Mövzu giRİŞ Plan: Fənnin predmeti, məqsədi və vəzifələri Ə L v a n m e t a L l a r d a n

MUM-82 M tipli ətçəkən.
Maşın (şəkil 7.13) düzbucaqlı gövdədən, 
işlək alətlərdən intiqaldan və çatıdan ibarətdir. Elektrik mühərriki 1 gövdənin 12 
daxilində yerləşmişdir. Radial kürəcikli yataqlarda 11 fırlanan oymaqlı 9 vala 10 
hərəkət qayış ötürməsi 13 ilə elektrik mühərrikindən verilir. Şnekdə yaranmış ox 
boyu qüvvənin götürülməsi üçün oymaqda 9 dayaqlı kürəcikli yataqlar 8 
quraşdırlmışdır. Şneki 6 işlək kameranın 2 içərsində olan çuqun giliz formalı val 
10 hərkətə gətirir . Bıçaq və torun qabaqcadan tarımlanması üçün qayka 5 və dayaq 
halqasından 4 istifadə edilir. Bu halda qayka 5 tərpənməz qaykaya 3 burulmaqla 
taxılır. Bıçaq və torun son tarımlanmsı prosesi ling vasitəsilə tərpənməz qaykanın 3 
köməyi ilə həyata keçirilir. 

---

Şəkil 7.13 MUM -82 M tipli ətçəkən maşın.

---

Maşında sanitar işlərinin aparılması məqsədi ilə kasa formalı yükləmə qabı 
7 asanlıqla çıxarılır və ətçəkən bilavasitə istehsalat stoluna quraşdırılır. 
M2 (764) tipli ətçəkən.
Maşının (şəkil 7.14) elektrik mühərriki, reduktoru, 
gövdəsi, yükləmə qabı və işlək üzvləri vardır. 
Rüduktorun içərsində iki cüt silindrik dişli çarx 4 qoyulmuşdur. Reduktor 
qabaqdan boğazlı apaq 5 ilə örtülmüşdür. 
Reduktorun kvadrat oyuqlu çıxış valı 6 boğazlıqda yerləşmişdir. 
Reduktorun gövdəsində 1 tıxac ilə bağlanan üç yivli dəlik vardır. 
Şəkil 7.1.4. 
M2 (764) tipli ətçəkən maşın. 
Ətçəkən maşının gövdəsi 8 yükləmə qısaborucuq ilə birlikdə tökülmüşdür, 
qısaboruya qoruyucu halqası olan yükləmə qabı 9 birləşdirilmişdir. Gövdənin 
qabaq hissəsində yivi vardır, ona sıxıcı halqa 13 və qayka 14 bağlanır. Gövdənin 
arxa hissəsi silindrik quyruq şəklində hazırlanmışdır. Bu, yığma zamanı reduktor 
qapağının boğazına girir. Gövdənin reduktora xüsusi dəstəkli sıxac və ya ikiqulaqlı 
vintin 7 köməyi ilə bərkidirlər. Gövdənn daxilində şnek 10 sarğılarının addımı 
dəyişən birgirişli vint yerləşir. Şnekin bir ucunda üstünə bıçaqlar 11 taxılan iki 
çıxıntılı barmağı, digər ucunda isə fiqurlu çıxıntılı quyruğu vardır. Yığma zamanı 
quyruq hissə reduktorun intiqal valının oyuğuna girir və onunla etibarlı birləşmə 
yaradır. 
Ət maşının gövdəsinin daxili divarlarında yivli kanalcıqların olması ətin 
şneklə ötürülməsini asanlaşdırır. Gövdənin qabaq hissəsində işgil qoyulmuşdur, o, 

---

torları 12 fırlanmağa qoymur. Maşın istehsalat stolu üstündə quraşdırlır və 
bərkidilir. Elektrik mühərriki 2 düymə stansiyasının 3 köməyi ilə işə düşür. 
Ticarət və iaşə müəssisələrində universal mətbəx maşınlarının icrsedici 
mexanizimlər komplektinə daxil olan MC 2-150, MC2-70,YMM-2, MMP-II-1 tipli 
ətçəknlərdən geniş istifadə edilir. Eyni iş prinsipi olan bu maşınlar bir-birindən 
qabarit ölçülərinə, məhsuldarlığına və bir sıra digər konstruksiya xüsusiyyətlərinə 
görə seçilir. 
Ətçəkən maşınlarda məhsul maşının yükləmə boğazlığına düşür, fırlanan 
şnekə ilişir, şnek isə onu sıxılaraq bıçaq və torlara itələyir. Sonra ət tərpənəz 
torların dəliklərdən ardıcıl olaraq keçir və fırlanan bıçaqlarla kəsilir. 
Ətçəkən maşınlarda məhsulun doğranılma keyfiyyətinə təsir edən əsas 
konstruktiv parametrilərdən biri şnekin axırıncı sarğısının qalxma bucağının 
optimal qiymətidir. 
Şəkil 7.15 də şnekin axırıncı sarğısının məhsula təsir sxemi verilmişdir. 
Sxemdən görünür ki, məhsula ilk növbədə şnekin xırıncı sarğısının səthinə 
perpendikulyar olan normal qüvvə N və səth üzrə sürtünmə qüvvəsi T təsir edir. 
Bu qüvvələrin əvəzləyicisini P işlək kameranın oxuna paralel istiqamətdə P
n
və 
buna perpendikulyar olan P
τ
çevrəvi qüvvəsinə ayırmaq olar. Məlumdur ki, oxboy 
qüvvənin R
n
təsiri ilə məhsul kəsmə alətlərinə doğru hərəkət edəcək, lakin çevrəvi 
P
τ 
–qüvvəsi isə məhsul işlək kameranın divarına nəzərən çevirməsi nəticəsində ət 
müəyyən deformasiyalara məruz qalmaqla şirə itgisinin əmələ gəlməsinə səbəb 
olacaqdır. Buna görə də qüvvələr arasındakı nisbəti müəyyən etmək üçün şəkil 
7.1.5-ə əsasən aşağıdakı ifadəni yazmaq olar. 
=
(
+ )
(7.13) 
-şnekin axırıncı sarğısının qalxma bucağı;
-sürtünmə bucağıdır. 
(7.13 ) ifadəsindən görünür ki, 
bucağının qiymətini azaltdıqca 
qüvvsəinin qiyməti də azalır və minimal qiyməti 
=0 olduqda olur. Lakin bu 
zaman ətçəkən maşının məhsuldarlığı sıfıra bərabər olacaqdır. 
Maşında texnoloji prosesin keyfiyyətinə eyni zamanda şnekin fırlanma 
tezliyi, sarğıların sayı, uzunluğu və s. parametirlər də təsir edir. 
Ətçəkən maşınların məhsuldarlığı aşağıdakı düsturla hesablanır: 

---

Q=F
0
V
0
(7.32) 
Burada F
0
–birinci bıçaq torunda deşiklərin ümumi sahəsidir, m
2
F
0
=
(7.33) 
Burada d
0
-bıçaq torunun deşiyinin birinin diametridir, m; Z
0
-bıçaq torunda 
deşiklərin miqdarıdır, ədəd; V
0
-birinci bıçaq torunun deşiklərindən məhsulun 
keçmə sürətidir: 
V
0
=
(r
x
+r
d
)tg
ax
K
i
(7.34) 
Burada n-şnekin fırlanma tezliyi, dəq
-1
; r
x
, r
d
–uyğun olaraq şnekin axırıncı 
sarğısının xarici və daxili radiuslarıdır, m; K
i
–məhsulun sürüşmə əmsalıdır, 
praktiki olaraq K
i
=0,35-0,4 götürülür; p-məhsulun sıxlığıdır, kq/m
3
; 
-birinci 
bıçaq torunun deşiklərinin sahəsindən istifadəetmə əmsalıdır ( =0,7-0,8). 
Ətçəkən maşınların elektrik mühərrikinin gücü aşağıdakı düsturla 
hesablanır 
N=
(7.35) 
Burada N
1
-kəsmə mexanizmdə məhsulun kəslməsi üçün sərf olunan 
gücdür, Vt. 
Kəsici toru, iki ədəd ikitərəfli fırlanan bıçaqla və iki tərpənməz bıçaq 
torları üçün ətçəkən maşınlarda güc 
N
1
=F
t
(K
i
+kK
T1
+K
T2
)
(7.36) 
F
t
-bıçaq torunun sahəsidir,m
2
; K
i
-kəsici torun sahəsindən istifadə
əmsalıdır; K
T1
, K
T2
–uyğun olaraq iri və xırda deşikli torların sahəsindən 
istifadəetmə əmsalıdır; a-məhsulun kəsilməsinə sərf olunan xüsusi enerji sərfidir; 
c/m
2
. 
N
2
-kəsici mexanizimdə sürtünmənin aradan qaldırılmasına sərf olunan 
gücdür, Vt; 
N
2
=
R
T
(r
max
+r
min
)f (7.37) 
Burada R
T
–kəsici mexanizimdə ümumi müqavimət qüvvəsidir. 
R
T
=RbZ(r
max
-r
min
) (7.38) 

---

Burada R-bıçaq və tor səthindəki orta təzyiqdir, Pa (R=2
∙ 10
6
−
3
∙
10
6
Pa); b-
bıçaq tiyəsi ilə torun kontakt sahəsinin enidir, m; r
max
,r
min 
-fırlanan bıçağın xarici 
və daxili radiuslarıdır, m; f-bıçaqla tor arasındakı (xırdalanmış məhsul olmaq şərti 
ilə)sürüşmə sürtünməsi əmsalıdır (f=0,1); ψ- kəsmə müqavimətinin miqdarıdır, 
ədəd. 
N
3
-şneklə məhsul arasındakı sürtünmənin aradan qaldırılmasına və 
yükləmə qabından kəsmə zonasına qədər məhsulun hərəkətinə sərfolunan gücdür, 
Vt. 
N
3
=
0
m
[(
−
)
+ 0,24
(
−
)]
(7.39) 
Burada R
0
-şnekin axırınci sarğısındakı təzyiq, Pa;(R
0
=3,0
∙ 10
5
−
5,0
∙
10
5
Pa); 
m-şnekin sarğısnının miqdarıdır; t
or
-şnekin sarğıları arasındakı orta addımdır; f
1
-
şneklə məhsul arasındakı sürtünmə əmsalıdır.