Moderniteden postmoderniteye uzanan bir köPRÜ: zygmunt bauman

Modernlik ve Müphemlik
, s.48 
397
 Bauman, 
Modernlik ve Müphemlik
, s.67 
398
 Bauman, 
Modernlik ve Müphemlik
, s.45 
399
 West,  s.  309;  Mustafa  Kemal  Şan,  “Zygmunt  Bauman:  Modernlik  ve  Postmodernlik  Arasında  Bir 
Sosyolog”, 
Sosyoloji Dergisi, 
3. Dizi 11. Sayı, İstanbul Üniv. Edeb. Fak. Yay., İstanbul, 2006, s. 63-91; 
Turner, s.259 

---

156 
 
yaşanan  trajedinin  bir  nedenidir.  Nazi  Almanya’sında  bu  olaya  dâhil  olan  insanların, 
bırakın ahlâkî bir çatışma yaşamalarını, görevlerini ifa etmelerinden dolayı kendilerini 
başarılı saymaları ve onların ödüllendirilmeleri de olayı, insanlık açısından daha büyük 
bir soruna dönüştürmüştür. 
Psikolog Milgram’ın, otorite-kurum, değer ve itaat arasındaki ilişkiyi araştıran ve 
literatüre Milgram  deneyi  olarak geçen,  çalışmalarında gösterdiği  “
barbarlık  yapmaya 
hazır  olma  ile  barbarlığın  kurbanına  yakınlık  arasındaki  ters  orantı
”ya  dayanarak 
Bauman,  hem  Holocaust’ta  ahlâkın  nasıl  dışarıda  tutulduğunu  gösterir  hem  de  olayın, 
yapılması  gereken  sıradan  bir  işlem  izlenimi  verdiğini  anlatır.
400
 İşte  bu  açıdan 
bakıldığında  Holocaust’ta  birinci  anlamda  Nazi  otoriter  yapısı  sorumluyken,  aynı 
otoriteye  karşı  Yahudilerin  itaatkâr  tavrının  da  Holocaust’un  gerçekleşmesinde  etkili 
olduğunu  söyleyebiliriz.  Ayrıca  modern  rasyonel  örgüt  bürokrasisinin  işleyişinde, 
insanların  olayı  yapılması  gereken  bir  emir  mahiyetinde  değerlendirmesi  ve  Nazilerin 
Yahudileri  kapattığı  ölüm  kamplarındaki  ve  gaz  odalarındaki  teknolojik  imkânlarla, 
eylem  yapan  ile  bu  eylemin  kurbanı  arasına  koyduğu  mesafe  nedeniyle  verilen  ölüm 
emirlerinin  yerine  getirilmesi  kolaylaştırılmıştır:  “Dokunduğumuz  bir  kişiye  zarar 
vermemiz zordur. Yalnızca uzaktan gördüğümüz bir kişiye acı çektirmemiz biraz daha 
kolaydır. O insanın yalnızca sesini duyduğumuzda bu daha da kolaydır. Ne gördüğümüz 
ne  de  sesini  duyduğumuz  bir  kişiye  karşı  zalim  olmak  ise  çok  daha  kolaydır…  Bu, 
bizim  en  çok  gözlerimizle  hissettiğimizi  gösterir.  Kurbandan  fiziksel  ve  psikolojik 
uzaklık  artıkça  zalimleşmek  daha  kolay  hale  geliyordu”,  çünkü  sadece  bir  düğmeye 
basma  ya  da  gaz  vanasını  açma  gibi  görevlerin  teknik  olarak  hiçbir  ahlâkî  tarafı 
yoktur.
401
 Ahlâk,  ötekiyle  yüz  yüze  olunca  daha  belirgin  bir  şekilde  davranışlara  etki 
eder. Bauman’a göre bürokrasiyi ele aldığımızda asıl meselenin müphem bir alan olan 
ahlâkı ortadan kaldırmak ya da “ahlâkı susturmak” olduğu görülebilir.
402
   İnsan,  kendi 
başınayken yaşayacağı çatışmayı, bürokratik emirleri yerine getirirken yaşamayacaktır. 
Nihaî  olarak  Bauman, 
Modernlik  ve  Holocaust
  adlı  çalışmasının  teorisini  şu 
şekilde özetler: “Modern uygarlık Holocaust’un yeterli koşulu değil, gerekli koşuludur 
büyük bir kesinlikle. O olmaksızın Holocaust düşünülemez. Holocaust’u düşünülebilir 
                                                           
400
 Milgram’dan Akt. Zygmunt, 
Modernite ve Holucaust
, s.210 
401
 Bauman, Zygmunt, 
Modernite ve Holucaust
, s.210 
402
 Zygmunt, 
Modernite ve Holucaust
, s.46 

---

157 
 
kılan,  modern  uygarlığın  mantıklı  dünyasıdır.”
403
 Ona  göre,  bu  bağlamda  Holocaust 
“modern, rasyonel dünyanın ‘normal’ bir yönü” olarak değerlendirilebilir.
404
 Başka bir 
açıdan  bakıldığında  Bauman,  Milgram’ın  deneyinin  sonucuna  dayanarak  bu  fecaate 
herhangi  bir  insanın  dâhil  olabileceği  düşüncesini  daha  ürkütücü  bulur:  ”
Holocaust’la 
ilgili haberlerin ve onun failleri hakkında öğrendiğimiz en korkunç şey ‘bunun’ bize de 
yapılabileceği  değil,  bunu  bizim  de  yapabileceğimiz  düşüncesidir
.”
405
 Ona  göre,  bu 
durumda  yapılması  gereken, özellikle otoriter iktidarların  bulunduğu  toplumların, ama 
dahası  modernliğin  uzantılarının  başka  bir  Holocaust’a  yol  açmadan  önce,  evrensel 
olarak  yapılması  gereken,  “güçlü  bir  ahlâkîlik  ve  çoğulcu  politik”  düşünceleri 
yaymaktır, zira Holocaust benzeri felâketler için toplumsal koşullar hala mevcuttur.
406