Mövzu İqtisad elminin meydana qəlməsi və onun inkişafının əsas
Yüklə 319,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mövzu 4. İqtisadi sistemlər. Qarışıq iqtisadiyyat.Milli iqtisadiyyat.
- 5.Milli iqtisadiyyat. Qarışıq iqtisadi sistem və onun modelləri.
- Məhsuldar qüvvələr
- İstehsal münasibətləri
- 3. İqtisadi sistemlərin təsnifləşdirilməsi meyarları və tipləri.
11
Məhsuldar qüvvələr ictimai istehsalın aparıcı tərəfidir. Məhsuldar qüvvələrin hər bir inkişaf mərhələsinə (marksizmə görə) onların sosial-iqtisadi hərəkət formaları kimi çıxış edən müəyyən istehsal münasibətləri müvafiqdir. İstehsal və ya iqtisadi münasibətlər cəmiyyətin iqtisadi təşkilinin əsasını əmələ gətirirlər, məhsuldar qüvvələr ilə birlikdə isə sistemlərin spesifik forma və növlərini müəyyənləşdirirlər.
Mövzu 4. İqtisadi sistemlər. Qarışıq iqtisadiyyat.Milli iqtisadiyyat.
1.İqtisadi sistem anlayışı və onun ünsürləri. 2.İqtisadi sistemlərin əsas problemləri. 3.İqtisadi sistemlərin təsnifləşdirilməsi meyarları və tipləri. 4.İqtisadi sistemlərin təsnifatı.
1. İqtisadi sistem anlayışı və onun ünsürləri. İqtisadi sistem – maddi və qeyri-maddi nemət və xidmətlər istehsalçıları və istehlakçıları arasındakı xüsusi şəkildə nizamlanmış əlaqələr sistemidir. İqtisadi sistemdə təsərrüfat fəaliyyəti həmişə bu və ya digər şəkildə təşkil olunmuş, əlaqələndirilmiş olur. İnsanların iqtisadi fəaliyyətinin iki əlaqələndirilmə üsulunu nəzərdən keçirir. Birincisi məcbur etmə ilə müşayiət olunan mərkəzləşdirilmiş rəhbərlik və ya iyerarxiyadır; ordunun, müasir totalitar dövlətin metodları belədir. İkinjisi fərdlərin könüllü əməkdaşlığı, və ya spontan, kor-təbii nizamdır; burada fəaliyyətə əsas siqnal qiymətlərdir. Resurslara və əməyin nəticələrinə qiymətin enməsi və ya qalxması təsərrüfatçılara hansı istiqamətdə hərəkət etmək lazım olduğunu göstərir. İqtisadi sistem anlayışı müxtəlif iqtisadçılar tərəfindən müxtəlif cür şərh edilir. -»İqtisadi sistem- müəyyən joğrafi ərazi hüdudlarında istehsal, gəlir və istehlakla bağlı qərarların qəbul edilməsi və həyata keçirilməsi ilə bağlı mexanizmlər və institutların cəmidir»
.
-»İqtisadi sistem - özündə iqtisadi davranış və nəticələrə bilavasitə və ya dolayısı ilə təsir edən bütün institutlar, təşkilatlar, qanun və qaydalar, ənənələr, mövqelər, dəyərləndirmələr, qadağalar və davranış sxemlərini əhatə edir». (F.Prayor) İqtisadi sistemin ümumi ünsürləri:
Məhsuldar qüvvələr Təbii: təbii resurslar, İctimai: istehsal vasitələri, Ən ümumi: elm, insanın imkanları və s. əmək bölgüsü və s. təhsil, mədəniyyət və s.
İstehsal münasibətləri Sosial iqtisadi (mülkiyyət Təşkilati - iqtisadi (təcrübə Texniki - iqtisadi münasibətləri) mübadiləsi, marketinq,
menecment və s.) Resurslar, əmək, təbii, İctimai əmək bölgüsü: Əmək prosesi və onun
12
istehsalvasitələri, elmi- istehsalın məhsul hazırlan- tərkib hissələri: əmək, texniki təhsil və s. ması üzrə ixtisaslaşması əmək vasitələri, əmək
İstehsal imkanları: Nəticələr: maddi-əşyavi Səmərəlilik: nəticələrlə məhdud resurslardan məhsul, xidmətlər xərclərin nisbəti seçim
2. İqtisadi sistemlərin əsas problemləri. Seçim probleminin mahiyyəti ondadır ki, çoxsaylı təlabatları ödəmək üçün istifadə olunan hər bir amil məhdud olsa da, ondan alternativ istifadə və istehsal amillərinin daha yaxşı uzlaşdırılması problemi həmişə mövcuddur. İqtisadiyyatın əsas problemləri: 1.Tələbatların sonsuzluğu (Fiziki,mənəvi,sosial) 2.Resursların məhdudluğu (əmək,torpaq,kapital) 3. Resursların səmərəli bölüşdürülməsi və istifadəsi 4.Seçim problemi: •
Nə istehsal etmək? - Müəyyən dövrdə hər hansı iqtisadi sistemində mümkün məhsul və xidmətlərdən hansılar istehsal olunmalıdır. •
•
Kimin üçün istehsal etmək? - İstehsal olunacaq məhsul və xidmətləri kim alacaqdır. Təsərrüfat sisteminin xüsusiyyətləri, bir tam kimi, onun tərkibinə daxil olan quruluş elementləri xüsusiyyətlərinin sadəcə cəmi ilə eyni deyil. Yeni keyfiyyətlər, yeni xüsusiyyətlər meydana gəlir. Sistem daim inkişafdadır və müəyyən xüsusiyyətlərə malikdir: bütövlük, nizamlılıq, sabitlik, dəyişkənlik, dözümlülük, çeviklik, ziddiyyətlilik.
İqtisad elmi tarixinin göstərdiyi kimi, iqtisadi sistemlərin təsnifatlaşdırılması müxtəlif meyarlar (əlamətlər) əsasında aparıla bilər. Bu çoxluğun əsasında iqtisadi sistemlərin xassələrinin obyektiv müxtəlifliyi durur. İriləşdirilmiş şəkildə iqtisadi sistemlərin meyarlarını üç qrupa bölmək olar: 1.Predmetəmələgətirən meyarlar– iqtisadi nəzəriyyənin predmetini əmələ gətirən struktur elementlər tərəfindən meyarlardır. Belələrinə funksional iqtisadi əlaqələr, istehsal münasibətləri (hər şeydən əvvəl, mənimsəmə münasibətləri kimi başa düşülən), institutlar aiddir. Müvafiq olaraq, iqtisadi sistemlər funksional əlaqələr, istehsal münasibətləri və institusional sistemlərə bölünür. 2.Sosial-iqtisadi meyarlar- iqtisadi sistemin başlıja məzmun tərəflərinin ayrıl-masına əsaslanan meyarlardır. Onların arasında: istehsal və istehlakın birləşməsi üsulu (iqtisadi fəaliyyətin koordinasiyası üsulu); bilavasitə istehsalçıların istehsal vasitələri ilə birləşməsi üsulu (mülkiyyətin tipi); sosial-mədəni amilin rolu, sənaye və iqtisadi əsasların inkişaf dərəcəsi. Müvafiq olaraq, iqtisadi sistemlər təsərrüfatçılıq formaları, eləcə də formasiya, sivilizasiya və texnoloji əlamətləri üzrə bölünür. 3.Həcm və dinamik meyarlar– sistemin mürəkkəbliyi və onun dəyişkənliyini səciyyələndirən meyarlardır. Onların arasında sistemin eyniliyi və ya müxtəlifliyi, sistemin statikliyi və ya dinamikliyi vardır. Müvafiq olaraq, iqtisadi sistemlər «xalis» və «qarışıq», statik və tarixən inkişaf edənlərə bölünə bilər.
Yüklə 319,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|