Mövzu İqtisad elminin meydana qəlməsi və onun inkişafının əsas
Yüklə 319,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mövzu 7. Bazar iqtisadiyyatı subyektlərinin ümumi səciyyəsi.
- 7.2. Firma resurslarının istehlakçısı və hazır məhsulun təchizatçısı kimi.
- 7.3. Sahibkarlıq fəaliyyətinin mahiyyəti və vəzifələri. Biznes, sahibkarlıq fəaliyyəti və kommersiya.
- 7.4. Müəssisənin əsas təşkilati iqtisadi formaları.
19
“İnfrastruktur” məfhumu latın sözləri infra-aşağı, altında, struktura – tikili, birləşmədən əmələ gəlib. İnfrastruktur dedikdə istehsal, sosial və bazar infrastrukturu növləri başa düşülür. Bazar infrastrukturu əmtəə və xidmətlərin hərəkətlərini, alqı-satqı aktlarını və ya bazara xidmət edən və onun normal rejimdə fəaliyyətini təmin etmək üzrə müəyyən funksiyaları yerinə yetirən institutlar, sistemlər, xidmətlər, müəssisələrin cəmini əhatə edən təşkilati-hüquqi formaların məcmusudur. Bazar infrastrukturunun elementləri içərisində əsas yerlərdən birini birjalar təşkil edir. Birjaların əsasən əmtəə, fond və valyuta növləri mövcuddur. Birjanın digər elementləri içərisində hərraclar, yarmarkalar, lizinq xidməti və s. xüsusi əhəmiyyət təşkil edir.
Mövzu 7. Bazar iqtisadiyyatı subyektlərinin ümumi səciyyəsi.
Bazar subyektləri: ev təsərrüfatı, firma və dövlət. Bazar iqtisadiyyatının subyektləri dedikdə ev təsərrüfatı, firma və dövlət başa düşülür. Ev təsərrüfatı bazar iqtisadiyyatında bir və ya bir neçə şəxsdən ibarət olan, müstəqil surətdə qərarlar qəbul edən, tələbətlarını maksimal ödəməyə çalışan və onlar müəyyən üstünlük verən, hər hansı bir istehsal amilinin sahibi olan “İnsan kapitalı”nın istehsalını və təkraristehsalını təmin edən iqtisadi vahiddir. Firma istehsal amillərinin planlı kombinasiyası vasitəsilə əmtəə və xidmətlərin hazırlanması və reallaşdırılması yolu ilə şəxsi maraqlarını həyata keçirən təsərrüfat vahididir. Dövlət (hökumət) ictimai məqsədlərə çatmaq üçün təsərrüfat subyektləri və bazar üzərində lazım olanda nəzarəti təmin etmək üçün hüquqi və siyasi hakimiyyəti həyata keçirən müxtəlif hökumət idarələri ilə təmsil olunur. Dövlət digər subyektlər kimi sahibkarlıqlada məşğul olur. Dövlət sahibkarlığı.
Firma dedikdə istehsal amillərinin kombinasiyası vasitəsilə məhsul və xidmətlərin hazırlanması və reallaşdırılması ilə məşğul olan təsərrüfat vahidi nəzərdə tutulur. Hər bir firma iqtisadiyyatın ilk quruluş həlqəsidir. O bir tərəfdən texniki vahiddir, digər tərəfdən sosial vahiddir. Firma texniki vahiddir. Bu o deməkdir ki, orada müəyyən bir hissənin və ya məhsulun hazırlanması texnologiyası başa çatmış olur. Firma sosial vahiddir, bu o deməkdir ki, burada cəmiyyətin müəyyən sayda üzvləri fəaliyyət göstərir. Məhsul və xidmətlərin istehsalı ilə əlaqədar onlar arasında iqtisadi münasibətlər baş verir. Firmalar məqsədindən, fəaliyyətindən və davranışından asılı olaraq hər bir milli təsərrüfatçılığın işgüzar fəallığını əks etdirir. Çünki firmanın məqsədi bilavasitə onun funksional fəallığını hərəkətə gətirir.
20
7.3. Sahibkarlıq fəaliyyətinin mahiyyəti və vəzifələri. Biznes, sahibkarlıq fəaliyyəti və kommersiya. İqtisadi subyektlərin bazar təsərrüfatı şəraitində sahibkarlıq fəaliyyəti xüsusi rola malikdir. Çünki istehsal amili kimi ilkin olaraq sahibkarlıq fəaliyyəti kimi özünü əks etdirən sahibkarlıq, istehsal prosesinin təşkili və fəaliyyəti ilə əlaqədar olaraq, istehsal amillərinin birləşdirilib hərəkətə gətirilməsi ilə əlaqədar olaraq xüsusi fəaliyyət növü kimi meydana gəlir. Sahibkarlıq fəaliyyətinin vəzifələri istehsal amillərini bir yerə toplamaq, maksimum mənfəət əldə etmək, iqtisadi fəaliyyətin müxtəlif məsələləri üzrə səmərəli və düzgün qərarlar qəbul etmək və s. ibarətdir. Biznes mənfəət və ya şəxsi gəlir gətirən iş və ya istənilən fəaliyyət növüdür. Kommersiya insanların məhsulun realizə edilməsi və ticarət mənfəətinin əldə olunmasına yönəlmiş ticarət fəaliyyətidir.
Kiçik, orta, iri müəssisələr işçilərin sayı və dövriyyə kapitalının həcminə görə fərqlənirlər. Bazar iqtisadiyyatında xüsusi təşkilati-iqtisadi formada cəmiyyət və ya birliklərdən ibarət olan kooperativlər çıxış edirlər. Onların fəaliyyəti kooperativin üzvlərinə yardım göstərməyə yönəlib. Kredit, satış, istehlak, mənzil, istehsal kooperativləri mövcuddur. Bu təsərrüfatlarda kooperativin üzvləri adətən həm əmək sərf edənlər, həm də istehsal vasitələrinin sahibidirlər. Müasir inkişaf etmiş bazar sistemində təsərrüfatın ən çox yayılmış forması səhmdar cəmiyyətdir ki, bu məhfum altında ümumi səhmdar kapitala pul ödəyən, sahibkar fəaliyyətində ondan istifadə edən və birgə gəlir əldə edən və ya itki verən şəxslərin birliyi başa düşülür. Səhmdar cəmiyyəti-səhmlərin satışı yolu ilə pul vəsaitlərinin mərkəzləşdirilməsi əsasında istehsalın təçkili formasıdır. 7.5. Dövlət bazar iqtisadiyyatının subyekti kimi. Dövlət sahibkarlığı. Dövlət müxtəlif hökumət təşkilatları simasında çıxış edərək iqtisadi subyektlərin normal fəaliyyətinə təminat verən siyasi və hüquqi hakimiyyətdir. Həm iqtisadi subyektlərin, həm də bütövlükdə cəmiyyətin mənafelərinin normal reallaşdırılmasına nəzarət edir. Dövlət ictimai məqsədlərə çatmaq üçün təsərrüfat subyektləri və bazar üzərində lazım olanda nəzarəti təmin etmək üçün hüquqi və siyasi hakimiyyəti həyata keçirən müxtəlif hökumət idarələri ilə təmsil olunur. Dövləti təmsil edən büdcə təşkilatlarının məqsədi mənfəət əldə etmək yox, iqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsi funksiyasını həyata keçirməkdir. Dövlət sahibkarlığı fəaliyyəti adətən iqtisadiyyatın ya çox yüksək ilkin kapital qoyuluşu tələb olunduğu, ya xərclərin ödənilməsi müddəti çox uzun olduğu, ya da cəmiyyət üçün zəruri məhsulun istehsalının ziyan gətirəcəyi qabaqcadan məlum olduğu sahələri əhatə edir.
Yüklə 319,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|