Mövzu 4 Təchizat zəncirinin idarə edilməsi strategiyasının məqsədi, seçimi və inkişafı

Beynəlxalq təşkilat - Təchizat Zənciri Şurası- SCM(supply chain management) konsepsiyasının qabaqcıl nailiyyətlərini sintez edərək, tədarük zəncirinin idarə edilməsinin səmərəliliyini artırmaq üçün SCOR-modelini (Supply Chain Operation Reference-model) işləyib hazırlayıb.

SCOR (Supply Chain Operations Reference) Tövsiyə olunan təchizat zəncirinin idarə edilməsi əməliyyat modelidir. Təchizat zəncirində ən yaxşı performans göstəricilərinə nail olmaq üçün hansı iş proseslərinin və necə həyata keçirilməli olduğunu müəyyən etmək ücün istifadə edilir.
Belə ki, istehsal müəssisələri xarici mühitdən asılıdır və xammal mənbələri - istehsal - son istifadəçiya daşınma zəncirini birləşdirən sistemin bir hissəsidir. Burada inkişafın hərəkətverici qüvvəsi istehsal deyil, son istifadəçilərin tələbləri, xammal mənbələrindən tələb olunan komponentlərin çıxarılması, lazımi istehsal resurslarının işə salınması və distribyutor şəbəkələrinin birləşdirilməsidir. SCOR modelinin özəlliyi ondan ibarətdir ki, planlaşdırma bütün proseslərin başında dayanır. Nəticədə, müxtəlif səviyyələrdə (strateji, taktiki, operativ) biznesin planlaşdırılmasına cavabdeh olan alətlərə məsuliyyət dərəcəsi və tələbat artır.
SCOR modelinin yaradılmasının məqsədi:

1. SCOR-modelindən istifadə etməklə təchizat zənciri daxilində vahid, müqayisə edilə bilən və qiymətləndirmə prosesləri üçün uyğun olan proseslər yaradılır;

2. 
   SCOR-modelinin istifadəsi material axınının tədarük zənciri boyunca kompleks şəkildə keçməsi prosesini qiymətləndirməyə imkan verir;
   

3. 
   SCOR modeli təchizat zəncirinin diaqnostikası üçün effektiv vasitədir, o, bütün “darboğazları” müəyyən etməyə və şirkətin logistika sisteminin qurulması üçün mümkün alternativ variantları aydın şəkildə göstərməyə imkan verir.
   

SCOR modeli mahiyyət etibarı ilə müəssisənin əməliyyat fəaliyyətləri üçün bələdçidir və o, beş qrupa birləşdirilmiş biznes proseslərinin (həmçinin alt-proseslərin, fəaliyyətlərin və s.) ətraflı təsvirini ehtiva edir:

Planlaşdırma (Plan ). Təchizat zəncirinin idarə edilməsində ən vacib mərhələdir. Birincisi, proses proqnozlaşdırma da daxil olmaqla, müştəri ehtiyacları haqqında məlumatların toplanmasından ibarətdir. İkincisi, planlaşdırma müştərilərin ehtiyaclarını mövcud istehsal imkanları ilə balanslaşdırır. Üçüncüsü, planlaşdırma büdcənin hazırlanması mərhələsini əhatə edir, yəni resurslara və xammala olan ehtiyacları maliyyə ehtiyacları ilə əlaqələndirməyə imkan verir;
təchizat (Source ). Əmtəə istehsalı və ya satışı üçün tədarük predmetlərinin alınması ilə bağlı əməliyyatlar. Xammalın alınması və subpodratçıların seçilməsi ilə bağlı proseslər toplusu. Satınalma, anbar və nəqliyyat vasitələrinin idarə edilməsi, idxal əməliyyatları üçün biznes qaydalarının müəyyən edilməsi vəzifələri daxildir;
istehsal (Make)  . Əmtəə (fiziki məhsul və ya xidmət) istehsalı ilə bağlı əməliyyatlar.
Daşınma (Deliver ). Satış sifarişinin verilməsindən istehsal sifarişlərinin yaradılmasına, sifarişin göndərilməsinə və müştəriyə çatdırılmasına qədər müştəri sifarişlərinin emalı ilə əlaqəli iş prosesləri toplusudur. Bu səviyyədəki biznes proseslərinə nəqliyyat vasitələrinin idarə edilməsi, logistika şirkətləri ilə qarşılıqlı əlaqə, müştərinin yerində məhsulların istismara verilməsi vəzifələri daxildir;
Qaytarılma (Return ). Bu iş prosesləri qrupu, qüsur aşkar edildikdə xammalın, materialın və komponentlərin tədarükçülərə əsaslı qaytarılması, zəmanətli təmir, müəssisənin divarlarından kənarda avadanlıqların saxlanması və təmiri, tədarükçülərə artıq məhsulların qaytarılması.

SCOR modelində əsas biznes proseslərinin effektivliyini qiymətləndirmək üçün iyerarxiya prinsipinə əsaslanan “dörd səviyyəli piramida” adlanan sistem əsasında ölçülər (metrik) sistemi hazırlanmışdır.

Birinci səviyyəli ölçülər (inteqrasiya edilmiş planlaşdırma) üstünlük verilən modelin əhatə dairəsini və məzmununu müəyyənləşdirir və prioritet sahələrdə rəqabət üstünlüklərinin əldə edilməsinin uğurunu qiymətləndirməyə imkan verir. Birinci səviyyə göstəriciləri yüksək səviyyəli ölçülərdir, onlar xüsusi SCOR prosesi ilə əlaqəli deyil, lakin təchizat zəncirinin bütün konfiqurasiyasına tətbiq edilir.
İkinci və üçüncü səviyyələrin ölçüləri (qərarların təhlili və idarəetmə nəzarəti) konkret proses kateqoriyalarına və modelin müvafiq səviyyələrinin elementlərinə münasibətdə müəyyən edilir.
Dördüncü səviyyə ölçülər (əməliyyat xidməti sistemi) şirkətin təchizat zəncirində təkmilləşdirmələrin həyata keçirilməsi prosedurlarını müəyyən edir.
Metriklər sistemi təchizat zəncirində baş verən bütün elementar əməliyyat proseslərini kəmiyyətcə qiymətləndirməyə imkan verir. Metriklər qərar qəbul etmə prosesində təhlil və ünsiyyət vasitəsini təmin edir, həmçinin hədəf əməliyyat göstəriciləri üçün meyarlar yaradır. Beləliklə, SCOR modeli biznes proseslərinin effektivliyini dinamikada qiymətləndirməyə imkan verir.
Cədvəl 1 - Təchizat zəncirinin fəaliyyət parametrləri və SCOR modelinin
birinci səviyyəsinin göstəriciləri