Moderniteden postmoderniteye uzanan bir köPRÜ: zygmunt bauman
Adorno-Horkheimer, Aydınlanmanın Diyalektiği-Felsefî Fragmanlar , s.10
Yüklə 2,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
171 Adorno-Horkheimer, Aydınlanmanın Diyalektiği-Felsefî Fragmanlar , s.10 80 Tüm aydınlamayı belirleyen akıl kavramı, Horkheimer’e (Adorno da içinde geçerlidir) göre, öznel ve yarar amacı taşıyan ‘araçsal akıl’dır. Bu nedenle Aydınlamanın hedeflediği amaca eriş(e)memesinin nedeni aydınlanmacı aklın nesnel akıl olmayıp, öznel ve araçsal akıl olmasıdır. Nitekim; yirminci yüzyıldaki trajik olaylar bu aklın sonucu olarak görülmektedir. 172 ‘Araçsal akılcılık’ ilkin doğayı insan için kullanılabilir bir nesne haline getirmiş, ancak toplumu ve insanı yönetimin/iktidarın tahakkümü altında bir nesne konumuna indirgeyerek asıl yıkıcılığını sergileyebilmiştir. Araçsal akılcılık, bu açıdan insandaki iki yabancılaşmanın nedeni olarak gösterilir: İnsanın birinci yabancılaşması doğayı ‘şey’leştirerek gerçekleşmiştir, ikinci yabancılaşma insanın kendisine ve diğer insanlara karşı oluşmuştur. 173 Modern toplumun temelindeki araçsal akıl, her şeyi nesneleştirerek kullanıma sokar. Adorno ‘kültür endüstrisi’ kavramıyla bu noktayı gösterir. Kapitalizmin her şeyi satılığa çıkardığı bir aşamada, kültür de bir üründür. Yabancılaşmış insan, kitle halinde var olan bir kalabalıktır ve kapitalizmin-iktidarın, bu kitleyi etkilemek ya da tüketime yönlendirmek için elinde denetimi sağlayan teknolojik(teknik) araçları bulunmaktadır. Bu araçlar, kitleye kapitalist tüketim mesajlarını reklâm kanalıyla iletip insanları etkilemektedir. Adorno’ya göre bu, kültür endüstrisinin sanatsal yönüdür. Ona göre, bu durumda Aydınlamanın peygamberi olan Kant’ın sanatı, amacı olmayan amaçlılık olarak tanımı, kültür endüstrisi için pazarın/reklâmın sunduğu amaçlar adına amaçsızlık olarak değişmiş olup Aydınlanmanın geldiği noktanın tezatlığını gösterir. 174 Araçsal akılcılığın sonucunda modern insanın geldiği nokta kültür endüstrisinin bir tüketicisi olmaktır. Bu tüketiciler, kültür endüstrisi tarafından yönlendirilip, “araştırma kuruluşları tarafından çizilen ve propaganda amacıyla kullanılanlardan ayırt edilmeyen haritalarda kırmızı, yeşil ve mavi alanlarla değişik gelir gruplarına göre ayrılarak birer istatistik malzemesine” dönüştürülmüştür. 175 Adorno, bu karamsar tabloya rağmen, insanlığın bilinçlenmesi ve daha güzel bir gelecek için harekete geçirici etken olarak sanatı gösterir. Ona göre, sanatın varlığı yeniden inşa etme gücü bunu 172 Tayfun, ss. 759-796. 173 Tayfun, ss. 759-796. 174 Cevizci, Felsefe Tarihi , s.1216–1217. 175 Adorno, Kültür Endüstrisi Kültür Yönetimi , s. 51. 81 sağlayacaktır. Böylece sanatın, gerçek bir aydınlanma için son ve tek kurtuluş alanı olarak görüldüğünü söyleyebiliriz. 176 Sonuçta, Frankfurt Okulu’nun Aydınlanmaya/moderniteye getirdiği eleştirileri ve karşı çıkışları özellikle Adorno-Horkheimer bazında düşünüldüğünde(içindeki tüm Marksist kırıntılarına karşın) “postmodernliğin habercileri” olarak gösterilebilir olmaları konumuz açısından önemlidir. Modernliğe dair postmodern eleştirilerin toplandığı akıl, bilim vd. kavramları düşündüğümüzde, Adorno-Horkheimer’ın da benzer eleştirileri getirmeleri, tarihsel açıdan daha önceki bir zamanda olmalarına karşın, onları postmodern düşüncenin köklerinden biri olarak göstermek için yeterlidir. 177 Frankfurt Okulu’nun içindeki eleştirel tavır, Okul’u postmodernlikle münasip bir ilişkiye dâhil etmeye izin veriyorsa da Okulun tüm üyelerinin bu ilişkiye Adorno-Horkheimer kadar açık olmadıklarını da belirtmek gerekir. Bu bağlamda Eleştirel Teori’nin yaşayan temsilcisi olan Habermas, Okul’un genel fikirlerinden etkilense de Aydınlanma aklının yaşanan tahakkümün ve olumsuzluğun zorunlu bir ilişkisinin olmadığını belirterek Aydınlamanın/modernitenin projesinin henüz tamamlanmadığına dair iyimser bir tavır takınır. Bu iyimserlik, “iletişimsel eylem teorisiyle Habermas[’ın), ideal bir uzlaşımın gerçekleştiği demokratik ve özgür bir düzenin imkânına duyduğu” inançta şekillenir. Habermas, postmodernizmin ortaya çıktığı ve geliştiği döneme şahitlik eden ve Lyotard tarafından başka bir büyük anlatı(iletişimsel eylem teorisi) yaratan biri olarak gösterilir ve eleştirilir. Habermas ise postmodernliğin irrasyonel ve neo-muhafazakâr bir düşünce olduğunu ileri sürerek, postmodernizmi kusurlu bulur ve postmodernizmin “şişirilmiş iddialarına”( post ekinin verdiği bitiş iddiaları gösterilebilir) şüpheyle bakar. 178 Yüklə 2,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|