığın tek anlamlı kesinliğini hedefleyen tipik 
modern  güdüden  tamamen  özgürleşme  anlamına”  gelmektedir.  Bunun  için  Bauman, 
postmodernliği,  müphemliği  olumlayan  ve  aslında  “kendi  orijinal  projesinin 
uygulanamazlığını kabul eden modernlik” olarak tanımlar.
742
 
Modernitenin  (Fransız  Devrimi’nden  kalan  sloganı)  insanlara  evrensel  olarak 
sunduğu, ama bir türlü gerçekleş(e)meyen özgürlük, eşitlik ve kardeşlik projesi yerine, 
                                                           
741
 Bauman,