Mövzu 6 Beynəlxalq valyuta-maliyyə münasibətləri
Yüklə 439,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Birbaşa nəzarət.
- Deflyasiya
- Mübadilə məzənnəsinin dəyişdirilməsi.
Kapital hərəkəti balansı B və C bloklarını əhatə edir. 1.
“Birbaşa investisiyalar və digər uzunmüddətli kapital” (B bloku) aşağıdakıları əhatə edir: a)
birbaşa və portfel investisiyaları; b)
digər uzunmüddətli kapital:
uzunmüddətli dövlət və özəl bank borcları;
əvvəl alınmış (təqdim edilmiş) borcların əsas hissəsinin ödənilməsi (geri alınması);
beynəlxalq bank və maliyyə təşkilatlarının istiqrazlarına abunə. 2.
“Qısamüddətli kapital” (C bloku) bir il müddətinə qədər həyata keçirilmiş investisiyalar üzrə hərəkəti əks etdirir və əsasən qısamüddətli qiymətli kağızların və öhdəliklərin, bank depozitlərinin və banklararası borclanmanınŞ qısamüddətli borcların hərəkətini xarakterizə edir.
3.
Kapital hərəkəti balansından sonra D bloku, “Səhvlər və ötürmələr” gəlir ki, oda səhvlərdən daha çox ötürmələri, yəni nəzərə alınmamış göstəriciləri əhatə edir; bu özünü xüsusilə qısamüddətli kapitalın hərəkəti üzrə aparılan hesablamalar zamanı göstərir; bu maddədə həmçinin qaçaqmalçılıq fəaliyyəti və kapitalın qeyri-leqal axını nəzərə alınır. Son balansın təhlili zamanı H blokundan başqa bütün digər bloklar nəzərə alınır. “Kompensasiyaedici maddələr” (E bloku) aşağıdakıların həcmində baş verən dəyişiklikləri əks etdirir: a)
dəyişikliklər hesabına ölkənin qızıl ehtiyatının həcmində baş verən tərəddülər; b)
mübadilə məzənnələrinin dəyişməsi nəticəsində ölkənin hesabında olan XİH-də və ölkənin BVF-də olan ehtiyat mövqeyində baş verən dəyişikliklər; c)
tələblərində və BVF-dən aldığı kreditlərdə baş verən dəyişikliklər. “Fövqəladə maliyyələşdirmə” (F bloku) əsasən tədiyə balansının kəsirinin yüngülləşdirilməsi üzrə əməliyyatları (BVF-nin əvəzsiz yardımları (hədiyyələri), Dünya Bankından struktur dəyişiklikləri üçün alınmış kreditlər və s.) əhatə edir. “Xarici dövlət orqanlarının qızıl-valyuta ehtiyatlarının tərkibində öhdəliklər” (G bloku) xarici banklarda dövlət depozitlərini və dövlət orqanları tərəfindən xarici ölkələrin qiymətli kağızlarının alınmasını (satışını) əhatə edir. Beləliklə, hər hansı bir ölkənin xarici dünya ilə münasibətləri ölkənin tədiyə balansı çərçivəsində qeydə alınır. Öz növbəsində, tədiyə balansında əks olunan göstəricilərin təhlili xarici amillərin ölkənin daxili inkişafına müsbət və ya mənfi təsiri barədə fikir yürütməyə imkan verir. Bu təhlil nəticəsində dövlətin maliyyə orqanları bu və ya digər sabitləşdirici tədbirlər həyata keçirirlər.
Beynəlxalq statistika göstərir ki, dünya ölkələrinin tədiyə balansları daim qeyri-tarazlıq halındadır, yəni cari əməliyyatlar üzrə saldo və son saldo adətən sıfıra bərabər olmur və buna görə də saldo və ümumilikdə tədiyə balansı kapital hərəkəti ilə, dövlət tərəfindən həyata keçirilən balanslaşdırıcı əməliyyatlarla və ehtiyatlardakı dəyişikliklərlə tarazlaşdırılır. Cari əməliyyatlar üzrə sabit müsbət saldo milli valyutanın mövqelərinin gücləndirir və eyni zamanda, ölkədən kapital ixracı üçün ciddi maliyyə bazası yaradır. Sabit mənfi saldo isə mill
valyutanın mövqeyini zəiflədir və ölkəni daha çox xarici kapital cəlb etməyə sövq edir. Əgər ölkəyə kapital axını uzunmüddətli sahibkar investisiyası (birbaşa və portfel) vasitəsilə deyil, uzunmüddətli dövlət və özəl bank borclanması və xüsusislə də fövqəladə maliyyələşdirmə və xarici öhdəliklərin artımı hesabına həyata keçirilirsə bu ölkənin xarici borcunun və onlar üzrə ödəmələrin sürətlə artmasına səbəb olur. Ölkə kredit hesabına yaşamağa başlayır. Cari əməliyyatlar üzrə saldonun bu və ya digər tərəfə güclü tərəddüdləri ölkə üçün əlverişli olmayan nəticələr yaradır. Belə ki, müsbət saldonun kəskin artımı pul kütləsinin sürətli artımı üçün şərait yaradır və bununla da inflyasiyanı stimullaşdırır. Mənfi saldonun kəskin artımı isə mübadilə məzənnəsinin kəskin şəkildə aşağı düşməsi ilə nəticələnir, bu da ölkənin xarici iqtisadi əməliyyatlarında xaos yaradır. Buna görə də, tədiyə balansının tarazlığından söhbət gedəndə ilk növbədə cari tədiyə balansının kəsiri və onun saldosunun güclü tərəddüdü diqqət mərkəzində olur. Bütün deyilənləri nəzərə alaraq dövlət ölkənin tədiyə balansını tənzimləməyə məhkumdur. Burada dövlət təsirinin bir neçə metodu mövcuddur: 1.
Birbaşa nəzarət. Bura idxalın reqlamentləşdirilməsi (məsələn, kəmiyyət məhdudiyyətləri vasitəsilə) və gömrük və digər yığımlar, xarici investisiyalar üzrə gəlirlərin xaricə köçürülməsinə və fərdi şəxslərin pul transfertlərinə qoyulan qadağa və məhdudiyyətlər, əvəzsiz yardımın kəskin azaldılması, qısamüddətli və uzunmüddətli kapitalın ixracının dayandırılması və zəiflədilməsi və s. aiddir. Bu cür birbaşa nəzarət tədbirləri adətən ölkənin bir çox firmaları üçün çətinliklər yaradır və buna görə də onlar tərəfindən alqışlanmır. Uzunmüddətli planda bu cür tədbirlərin effekti ziddiyyətli ola bilər, çünki yerli istehsalçılar üçün “isti rejim” yaradır, xarici sərmayəçilərin ölkəyə marağını azaldır, ölkədə həyata keçirilən bu və ya digər layihələrə lazımi xarici mütəxəssislərin cəlbi ilə bağlı problemlər yaranır, milli xiracatçılar üçün xaricdə əmtəə və xidmət müşaiyətedici şəbəkənin genişləndirilməsi maneələr yaradır. 2.
Deflyasiya (yəni, inflyasiya ilə münarizə). Bu tədbir daxili iqtisadi vəzifələrin həllinə yönəlib, lakin kənar effekt kimi tədiyə balansının vəziyyəti də yaxşılaşır. Hesab edilir ki, deflyasiya siyasəti üçün ənənvi olan nəticələr – istehsalın, investisiyaların və gəlirlərin həcminin aşağı düşməsi – idxalın azalmasına və ixracın genişləndirilməsi üçün ehtiyat güclərin artımına gətirib çıxarır. Deflyasiya üçün xarakterik olan faiz dərəcəsinin artırılması ölkəyə qısamüddətli kapital axınına səbəb olur. Lakin, deflyasiyanın digər aspekti də vardır: o, ixracı azaldır və idxalı artırır, çünki deflyasiya zamanı milli valyutanın nübadilə məzənnəsi yüksəlir ki, bu da idxalatçıların imkanlarını genişləndirir. Ixracatçılar üçün isə milli valyutanın yüksək məzənnəsi ixracdan əldə edilən valyuta gəlirinin milli valyutaya dəyişdirilməsi zamanı daha az mənfəət əldə etmək deməkdir ki, bu da heç də ixracın stimulaşdırılmasına kömək etmir. 3.
Mübadilə məzənnəsinin dəyişdirilməsi. Bu tədbir dövlətlərə tədiyə balansının tarazlığını tənzimləməyə imkan verir. Lakin bu zaman nəzərə almaq lazımdır ki, revalvasiya/devalvasiyadan əldə edilən effekt ixracın və idxalın elastikliyi, həmçinin xarici ticarət axınlarının ətalətliliyi nəticəsində zəifləyir. Buna görə də, mübadilə məzənnəsində qısa, orta və uzunmüddətli dəyişiklikləri fərqləndirirlər. Belə ki, xarici ticarət axınlarının ətalətliliyi milli valyutanın məzənnəsinin güclü düşüşündən sonra ilk aylarda ticarət balansının dəyişməməsinə gətirib çıxarır. Bu zaman ticarət balansı hətta pisləşə də bilər. Bu, ixracatçılara ixracı genişləndirmək üçün, idxalatçılara isə yeni müqavilələrin sayının azaldılması üçün zaman lazım olması ilə əlaqədardır. Bir müddət keçdikdən sonra ticarət balansı ilə bağlı vəziyyət adətən dəyişir: ixrac artır, idxal azalır. Yüklə 439,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|