Moderniteden postmoderniteye uzanan bir köPRÜ: zygmunt bauman

Modernlik ve Müphemlik
, s.44 
393
 Bauman, 
Modernlik ve Müphemlik
, s.44 

---

154 
 
özenle  bakar  ve  onları  gıda,  hava,  ışık  ve  güneşten  yoksun  bırakan  zararlı 
otları acımadan öldürür… Buradan şu gerçeğe ulaşıyoruz: Yetiştirme sorunu 
siyasal  düşünce  için  yabana  atılacak  bir  şey  değildir,  aksine  mülâhazaların 
merkezinde  olmalıdır…  Hatta  şunu  diyebiliriz:  Bir  halkın  ruhsal  ve  ahlâkî 
dengeye ulaşabilmesinin tek koşulu, kültürün tam merkezine iyi tasarlanmış 
bir yetiştirme plânı konmasıdır…
394
 
 
Bu pasaj, daha çok bir devletin-iktidarın kendi toplumunu yetiştirmesi ve eğitmesi 
gerektiğine  dair  bir  öneri  gibi  dururken  Almanya  Islah  Araştırma  Enstitüsü  Müdürü 
Bauer,  engelli,    hastalıklı  kısaca  toplum  için  zararlı  gördüğü  insanların  bedenine 
doğrudan müdahaleyi toplumun bekası için gerekli görür ve bu insanların çoğalmaması 
için kısırlaştırma işleminin uygulanması gerektiğini savunur: 
Her  çiftçi,  evcil  hayvanlarının  en  iyilerinin  üremesine  izin  vermeyip 
bunların  soyunu  tükettiği  ve  bunların  yerine  daha  değersizlerini 
yetiştirmeye  devam  ettiği  takdirde  hayvanların  soyunun  dejenere 
olacağını bilir. Hayvanlar ve tarım bitkileriyle ilgili olarak hiçbir çiftçinin 
düşmeyeceği bu hatanın içimizde kök salmasına izin veriyoruz. Bugünkü 
insanlığımıza  bir  şükran  olarak  bu  aşağı  insanların  çoğalmamalarını 
sağlamalıyız. Birkaç dakikada gerçekleştirilecek basit bir operasyonla bu 
hatadan  dönülebilir…  Yeni  kısırlaştırma  yasalarını  herkesten  çok  ben 
onaylıyorum; ancak bıkmadan usanmadan söylüyorum, bunlar sadece bir 
başlangıçtır.
395
 
 
Modernliğin  ufukta  beklediği  veya  ulaşmak  isteği  toplum  modelinin  temelinde 
bulunan  homotetik  ve  monist  düşünceyi  örnekleyen  bu  alıntılar,  modern  devletin 
uygulamalarına  da  model  ve  yöntem  sunmaktadır.  Örneğin,  Nazi  Almanya’sının 
ekonomik  hesaplamalarında  -araçsal  aklın  istatistiksel  karşılaştırmalarında-  görülen 
amaç,  insanlara  yapılan  harcamaları  tasnif  ederek  aslında  toplum  için  önemli  hiçbir 
katkısı  olmayan,  hatta  toplumun  sırtında  bir  yük  olan,  kısaca  toplumsal  gelişme  için 
sorun teşkil eden insanların gereksizliğine dair bilimsel dayanaklar sunmaktır. Böylece 
bu insanlara yapılacak muameleler, bilimin nesnel bir çözümü gibi gösterilmektedir: 
Nasyonal Sosyalist Doktorlar Cemiyetinin Führer’i salondakilerin korkudan 
nefeslerini  kesecek  bir  açıklama  yaptı:  “genetik  özürlüler  için  bir  milyar 
marktan  fazla  harcama  yapılıyor.  Bunu,  polise  ayrılan  776  milyon  ya  da 
yerel  yönetimlere  ayrılan  713  milyon  mark  ile  karşılaştırın;  bunun,  normal 
ve  sağlıklı  vatandaşlar  için  nasıl  büyük  bir  yük  ve  haksızlık  olduğunu 
göreceksiniz.” Bu rakamlar, herhangi bir bilimsel enstitünün gurur duyacağı 
mükemmel istatistik metotlarla destekleniyordu. Hesaplar titiz ve özenliydi. 
                                                           
394
 Darre’den Akt. Bauman, 
Modernlik ve Müphemlik
, s.42 
395
 Bauer’den Akt. Bauman, 
Modernlik ve Müphemlik
, s.43 

---

155 
 
Sonuçlar da, bilimsel saygınlık uyandırıyordu: 1933’te, Prusya Devleti, her 
normal ilkokul öğrencisi için 125 mark, öğrenme güçlüğü çeken her öğrenci 
için  573  mark  harcamıştı;  eğitilebilir  her  zihinsel  engelli  için  950  mark, 
doğuştan kör veya sağır her öğrenci için 1500 mark harcamıştı. Veriler pek 
yorum gerektirmiyordu.
396
 
 
Kısaca  ortaya  çıkan  bu  verilere  bakan  her  ‘aklı  başında’  modern  insan  -ki  onun 
için  bilim  ve  akıl  mihenk  taşıdır-,  normal  insanların  bu  hesaplamalarda  mağdur 
olduğunu  görür  ve  düzenin  sağlanması  ya  da  daha  iyi  bir  yaşam  adına  toplumdaki 
marazın  giderilmesi  gerektiğini  düşünür.  Böylelikle  aslında  modern  bahçeci  devletin 
yapacaklarına  bilim  ve  akıl  ışığında  meşruiyet  zemini  hazırladığını  söyleyebiliriz. 
Bilimsel  veriler  ve  mantıksal  çıkarımlar  yanında,  totaliter  bir  sistemde  siyasî 
söylemlerin de etkisi önemlidir. Hitler’in kişisel özelliklerinin ve Yahudilere bakışının 
oluşturduğu  söylemleri,  peşine  taktığı  kitleyi  harekete  geçirmesiyle  yaşanan  ‘akıl 
tutulması’nda  doğrudan  etkili  olmuştur.  Hitler,  Yahudilerin  insanlık  için  zararlı 
olduğunu  düşünerek  ve  onların  insanlığa  hizmet  adına  yok  edilmesi  gerektiğini 
“haşerenin  soyunun  kurutulması”  şeklînde  ifade  ederek,  Nazi  politikasının  temel 
yönünü işaret  etmiştir.
397
 Toplumu  biçimlendirmek  için,  hiçbir  biçime  girmeyen  ya  da 
arzulanan düzen içinde hastalık taşıyıcı, iğrenç böcekleri temizlemek gerekir. Ancak bu 
temizlenme  gerçekleştikten  sonra  toplum  ‘pirüpak’  bir  görünüşe  kavuşulabilir.  Bu 
bağlamda  Hitler  -ve  tâbii  ki  Stalin  “toplum  mühendisliği”nin  en  aşırı  ve  en  iyi 
belgelenmiş  örnekleri”dir-  modern  devlet  içinde  işinin  ehli  bir  bahçıvan  olarak 
görülebilir.
398
 
Bahçeci  devletin  alâmetifarikası  olan  Nazi  Almanya’sının  gerçekleştirdiği 
Holocaust, bu anlamda moderndir. Holocaust, her aşaması iyi plânlanmış, hesaba kitaba 
uydurulmuş, teknik olanakların ve özellikle bürokratik işleyişin yardımıyla da kusursuz 
bir  şekilde  gerçekleştirilmiş  trajik  bir  olaydır.  Bauman’a  göre,  Holocaust  işte  bu 
anlamda uygarlık ve ilerleme ilkeleriyle barışık bir gelişmedir.
399
 Holocaust’un modern 
bir  deneyim  olduğunu  gösteren  bir  işaret  de  olaydaki  etik  problematikidir.  İnsan 
eylemlerinde belirleyici olan etiğin modern bürokratik sistemde dışarıda bırakılması da 
                                                           
396
Hitler’den Akt. Bauman,