Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

Ko‘p omillar ta’sir miqdorini zanjirli bog‘lanish usulida hisob-kitob qilish modeli

Tartib raqami

Bir-biriga ta’sir etuvchi ko‘rsatkichlar (Omillar)

Umumlashtiruvchi ko‘rsatkich

Umumlashtiruvchi ko‘rsatkichning o‘zgarishi

Hisob- lashlar

Almash- tirishlar

A

B

V

G

Alohida olingan omillar ta’sirida

O‘zga- rishlar hisobi

1

-

Reja

Reja

Reja

Reja

A Bazis

x

x

2

1

Haqi- qatda

Reja

Reja

Reja

A1 Qayta hisoblangan

A

A1 – A

3

2

Haqi- qatda

Haqi- qatda

Reja

Reja

A2 Qayta hisoblangan

B

A2 – A1

4

3

Haqi- qatda

Haqi qatda

Haqi qatda

Reja

A3 Qayta hisoblangan

V

A3 – A2

5

4

Haqi qatda

Haqi qatda

Haqi qatda

Haqi qatda

A4 Haqiqatda

G

A4 – A3

19. 
    jadval
    

Mahsulot hajmini o‘zgarishiga omillar ta’sirini hisoblash

Bir-biriga ta’sir etuvchi omillar				Mahsulot hajmi, ming so‘m.	Umumlashtiruvchi ko‘rsatkichning o‘zgarishi
Ishchi- larning o‘rta- cha soni, kishi	Bir ishchi ishlagan kishi kunlarining o‘rtacha soni, kishi kuni	Bir ishchiga to‘g‘ri keladigan kunlik o‘rtacha soat	Kunlik o‘rtacha bir soatga to‘g‘ri keladigan mahsulot hajmi, ming so‘m		Alohida olingan omillar ta’sirida	O‘zga- rishlar hisobi
100	267	6,5	2	347100	x	x
107	267	6,5	2	371397	Ishchilar soni	24297

107	260	6,5	2	361660	Kishi kunlari	-9737
107	260	6,8	2	378352	Kunlik o‘rtacha soat	16692
107	260	6,8	2,3	435105	Bir soatga to‘g‘ri keladigan mahsulot hajmi	56753
x	x	x	x	435105 - 347100	Haqiqatda - Reja	88005

21-jadval ma’lumotlaridan ma’lum bo‘lmoqdaki korxonada mahsu- lot ishlab chiqarish hajmi hisobot yilida o‘tgan yilga taqqoslaganda 88005 = (435105 - 347100) ming so‘mga ko‘paygan. Mazkur ijobiy o‘zgarishga 88005 = (+24297) + (-9737) + (+16692) + (+56753) ish-

chilar soni (+24297), kishi kunlari (-9737), kunlik o‘rtacha soat (+16692) hamda bir soatda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi (+56753) ta’sir etgan. Bir ishchiga to‘g‘ri keladigan kishi kunlarining -7 = (260 - 267) kunga kamayishi mahsulot hajmi o‘zgarishiga salbiy ta’sir qilgan. Qolgan boshqa omillar esa natijaviy ko‘rsatkich o‘zgarishini ijobiy tomonga yo‘naltirgan.

12. Mutlaq farqlar usuli

Iqtisodiy tahlilda natijaviy ko‘rsatkichlar o‘zgarishiga omillar ta’si- rini alohida aniqlash uchun ko‘p turdagi usullar qo‘llaniladi. Shulardan biri mutlaq farqlar usulidir. 20-jadvalda qayd etilgan misolni mutlaq farqlar usulida hal etish tartibi quyidagicha bo‘ladi.

1. ΔYaM_IS=ΔIS*KK₀*KS₀*BS₀=((107-100)= 7)*267*6,5*2=24297

2. ΔYaM_KK=IS₁*ΔKK₀*KS₀*BS₀= 107*((260-267)= -7)*6,5*2= -9737
3. ΔYaM_KS=IS₁*KK₁*ΔKS₀*BS₀= 107*260*((6,8-6,5)=0,3)*2 =16692
4. ΔYaM_BS=IS₁*KK₁*KS₁*ΔBS= 107*260*6,8*((2,3-2,0)=0,3)=56753

Bu yerda: YaM – yalpi mahsulot; IS – ishchilarning o‘rtacha soni; KK - bir ishchi ishlagan kishi kunlarining o‘rtacha soni; KS - bir ishchiga to‘g‘ri keladigan kunlik o‘rtacha soat; BS - kunlik o‘rtacha bir soatga to‘g‘ri keladigan mahsulot hajmi.

24297+(-9737)+ 16692+56753 = 88005

Nisbiy farqlar usuli

Ushbu usul ham omillar ta’sir miqdorini alohida hisoblab topish uchun mo‘ljallangan. Uning amalga oshirish tartibi 22-jadvalda keltirilgan.
22-jadval

Nisbiy farqlar usuli

Hisoblash tartibi	Misol
1. ΔYaMIS=YaM0*(ΔIS/IS0)	347100*(7/100) = 24297
2. ΔYaMKK=(YaM0+ΔYaMIS)*(ΔKK/KK0)	(347100+24297)*(-7/267) = = 371397*(-0,026) = -9700
3. ΔYaMKS=(YaM0+ΔYaMIS+ΔYaMKK)* *(ΔKS/KS0)	(347100+24297+(- 9700))* *(0,3/6,5)=361697*0,5 =16638
4.ΔYaMBS=(YaM0+ΔYaMIS+ΔYaMKK+ΔYaMKS)* *(ΔKB/KB0)	(347100+24297-9700+16638)* *(0,3/2)=378335+0,15 = 56750
24297- 9700+16638+56750=87985≈88005

Natijaviy ko‘rsatkich o‘zgarishiga ta’sir etgan omillarning har birini alohida miqdorini aniqlovchi usullar bir-birlaridan ayrim jihatlari bilan afzal yoki kamchiliklariga ega.

Mavzu bo‘yicha iboralar:

• 
  iqtisodiy tahlil fani metodining tushunchasi;
  
• 
  tahlil metodining o‘ziga xos muhim xususiyatlari;
  
• 
  iqtisodiy tahlilning iqtisodiy-matematik usullari;
  
• 
  tahlilning oddiy-an’anaviy usullari;
  
• 
  taqqoslash usuli;
  
• 
  guruhlashtirish usuli;
  
• 
  mutlaq va nisbiy farqlarni aniqlash usuli;
  
• 
  balansli bog‘lanish usuli;
  
• 
  zanjirli bog‘lanish usuli;
  
• 
  nazariy o‘yin usuli;
  
• 
  integral usuli;
  
• 
  evristik tahlil usuli;
  
• 
  chiziqli programmalashtirish usuli;
  
• 
  indeks usuli;
  
• 
  matritsalar usuli;
  
• 
  logorifmlar usuli.
  

Takrorlash uchun savollar:

1. 
   «Metod» so‘zining lug‘aviy ma’nosi nimadan iborat?
   
2. 
   Tahlil fanining metodiga iqtisodchi olimlar qanday ta’rif berishgan?
   
3. 
   Iqtisodiy tahlil fani metodining o‘ziga xos muhim xususiyatlari nimalardan iborat?
   
4. 
   Tahlilda qo‘llaniladigan usullar qanday guruhlarga ajratib o‘rganiladi?
   
5. 
   Mutlaq va nisbiy farqlarni aniqlash usuli va uning mohiyati haqida tushuncha bering?
   
6. 
   Guruhlashtirish usuli to‘g‘risida ma’lumot bering?
   
7. 
   Taqqoslash usuli va uni qo‘llash shartlarini tushuntirib bering?
   
8. 
   Zanjirli bog‘lanish usulining asosiy xususiyati nimadan iborat?
   
9. 
   Balansli bog‘lanish usulini tahlil jarayonlarida qo‘llashning afzalliklarini ko‘rsatib bering?
   

Mustaqil o‘rganish uchun topshiriqlar: 1-topshiriq.

Tahlil jarayonida iqtisodiy tahlilning oddiy-an’anaviy va iqtisodiy- matematik usullarini qo‘llashning afzalliklarini ko‘rsatib bering. Qaysi usullardan foydalanilsa, korxona uchun samarali natijalar beradi.

2. topshiriq.

Quyidagi ma’lumotlar asosida korrelatsiyali va regressiyali usuldan foydalanib, mahsulot tannarxi bilan mehnat sarfi o‘rtasidagi bog‘liqlikni aniqlang, tahlil eting va xulosa yozing.
Aksionerlik jamiyati bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan.

Sexlar	Mahsulot birligi tannarxi, so‘m	Bir birlik mahsulotga sarflangan mehnat haqi, so‘m	x 2 1	x 2 2	X1*X2
1	2(X1)	3(X2)	4	5	6
1	2400	400
2	2200	400
3	2310	410
4	2390	400
5	2550	570
6	2600	530
7	2800	640
Jami:

2. topshiriq.

Quyidagi ma’lumotlardan foydalangan holda tahlilning zanjirli bog‘lanish usulini qo‘llab, korxonadagi material xarajatlarining o‘zgari- shiga ta’sir etuvchi omillarni aniqlang hamda xulosa va takliflaringizni bayon eting.

Ko‘rsatkichlar	Biznes-reja	Haqiqatda	Farqi
1	2	3	4
1. Bir birlik mahsulotga sarf- langan material miqdori, kg	30	32	?
2. 1 kg. Material qiymati, so‘m	920	900	?
3. Bir birlik mahsulotga sarf- langan jami material xarajati, so‘m	?	?	?

Test savollari:

1. 
   Iqtisodiy tahlil fani metodining o‘ziga xos jihati qaysi?
   

1. 
   ko‘rsatkichlar tizimidan foydalanish;
   
2. 
   metofizika;
   

4. 
   dunyoqarash;
   
5. 
   hammasi to‘g‘ri.
   

2.