Mövzu 6 Beynəlxalq valyuta-maliyyə münasibətləri
Yüklə 439,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl *.* Milli və dünya valyuta sistemlərinin əsas elementləri
- 6.2. Dünya valyuta sisteminin təkamülü
Təsərrüfat həyatının beynəlmiləlləşmə dərəcəsi artdıqca bu valyuta sistemləri arasında sərhədlər yavaş-yavaş silinir. Ayrıca bir milli valyuta sistemində baş verə biləcək mənfi meyllər regional və dünya valyuta sistemlərinə mənfi təsir göstərə bilər, regional valyuta sistemində həyata keçirilən islahatlar isə həm müxtəlif milli sistemlərdə, həm də ümumilikdə dünya valyuta sistemində ciddi dəyişikliklərlə nəticələnə bilər. Milli və beynəlxalq valyuta sistemləri bir sıra oxşar elementlərdən ibarətdirlər. Lakin bu elementlər müxtəlif vəzifə və funksiyaları yerinə yetirirlər və bubstemlərin şərtlərini əks etdirirlər (Cədvəl *.*).
Dünya valyuta sistemi 1) milli valyuta vahidi; 1) ehtiyat valyutaları və beynəlxalq hesablaşma valyuta vahidləri; 2) milli valyutanın dönərlilik şərtləri; 2) valyutaların qarşılıqlı dönərliliyi şərtləri; 3) milli valyutanın pariteti; 3) valyuta paritetlərinin unifikasiya olunmuş rejimi; 4) valyuta
məzənnələri rejiminin tənzimlənməsi; 5) valyuta məhdudiyyətlərinin olması və ya olmaması; 5) valyuta məhdudiyyətlərinin dövlətlərarası tənzimlənməsi; 6)
mübadilənin beynəlxalq kredit vasitələrindən istifadə edilməsinin tənzimlənməsi; 6)
mübadilənin beynəlxalq kredit vasitələrindən istifadə edilməsinin unifikasiyası; 7) ölkənin xarici iqtisadi hesablaşmalarının, milli valyuta bazarı rejiminin, milli qızıl bazarı rejiminin tənzimlənməsi; 7) beynəlxalq hesablaşma formalarının, dünya valyuta bazarları və qızıl bazarları rejimlərinin unifikasiyası; 8) ölkənin likvidliyinin tərkibi və strukturu; 8) beynəlxalq valyuta likvidliyinin dövlətlərarası tənzimlənməsi; 9)
ölkənin valyuta
münasibətlərini tənzimləyən milli dövlət orqanları; 9) dövlətlərarası valyuta tənzimlənməsini həyata keçirən beynəlxalq təşkilatlar
Dünya valyuta sistemi öz inkişafında bir neçə mərhələ keçmişdir. Hər bir mərhələnin özünəməxsus funksiyaları və prinsipləri vardır. Bununla yanaşı, hər bir mərhələ özündən əvvəlki mərhələdən müəyyən məsələləri əxz etmişdir. Dünya valyuta sisteminin inkişafında aşağıdakı mərhələləri fərqləndirirlər: 1.
Paris valyuta sistemi (1867-ci ildən XX əsrin 20-ci illərinə qədər);qızıl-monet 2.
Genuya valyuta sistemi (1922-ci ildən 1930-cu illərə qədər);qızıl-deviz 3.
Bretton-Vuds valyuta sistemi (1944-cü ildən 1976-cı ilə qədər);qızıl-valyuta 4.
Yamayka valyuta sistemi (1976-1978-ci illərdən indiyə qədər). Birinci dünya valyuta sistemi XIX əsr sənaye inqilabı və beynəlxalq ticarətin genişlənməsi nəticəsində öz-özünə formalaşan qızıl-monet standartıdır. Bu dünya valyuta sistemini onun funksiya göstərməsi prinsipləri üzrə danışıqların aparıldığı yerin adına uyğun olaraq Paris valyuta sistemi də adlandırırlar. Həmin dövrdə milli və beynəlxalq valyuta sistemləri oxşar idilər, qızıl dünya pulu funksiyasını yerinə yetirirdi, dünya bazarında ödəmələr onun çəkisinə görə həyata keçirilirdi. Qızıl-monet standartının əsas prinsipləri aşağıdakılar idi: 1)
milli pul vahidlərinin qızıl tərkibi müəyyən edilmişdi; 2)
qızıl ümumi ödəmə vasitəsi funksiyasını və deməli, dünya pulu funksiyasını yerinə yetirirdi; 3)
edilirdi; mübadilə onların monet paritetləri əsasında, yəni, əskinaslarda olan təmiz qızılın çəki kəmiyyətlərinə görə həyata keçirilirdi; 4)
edirdi; 5)
valyutanın məzənnəsi monet paritetlərindən “qızıl nöqtələri” (fiksə edilmiş valyuta məzənnəsinin ± 1%-i) çərçivəsində fərqlənə bilərdi; 6)
saxlanmasına ciddi nəzarət edilirdi; 7)
beynəlxalq dövriyyədə qızıldan başqa, ingilis funt-sterlinqindən də istifadə edilirdi; 8)
tədiyə balansının kəsiri qızılla örtülürdü. Azad rəqabət kapitalizminin getdikcə inhisar kapitalizminə çevrilməsi nəticəsində klassik qızıl-monet standartı təsərrüfat əlaqələrinin masştabına cavab verməməyə, iqtisadiyyatın, pul və valyuta sistemlərinin inhisarların və dövlətlərin maraqlarına uyğun tənzimlənməsini əngəlləməyə başladı. XX əsrin əvvəlində ABŞ və Fransanın iqtisadi gücünün artması ilə Böyük Britaniyanın dünya valyuta sistemində mövqeyi zəifləməyə başladı. Birinci dünya müharibəsi zamanı ABŞ-dan başqa bütün ölkələrdə əskinasların qızıla dəyişdirilməsi dayandırıldı və qızıl standartı ləğv edildi. Qızıl daxili mübadilədən çıxarılaraq qızılla ölçülməyən əskinaslara dəyişdirilirdi. Beynəlxalq ödəmə dövriyyəsində ölkələr arasında qızılın sərbəst hərəkəti ləğv edildi. Birinci dünya müharibəsinin bitməsi və ölkələr arasında xarici iqtisadi əlaqələrin bərpası dünya valyuta sisteminin yeni prinsipkərinin işlənməsinə zərurət yaratdı. Beləliklə, dünya valyuta sisteminin təkamülündə ikinci mərhələ hesab edilən qızıl-deviz standartı və ya Genuya valyuta sistemi fəaliyyət göstərməyə başladı. 1922-ci ildə İtaliyanın Genuya şəhərində keçirilən iqtisadi və maliyyə məsələləri üzrə beynəlxalq konfransda qeyd olundu ki, ölkələrin malik olduqları qızıl ehtiyatları xarici ticarət və digər əməliyyatlar üzrə hesablaşmaları tənzimləmək üçün kifayət deyildir. Qızıl və ingilis funt-sterlinqindən başqa, ABŞ dollarından da istifadə etmək tövsiyə edildi. Beynəlxalq ödəmə vasitəsi rolunu öz üzərlərinə götürmüş hər iki valyuta “əsas valyutalar” adını aldılar. Genuya valyuta sisteminin əsas prinsipkəri əvvəlki Paris sisteminin prinsipkərinə oxşar idi. Qızıl dünya pulu rolunu saxlayırdı, qızıl paritetləri saxlanılırdı. Lakin, bəzi dəyişikliklər də tətbiq edilmişdi. 1924-1928-ci illərdə həyata keçirilən pul islahatları nəticəsində bərqərar olmuş nisbi sabitləşmə dövründə “qızıl monometallizmi” iki yeni modifikasiya olunmuş formada bərpa edildi: 1) qızıl-külçə; 2) qızıl-deviz. Yüklə 439,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|