Mövzu 6 Beynəlxalq valyuta-maliyyə münasibətləri
Yüklə 439,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dünya maliyyə mərkəzləri
- Mütəşəkkil
- Qeyri-mütəşəkkil valyuta bazarı
- Valyuta mövqeyi
- Dərhal təqdim edilmə ilə sazişlər
təsərrüfatının bütün ölkələrinin subyektləri iştirak edirlər. Dünya valyuta bazarlarında beynəlxalq dövriyyənin ümumi həcminin 90%-i 5 əsas valyutanın – ABŞ dollarının, avronun, ingilis funt- sterlinqinin, yapon ienasının, isveçrə frankının payına düşür. Beynəlxalq hesablaşmalar nağdsız qaydada həyata keçirilir. Dünya valyuta bazarları iri beynəlxalq maliyyə mərkəzlərində təmərküzləşmişlər.
kağızlar və girovlarla bağlı sazişlərin həyata keçirildiyi və bankların, ixtisaslaşmış kredit-maliyyə institutlarının təmərküzləşdiyi yerlərdir. Bununla yanaşı, dünya təsərrüfatının ayrı-ayrı ölkələrində mütəşəkkillik dərəcəsindən asılı olaraq müxtəlif tip valyuta bazarları bərqərar olur. Bu əlamətə görə aşağıdakı valyuta bazarları fərqləndirilir:
qeyri-mütəşəkkil və ya banklararası valyuta bazarları. Mütəşəkkil valyuta bazarlarında bütün valyuta sazişlərinin yarısından çoxu qeyri- kommersiya müəssisələri kimi çıxış edən və özünün əsas vəzifələri kimi müəyyən müddətə sərbəst qalan valyuta resurslarının dövriyyəyə cəlb edilməsini və hərracların təşkilini müəyyən edən valyuta birjalarında həyata keçirilir. Əksər sənayecə inkişaf etmiş ölkələrdə (Yaponiya, Fransa və s.) valyuta birjalarının rolu valyuta məzənnələrinin müəyyən edilməsindən və valyutalarının sorğu məzənnələrinin fiksə edilməsindən ibarətdir. Qeyri-mütəşəkkil valyuta bazarı özündə birjadan kənarda həyata keçirilən bütün valyuta sazişlərini əks etdirir ki, onlar da əsasən banklar arasında həyata keçirilir və buna görə də banklararası adlandırılır. Sənayecə inkişaf etmiş ölkələrdə valyuta sazişlərinin təxminən 90%-i bu valyuta bazarında həyata keçirilir. Valyuta bazarının tipindən asılı olmayaraq, valyuta sazişlərinin böyük hissəsi (85-95%) ya valyuta əməliyyatlarını həyata keçirməyə müvəkkil edilmiş bankların adından, ya da birbaşa olaraq onlar tərəfindən həyata keçirilir. ABŞ-da bu cür hüquq bütün banklara, Fransa və Yaponiyada ixtisaslaşmış kredit-maliyyə təşkilatlarına, Rusiyada və Azərbaycanda isə bunun üçün mərkəzi bankdan xüsusi lisenziya almış banklara verilir. Müasir valyuta bazarının funksiya göstərməsinin texniki tərəfinə gəldikdə isə onu banklar arasında valyuta ilə ticarət üzrə teleks, teleqraf, telefon, İnternet və digər əlaqələrin məcmusu kimi görmək olar. Bunun üçün bazarın iştirakçısı olan bütün banklar öz aralarında səmərəli və etibarlı rabitə kanallarına, operativ informasiya təminatına malik olmalıdırlar. İnformasiyanın alınması sürəti və tezliyi əməliyyatların müvəffəqiyyətlə başa çatmasında xüsusi, çox zaman isə həlledici rol oynayır. Valyuta bazarlarında valyutanın alqı-satqısı ilə bağlı olan əməliyyatlar həyata keçirilir. Nəticədə milli və xarici valyutanın və ya iki xarici valyutanın mülkiyyətçilərinin dəyişməsi baş verir. Borcların verilməsi və xarici valyutada hesablaşmaların aparılmasını da valyuta əməliyyatlarına aid edirlər. Valyuta əməliyyatlarının əsas növləri valyutaların dərhal təqdim edilməsi ilə həyata keçirilən sazişlər və müddətli sazişlərdir. Son illərdə müddətli sazişlərin yeni növlərinin – svop, opsion, fyuçers əməliyyatlarının həcmi sürətlə artmışdır. Valyuta sazişində ən azı iki tərəf iştirak edir və onlardan biri bir qayda olaraq bank olur. Buna görə də bank müştəriyə və ya alcıya valyutanın elə alış və ya satş məzənnəsini təklif edir ki, bu məzənnə banka valyutanın alqı-satqısı ilə bağlı xərcləri örtməklə yanaşı, müəyyən gəlir də əldə etməyə imkan verir. Bankın müştərilərdən xarici valyuta alqısı zamanı istifadə etdiyi məzənnə
məzənnəsinin satıcı məzənnəsindən aşağı olması təbii görükür (əksər hallarda bu, doğrudan da belədir), lakin bu vəziyyət yalnız birbaşa kotirovka (qiymətin birbaşa təyin edilməsi) üçün xarakterikdir. Bu zaman xarici valyutanın bir vahidi milli valyutanın müəyyən kəmiyyətdə vahidində ifadə edilir. Dolayı kotirovka zamanı isə (milli valyutanın bir vahidi xarici valyutanın müəyyən kəmiyyətdə vahidində ifadə edilir) alıcı məzənnəsi satıcı məzənnəsindən yüksək olur. Dolayı kotirovkadan adətən Böyük Britaniya və bir sıra digər ölkələrdə istifadə edilir. Hər iki kotirovka prinsipcə bərabər mahiyyətə malikdirklər. Valyuta sazişlərinin həyata keçirilməsi zamanı banklar valyuta mövqeyini nəzərdən qaçırmamalıdırlar. Valyuta mövqeyi dedikdə hər bir xarici valyuta üzrə tələb və öhdəlikərin nisbəti başa düşülür. Onlar bərabər olduğu halda mövqe bağlı, əks halda açıq hesab edilir. Açıq valyuta mövqeyi uzun (valyuta üzrə tələblər öhdəlikləri üstələdikdə) və qısa (valyuta üzrə tələblər öhdəliklərdən az olduqda) olur. Açıq mövqe istənilən halda risqlərin mövcud olması deməkdir, yəni valyuta məzənnəsində kəskin, gözlənilməyən və qeyri-əlverişli dəyişikliklər mümkünlüyü sonda əhəmiyyətli zərərlə nəticələnə bilər. Düzdür bu dəyişiklik əlverişli olsa əhəmiyyətli gəlir də əldə edilə bilər.
iş günündə valyutanın təqdim edilməsini nəzərdə tutur. Müddətli sazişlər valyutanın gələcəkdə sazişin bağlanması zamanı müəyyən edilmiş məzənnə ilə təqdim edilməsini nəzərdə tutur. Bu zaman valyuta müqaviləsi kateqorik (bərk), yəni yerinə yetirilməsi hər iki tərəf üçün məcburi olur. Digər hallarda o bankın müştərisinə daha əvvəl bağlanmış sazişin yerinə yetirilib-yetirilməməsini seçmək hüququ verir. Valyuta sazişləri konkret müştəri ilə imzalana bilər və ya mərkəzləşdirilmiş qaydada birjada ticarət edilə bilər. Buna görə də müddətli sazişlər forvard (hər iki tərəf üçün kateqorik olan), opsion (opsionun alıcısı sazişi həyata keçirib-keçirməmək barədə qərar vermək hüququna malikdir) və fyuçers (mərkəzləşdirilmiş qaydada yalnız birjada ticarət edilir) sazişlərinə bölünür. Son illərdə svop sazişləri də geniş vüsət almışdır. Svop bir sənədlə rəsmiləşdirilmiş elə bir sazişdir ki, bu sazişə əsasən hər iki tərəf dövri olaraq bir-birlərinə ödəmə həyata keçirirlər. bu saziş növlərindən biri olan valyuta svopları tərəflərdən biri hər hansı bir valyuta üzrə bazarda müqayisəli üstünlüyə malik olduğu halda valyuta öhdəlikləri ilə qarşılıqlı faydalı mübadilə haqqında sazişi əks etdirir. Lakin bu mənfəətlərin bölgüsünün bərabər olması heç də məcburi deyil. Hər şey konkret sazişin şərtlərindən asılıdır. Valyuta svopu həmçinin dərhal təqdim edilmə və valyutanın gələcəkdə təqdim edilməsi şərtlərinə iki konversion saziş kombinasiyası formasında da həyata keçirilə bilər. Müasir valyuta bazarları üçün aşağıdakı xüsusiyətlər xarakterikdir: 1.
Bağlanan sazişlərin ümumi kütləsində transsərhəd əməliyyatların üstünlük təşkil etməsi. Iri mərkəzlərdə həyata keçirilən valyuta sazişlərinin gündəlik həcminin 50%-dən 75%-ə qədəri bu əməliyyatların payına düşür. 2.
Əməliyyatların həcminin artması. Bu parametrinə görə valyuta bazarı digər dünya bazarlarından kəskin surətdə fərqlənir. Belə ki, XXI əsrin əvvəlinə beynəlxalq valyuta əməliyyatlarının gündəlik həcmi 2 trilyon dollara yaxınlaşmışdır. 3.
Valyuta əməliyyatlarında ABŞ dollarının üstünlük təşkil etməsi. Dünya bazarında həyata keçirilən valyuta əməliyyatlarının 80%-dən çoxu ABŞ dollarının payına düşür. 4.
Bu bazarda sazişlər ticarət edilən əksər valyutalar üzrə bağlanır, ticarət isə fasiləsiz, günün 24 saatı ərzində aparılır. Yüklə 439,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|