Mövzu “Sosial iş nəzəriyyəsi və təcrübəsi-1” fənninin predmeti, məqsədi və vəzifələri
Bu məqsədə nail olmaq üçün qarşımızda aşağıdakı vəzifələr durur
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Bu məqsədə nail olmaq üçün qarşımızda aşağıdakı vəzifələr durur:
• kursun predmeti, əhəmiyyətini və mahiyyətini tələbələrə izah etmək; 7 • sosial iş nəzəriyyəsi və təcrübəsində tarixilik və beynəlxalq təcrübənin tədrisi; • sosial işin ictimai xarakterini və nəzəri-metodoloji əsaslarını tədris etmək; • sosial iş nəzəriyyəsi və təcrübəsilə bağlı elmi yanaşmalar, modellər və nəzəriyyələri elmi ardıcıllıqla izah etmək; • qarşılıqlı sosial təsir sistemində insan resurslarının mühüm əhəmiyyətini aydınlaşdırmaq; • məşğulluq sferası, davranış normaları və ekspertiza texnologiyaları ilə bağlı tələbələrə elmi məluumatları çatdırmaq və hərtərəfli şəkildə mənbələrə istinadən tələbələri bilik, bacarıq və vərdişlərə yiyələndirmək. 1.3. Sosial işdə nəzəriyyələr və təcrübələr Sosial işin praktikası və praktika nəzəriyyələri Sosial işdə nəzəriyyələrin əhəmiyyəti, onların sosial quruluşları və seçilib sosial iş praktikasına uzlaşdırılması Sosial iş peşəsinin praktiki baxımdan fikirləşmək olar. Belə ki, sosial iş prosesi qiymətləndirmə mərhələsindən başlayaraq müdaxilə mərhələsi də daxil olmaqla və başlanılan peşəkar kömək prosesinin sona çatdırılması mərhələlərindən ibrarətdir. Bu istiqamətdə səmərəli işləmək üçün praktiki təlimatlar tələb olunur ki, onlar da elmi sübuta və tədqiqata əsaslanmış olmalıdır. Məsələn, səmərəli ünsiyyət qurmaq üçün sizə nələr lazım olduğunu elmi sübutu olan mənbələrdən öyrənməlisiniz. Sosial işə belə bir prizmadan baxmaq mexaniki bir proses olardı. Lakin sosial işdə nəzəriyyələrin olması sosial işi icra edərkən qiymətləndirmə mərhələsində nəyin əhəmiyyətli olmasını nəzərə almaq, insanlara kömək etmək üçün hansı vasitə ilə və necə müdaxilə etmək lazım olduğunu və prosesi nə zaman və necə başa vurmaq lazım olduğunu bizə deyir. Əgər sosial iş üzrə təlimatlar sizə kimin necə daha yaxşı qiymətləndirməyi belə göstərsə siz nəyin necə qiymətləndirmək lazım olduğunu və necə müdaxilə etmək lazım olduğunu necə bilə bilərsiniz? Əgər sizə kimsə desə ki, ―İntervyu eləməyin ən səmərəli yolu budur‖, o zaman növbəti məntiqi sual belə olacaqdır: ―Hansı məqsəd üçün səmərəlidir?‖. Sadəcə 8 olaraq ―bunu belə elə, onu belə elə‖ kimi sadəcə mexaniki qaydalar onların nəzəriyyə və biliklərini ört-basdır edir. Berqlində görə (1992) sosial iş prosesi elə bir prosesdir ki, müxtəlif alternativlərdən və ya mövqelərdən çıxış edərək qərara gəlmək olur. Əldə etdiyimiz nəzəriyyələr həmişə bizə hansı alternativi seçməyimizi və nəyə görə bu alternativi seçməyimizi sübut etməkdə bizə kömək edir (Hove, 1987). Buna görə də ailə və uşaqlar ilə işləyərkən sosial işçilər kimi nəzəri biliklərimiz olmalıdır ki, iş zamanı verilən qərarların nəyə görə belə verildiyini və necə verildiyini izah edə bilək. Bir sözlə, nəzəriyyələri bilmək sosial işçilərə gördükləri işin elmi əsası olmasını sübut etməyə imkan verir. Bu da yuxarıda sosial işçilərin etik qaydalarında qeyd olunduğu kimi sosial işçilərin əsas etik prinsiplərinə xidmət edir. Nəzəriyyə dünya haqqında ideyaların təşkil olunmuş bəyanatdır. Fook (2002) qeyd edir ki, hətta əşyalara belə adların verilməsi işdə aydınlıq yaradır. Sosial işdə ―nəzəriyyə‖ sözü üç müxtəlif imkanları açıqlayır, yəni sosial işdə nəzəriyyələr üç müxtəlif terminlər ilə işlənir: modellər, nəzəriyyələr və perspektivlər. Bəzən bunların üçü də eyni mənanı vermək üçün işlənilir və ya bəzən müxtəlif mənaları ifadə etmək üçün işlənilir. Aşağıdakı izahatlar bu üç terminə açıqlıq gətirir. • Modellər praktika zamanı nəyin baş verməsini ümumi olaraq izah edir: belə ki, bizim düşüncələrimizi müxtəlif situasiyalarda strukturlaşmış şəkildə ifadə edir ki, bu da praktikaya stabillik və tutarlılıq vermək üçün bəzi prinsipləri və nümunələri seçib saxlayır. Modellər bizim fikirlərimizi mürəkkəb situasiyalarda necə davranmağı və necə hərəkət etməyimizi strukturlaşdırır və təşkil edir. Buna yaxşı misal olaraq tapşırığa əsaslanmış praktika modelini gətirmək olar. • Perspektivlər dünya haqqında dəyərlər və baxışlardır ki, onlar da praktika zamanı beyinləri məcbur edir ki, özlərini idarə edə bilsinlər və düzgün istiqamətə yönəldə bilsinlər. Perspektivlər bizə nəyin nə üçün baş verməsini təşkil olunmuş şəkildə fikirləşməyə imkan verir. Müxtəlif perspektivlərin situasiyaya tətbiq edilməsi bizə situasiyanı müxtəlif prizmalardan görmək imkanı verir. Buna misal olaraq Feminist perspektivini və sistemlər nəzəriyyəsini göstərmək olar. • İzahedici nəzəriyyələr bəzi hərəkətlər nə üçün bəzi nəticələrə səbəb olduğunu izah edir. Bu nəticələrin baş verdiyi şəraiti müəyyən edir. Bəzi 9 yazıçılar ―nəzəriyyə‖ sözünü belə səbəb ilə nəticələnən hərəkətləri izah etmək üçün istifadə edirlər. Onlar üçün ―nəzəriyyə‖ deməlidir ki, nə işləyir, nə işləmir. Məsələn, koqnitiv davranış nəzəriyyəsi buna bir misaldır. Perspektivlər, modellər və nəzəriyyələr praktika zamanı lazım olan əhəmiyyətli ünsürlərdir. Çünki sosial iş mürəkkəb dünyamızda praktiki fəaliyyətdir, amma nəzəriyyə və ya perspektivlər sosial işçilərə fəaliyyət üçün konkret yol göstərirlər. Ümumiyyətlə, nəzəriyyələr iki hissəyə bölünə bilər: bunlar formal və qeyri-formal şəkildə yaranan nəzəriyyələrdir. Formal nəzəriyyələr adətən alimlər və elmi işçilər tərəfindən elmi ocaqlarda müzakirələr, debatlar və ya elmi araşdırmalar nəticəsində ərsəyə gələn nəzəriyyələrdir. Qeyri-formal nəzəriyyələri isə praktika şəraitində və ya iş ərzində meydana çıxan fikirlərin və rəylərin toplusu kimi izah etmək olar və ya onlar belə formada meydana gəlir. Yəni bunlar gündəlik təcrübə əsasında meydana çıxır. Nəzəriyyələri eyni zamanda həm də induktiv və deduktiv adlandırmaq olar. İnduktiv nəzəriyyə praktiki təcrübədən ümumiləşdirilərək yaradılır. Deduktiv nəzəriyyələr isə ümumi nəzəriyyədən hər hansı bir hadisə haqqında qənaətə gəlmək deməkdir. Məsələn, yəqin ki, siz ağır xəstə olan və ölmək ehtimalı yüksək olan insanlar ilə təmasda olmusunuz və ya işləmisiniz. Onlar adətən qəzəbli olurlar, sonra depresiyaya düşürlər və sonunda isə tezliklə öləcəklərini qəbul edirlər. Əgər siz bu təcrübədən hər hansı bir nəzəriyyə irəli sürmüş olsanız, məsələn ölən insanların davranış nəzəriyyəsini irəli sürmüş olsanız zaman bu induktiv tipli nəzəriyyə olacaqdır. Sonra isə ölməkdə olan və depresiya vəziyyətində olan insana rast gəlsəniz və öz ümumi nəzəriyyənizdən onun hərəkətləri haqqında hər hansı bir şərh versəniz və desəniz ki, o qısa bir zamanda öz ölümünü qəbul edəcəkdir. O zaman bu deduktiv nəzəriyyə olacaqdır. Yəni siz insan ölümü haqqında olan nəzəriyyə ilə tanışsınız və bu biliyə əsaslanaraq həmin adamın növbəti addımının nədən ibarət olacağını proqnoz edə bilərsiniz. Sosial işdəki nəzəriyyələrə gəldikdə isə Sibeon (1990), bu nəzəriyyələri üç hissəyə bölmüşdür. Birinci tipə sosial işin nə barədə olmasını izah edən yəni ―sosial iş nədir?‖i izah edən nəzəriyyələrdir. İkinci tipə aid olan nəzəriyyələr ―sosial iş necə işləyir?‖i izah edən nəzəriyyələrdir. 10 Üçüncü tipə isə ailə və uşaqların dünyasını araşdıran və ya izah edən nəzəriyyələr daxildir. Çətin həyat şəraitində olan insanın (ailənin) dünyası haqqında olan nəzəriyyələrə bəzən sosial işin elmi bazası kimi istinad edirlər. Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|