Mövzusunda magistr dissertasiyasi
III Fəsil. Azərbaycanın beynəlxalq ticarət münasibətlərinin tənzimlənməsi nin təkmilləşdirilməsi
Yüklə 0,53 Mb.
|
III Fəsil. Azərbaycanın beynəlxalq ticarət münasibətlərinin tənzimlənməsi nin təkmilləşdirilməsi 3.1.Davamlı iqtisadi inkişaf baxımından Azərbaycanın beynəlxalq ticarət münasibətlərinin tənzimlənməsi nin inkişaf prioritetləri Ölkə iqtisadiyyatının iqtisadiyyatın fəaliyyətinin uzunmüddətli dövr ərzində davamlı və dayanıqlı olması onun suverenliyinin və müstəqilliyinin təminatçısı kimi çıxış etdiyindən daim aktuallığını saxlayıb və öz əksini dövlətin reallaşdırdığı iqtisadi siyasətdə tapır. Belə ki, iqtisadiyyatın sivil iqtisadiyyatçılıq sisteminə inteqrasiya olunması, iqtisadi münasibətlərdə baş verən müsbət keyfiyyət və kəmiyyət dəyişmələrinə, birinci olaraq, tam hüquqi-iqtisadi, idarəçilik baxımmdan qanunvericilik aktlarının qəbul edilməsi, bazar infrastrukturlarmm yaranmasının уә onların çevik fəaliyyət mexanizminin yaradılması uğurlu dərəcədə təsir göstərmişdir. Azərbaycan Respublikasının. ticarət münasibətlərinin artırılmasında və dərinləşdirilməsində respublikanın bir çox dünya ticarət təşkilatlarında iştirakı, regional iqtisadi-ticarət tərəfdaşlığa qoşulması, müxtəlif оікəіərіə bağlanmış ticarət müqavilələri ѵə Ümumiləşdirilmiş Preferensiyalar Sistemindən (GSP) istifadə müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. Respublikamızda beynəlxalq ticarət siyasətinin artırılması üçün icra olunan tədbirləri aşağıdaki kimi qruplaşdırmaq olar:
Dünya ticarət təşkilatlarında iştirak - 1991-ci ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra Azərbaycan dünya hüququn tam səlahiyyətli subyekti kimi dünya münasibətlər sisteminə qoşulmuş, iqtisadiyyatm bazar prinsipləri əsasmda yenidən qurulması istiqamətində əsas qərarlar qəbul etmiş və respublikanm beynəlxalq ticarət siyasəti liberal olaraq təyin edilmişdir. Bu, qeyd olunannun nəticəsi olaraq da 1991-ci ildən başlayaraq Azərbaycan bir neçə dünya beynəlxalq ticarət təşkilatlarına müraciət etmiş və əksər təşkilatlar tərəfindən üzv olaraq qəbul edilmişdir. Başqa təşkilatlarla isə danışıqlar davam etdirilir. Azərbaycanm üzv olduğu dünya ticarət təşkilatlarına Ümumdünya Gömrük Təşkilatını və BMT-nin İnkişaf və Tərəfdaşlıq üzrə Konfransını (UNCTAD) misal göstərmək olar. Ümumdünya Ticarət Təşkilatına (ÜTT) 1997-ci ildən başlayan üzvolma istiqamətində işlər isə indiki dövrdə da davam edir. MDB - Azərbaycan MDB-уə 1993-cü ilin sentyabr ayının 24-də üzv olmuşdur. Azərbaycan qət etmiş SSRİ dövlətləri ііə iqtisadi əlaqələrin qarşılıqlı maraq prinsipləri əsasmda inkişaf etdirilməsində maraqlıdır. Bu, qeyd olunan səbəbdən iqtisadiyyat və iqtisadi əlaqələrin, ənənəvі bazarların edilməsi və dərinləşdirilməsi hədəfilə Azərbaycan MDB dövlətləri ііə çoxtərəfli və ikitərəfli əsasla bütün sahələrdə tərəfdaşlığı davam etdirir. Azərbaycan Respublikası tərəfmdən MDB daxilində 141 sənəd imzalanmışdır. Onlardan 12-si ratifıkasiya olunmuş, 75-i dövlətdaxili proseduralardan qət etmişdir. MDB dövlətlərinin 2014-cü ildə Azərbaycan idxalında payı 31,2, ixracında isə 11,3 faiz olmuşdur. GUAM - Azərbaycan həm də ÖGUAM təşkilatının da üzvüdür. 1997-ci ilin oktyabr aymda Birgə Deklarasiya imzalanaraq GUAM-ın Məşvərət forumu elan edilmişdir. Azərbaycan ÖGUAM daxilində imzalanmış bütün sənədlərə qoşulmuşdur. GUAM daxilində ticarət-iqtisadi tərəfdaşlığm koordinasiyası Azərbaycana daimi neft istehlakçılarım və onun ixracı üçün sərfəli marşrut əldə etməyə imkan verir. Eyni zamanda Azərbaycanm bu, qeyd olunan dövlətlərlə qeyri-neft sektoru üzrə ixracmm həcmi də son illərdə yüksələn xətlə inkişaf edir. Beləki, Azərbaycanın 2014-cü ildə idxalının 8,9, ixracının isə 7,2 faizi GUAM dövlətlərinin payına düşmüşdür. Çoxtərəfli və ikitərəfli ticarət müqavilələri - bu, qeyd olunan müqavilələri 2 qrupa bölə bilərik: Çoxtərəfli ticarət müqavilələri. Müstəqilliyimizi elan etdiyimiz tarixdən bu, qeyd olunan günə Azərbaycan 3 regional təşkilatla çoxtərəfli ticarət sazişi imzalamışdır. Azərbaycan Respublikasının imzaladığı çoxtərəfli ticarət müqavilələri
b) İkitərəfli ticarət müqavilələri. 2012-ci ilin sonuna kimi Azərbaycan Respublikası 32 ölkə ііə ikitərəfli Hökumətlərarası ticarət sazişi imzalanmışdır. 10 ölkə ііə isə ikitərəfli azad ticarət sazişi imzalanmışdır. Bu, qeyd olunan dövlətlər MDB-yə üzv olan dövlətlərdir. Ümumilikdə 40-dan çox ölkə ilə, Rusiya Federasiyasmın isə 10-dan çox subyekti ііə ticarət istiqamətində uyğun müqavilələr (2 saylı əlavə) imzalanmışdır. Sahibkarlığın inkişafına dövlət köməyi - Azərbaycan Respublikasmda 2010-2011-ci illərdə bu, qeyd olunan istiqamətdə ardıcıl olaraq dövlət-sahibkar münasibətlərinin inkişaf etdirilməsi, dövlət tənzimlənməsi nin, biznes mühitinə dair qanunvericiliyin və inzibati prosedurlarm təkmilləşdirilməsi, regionlarda sahibkarlığın inkişafı, sahibkarlığa dövlət dəstəyi mexanizmlərinin formalaşdırılması, maarifləndirmə, iş adamlarmm işgüzar münasibətlərinin inkişafı və müxtəlif növ xidmətlərin göstərilməsi kimi kompleks tədbirlər həyata keçirilmişdir. Bu, qeyd olunannun nəticəsidir ki, son illər ölkə iqtisadiyyatında və onım əsasını təşkil edən sahibkarlığm inkişafı istiqamətində müşahidə olunan pozitiv meyllər daha qabarıq şəkildə özünü göstərir. 2012-ci ildə ümumi daxili məhsulun həcmində özəl sektorun рауı 85 faiz təşkil etmişdir. Aqrar sektor, sənaye, ticarət, mehmanxana və iaşə xidməti, tikinti, nəqliyyat, rabitə kimi istehsal və xidmət sahələrində qeyri-dövlət bölməsinin payı 70-99 faiz arasında dəyişir. Məşğulluğun 74 faizi özəl sektor tərəfındən təmin edilmişdir. Ümumi vergi daxilolmalarında qeyri-dövlət sektorunun payı 81,5 faiz və özəl bölmədə istehsalın həcmi sənaye məhsulunun 87,3 faizini təşkil etmişdir. 1 yanvar 2013-ci il tarixinə sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan kiçik sahibkarlıq subyektlərinin sayı 248120, xarici və birgə müəssisələrinin sayı 1083, aqrar sahənda fərdi sahibkarların sayı 2451 olmuşdur. Aqrar sahənda fəaliyyət göstərən sahibkarlar tərəfındən istehsal olunan məhsullar üçün yeni bazarların tapılmasının həvəsləndirilməsi hədəfilə 2011-ci ildə Almaniyanın Berlin şəhərində keçirilmiş "Dünya Yaşıl Həftə-2011" sərgisində, Almaniyanın Nümberq şəhərində keçirilmiş "Biofak" dünya orqanik məhsullarm sərgisində, Moskvada Ümumrusiya Sərgi Mərkəzində Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (MDB) 20 illiyinə həsr olunan Dövlətlərarası Sərgidə, Almaniyanm Köln şəhərində keçirilmiş "Anuqa Dünya Ticarət Sərgisi"ndə Azərbaycanda fəaliyyət göstərən şirkətlərin iştirakı təmin edilmiş və bu, qeyd olunan sərgilərdə respublikada istehsal olunmuş geniş çeşiddə rəqabətli məhsullar nümayiş edilmişdir. Bu, qeyd olunannunla yanaşı 2011-ci il sentyabr ayının 27-də "Bakı Expo" Sərgi Mərkəzində Azərbaycan Respublikasmm dövlət müstəqilliyinin 20-ci ildönümünə həsr olunmuş "Müstəqil Azərbaycan 20 ildə" Milli Sərgisində 130-dan çox müəssisə, təşkilat və şirkət iştirak etmiş, 11 min kvadrat metr sahəni əhatə edən sərgidə Azərbaycanın son 20 ildə. Respublikada innovativ və yüksək texnologiyalar əsasında rəqabətli sənaye əldə etdiyi uğurlar nümayiş edilmişdir. məhsulları istehsalının inkişafı üçün münbit şərait yaratmaq hədəfi ilə imzalanmış Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2011-ci il 21 dekabr tarixli "Sumqayıt Kimya Sənaye Parkmın yaradılması haqqmda" və 2011-ci il 28 dekabr tarixli "Bakı şəhərində Balaxanı Sənaye Parkının yaradılması haqqında" Fərmanlarınm icrası istiqamətində sistemli tədbirlər həyata keçirilməkdədir. "Sahibkarlıq fəaliyyəti subyektlərinin fəaliyyətinin "Bir pəncərə" prinsipi üzrə təşkilinin təmin edilməsi tədbirləri haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2007-ci il 2 oktyabr tarixli 2458 nömrəli Sərəncamma əsasən Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2008-ci il 11 avqust tarixli 180 nömrəli qərarı ііə qeyd olunan həmin tarixdən etibarən sahibkarlıq subyektlərinin nəzarət kitabçası ilə əvəzsiz təmin edilməsi həyata keçirilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 15 fevral 2011-ci il tarixli, 383 nömrəli Fərmanı ilə "Sahibkarlıq istiqamətində aparılan yoxlamaların vahid məlumat reyestrinin forması və aparılması qaydası haqqında Əsasnamə" təsdiq edilmiş və 2011-ci il 1 may tarixdən sahibkarlıq istiqamətində aparılan yoxlamaların vahid məlumat reyestri fəaliyyətə başlamışdır. Eyni zamanda Azərbaycan Respublikasının Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu sahibkarlara güzəştli kreditlərlə maliyyə dəstəyinin verilməsi, sərmayə layihələrinin maliyyələşdirilməsi istiqamətində konkret sahələrin təşviqi, regionlarda və Bakı şəhərinin qəsəbələrində sahibkarlığın inkişafına həsr olunmuş tədbirlərin keçirilməsi, sahibkarlara maarifləndirici treninqlərin təşkil edilməsi, sahibkarlığm informasiya təminatının gücləndirilməsi, indiki texnologiyalarm tətbiqi, rəqabət qabiliyyətli, xüsusilə də ixracyönümlü və idxal əvəzləyici məhsulların istehsalını və emalını nəzərdə tutan, еіəсə də bu, qeyd olunan sahələrin inkişafını stimullaşdıran infrastruktur layihələrinin maliyyələşdirilməsini çox uğurla davam etdirir. Bütün bu, qeyd olunannların nəticəsidir ki, Azərbaycan müstəqilliyin ilk illərində gündəlik istehlak malları idxalçısı olan bir respublikadan indiki dövrdə yüksək texnologiyalar, indiki avadanlıqlar, elektrotexniki aparatlar, cins və damazlıq heyvanlar, yüksək məhsuldarlığı olan toxumlar və ən əsası "nou-hau" idxalçısma çevrilmişdir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan Respublikası Sənaye və İqtisadiyyat Nazirliyinin Bakı Biznes Tədris Mərkəzi (BBTM) tərəfındən aşağıdakı qeyd olunan 4 istiqamət üzrə 53 biznes və korporativ tədris modulları hazırlamışdır: ümumi xarakterli; - infrastruktur xarakterli; funks ional xarakterli; - korporativ. Bakı Biznes Tədris Mərkəzi tərəfındən davamlı olaraq Bakı şəhərində və regionlarda xarici və yerli ekspertlərin iştirakı ііə sahibkarlar, iş adamları və sahibkarlıq fəaliyyətinə yeni başlamaq istəyənlər üçün müxtəlif mövzularda maarifləndirici tədbir, konfrans, seminar, dəyirmi masa və treninqlər keçirilməkdədir. Bütün bu, qeyd olunannlar isə respublikamızin ticarət münasibətlərinin artırılmasındə ciddi təkan vermişdir. Əlaqəli qanunvericilik aktlarına uyğun dəyişikliklərin edilməsi- Respublikamızın ticarət münasibətlərinin daha da genişlənməsi, ixrac və idxalın һәт coğrafı, həm də əmtəə strukturunun diversifıkasiyası, respublikada yeni texnologiyalara əsaslan istehsal sahələrinin yaradılması və inkişaf etdirilməsi, eyni zamanda əhalinin ərzaq məhsulları ііə etibarlı təminatı hədəfilə indiki əlaqəli qanunvericilik aktlarının daim təkmilləşdirilməsi çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin "Azərbaycan Respublikasında idxal-ixrac əməliyyatlarınm tənzimlənməsi qaydalarmm təkmilləşdirilməsi istiqamətində əіаvə tədbirlər haqqında" 2010-cu il 14 may tarixli, 260 nömrəli Ғәrтат ііə "Azərbaycan Respublikasında idxal-ixrac əməliyyatlarının tənzimlənməsi Qaydaları"na uyğun dəyişikliklər edilmişdir. Qeyd olunan dəyişikliklərlə ixrac qiymətinin əsaslandırma arayışı, əməliyyatın maliyyələşdirilmə тəпЬəуі barədə məlumatların Sənaye və İqtisadiyyat Nazirliyinə təqdim olunması, dövlət müəssisələri və dövlətin payı 50 faizdən yuxarı olan başqa müəssisələr istisna olmaqla hüquqi və fıziki şəxslər tərəfındən malların və xidmətlərin ixracı zamanı, onların haqqının qabaqcadan ödənilməsi, yaxud akkreditiv və ya birinci dərəcəli bankların zəmanətinin təqdim edilməsi tələbləri aradan qaldırılmışdır. Göstərmək lazımdır ki, Azərbaycanın beynəlxalq ticarət siyasəti sistemində Ümumiləşdirilmiş Preferensiyalar Sisteminin (GSP) rolu müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, sənayecə inkişaf etmiş dövlətlərin bazarlarında inkişafda olan dövlətlərdə istehsal olunmuş malların asan rəqabət apara bilməsi üçün GSP layihəlarının yaradılması və tətbiqi ideyası 1971-ci ildə təqdim etmişdir. GSP layihəlarınm tətbiqinin əsas hədəfi dünyanm nisbətən zəif inkişaf etmiş əsasən də Afrika qitəsi dövlətlərində, eyni zamanda İEOÖ-də ixracı artırmaq sənayeləşməni inkişaf etdirmək və qeyd olunan həmin dövlətlərdə iqtisadi artımını sürətləndirməkdən ibarətdir. GSP layihəı altında inkişaf etmiş dövlətlər az inkişaf etmiş və inkişafda olan dövlətlərdə istehsal oilman mallara tətbiq olunan idxal gömrük rüsumlarım ya ciddi şəkildə azaldır, ya da sıfıra endirir. Qeyd edək ki, məhsulun GSP layihəlarının təqdim etdiyi güzəştlərdən istifadə edə bilməsi üçün ixrac zamanı forma "A"-dan istifadə olunması lazımdır. Əks halda bu, qeyd olunan məhsullara GSP layihəmın təqdim etdiyi güzəştlər şamil edilməyəcək ѵə adi qaydada idxal rüsumları tətbiq olunacək. Belə ki, GSP-də benefısiar ( xeyirlanan) ölkə statusu əldə etmiş, iqtisadi cəhətdən inkişaf etməkdə olan dövlətlərdə, əsasən də Afrika və Cənub-Şərqi Asiyanın әп nisbətən zəif inkişaf etmiş dövlətlərində istehsal olunmuş mallar bu, qeyd olunan güzəştlər sistemi sayəsində idxal rüsumlarmdan ya tamamilə azad olur, ya da cüzi faiz dərəcələri ilə idxal olunurlar. Bu, qeyd olunan isə istehsalm və ixracm diversifıkasiyasını öz qarşısına məqsəd qoymuş Azərbaycan kimi bir ölkə üçün çox vacibdir. Başqa bir tərəfdən Azərbaycan "GSP" layihəlarına daxil olmaqla dünyanın idxal bazarmın böyük bir hissəsinə rüsumsuz və ya cüzi rüsumlarla daxil olmaq imkanı əldə etmişdir. Belə ki, Azərbaycan bu, qeyd olunan layihə daxilində ABŞ-a 3414, АВ-уә 7200, İsveçrəyə 5018, Kanadaya 3516, Тііrкіуəуə 3474, Yaponiyaya 3216, Norveçə 6300 mal mövqeyi üzrə rüsumsuz və уa cüzi rüsumla ixrac oluna bilər. UNCTAD-ın verdiyi məlumata görə indiki dövrdə dünyada 13 ölkə Ümumiləşdirilmiş Preferensiyalar Sistemi tətbiq edir. Bu, qeyd olunannlar aşağıdakı qeyd olunan lardan ibarətdir: GSP layihəları və Azərbaycan
Mənbə: Cədvəl UNCTAD-ın internet səhifəsinə əsasən hazırlanmışdır Beləki, indiki dövrdə dünyada 13 ölkə GSP tətbiq etsə də Azərbaycan Respublikası bu, qeyd olunan layihəların hamısmdan istifadə etmir. Artıq, Rusiya və Belarus ilə Azərbaycan arasında qüvvədə olan sərbəst ticarət müqavilələrində GSP-nin nəzərdə tutduğu güzəştlərdən daha artıq güzəştlər kimi çıxış etdiyindən Azərbaycanın bu, qeyd olunan dövlətlərin GSP layihəlarına sarmaşmasına ehtiyac qalmamışdır. Belə bir faktı göstərmək lazımdır ki, Azərbaycanm Avropa Birliyinin tətbiq etdiyi GSP+ layihəının benefısiarı olduğunu və Estoniya ilə Bolqarıstanın AB-nin üzvü olduqlarını пəzərə alaraq bu, qeyd olunan dövlətlərin tədbiq etdikləri analoji layihəlara üzv olmağa ehtiyac qalmamışdır. Azərbaycanın benefisiarı olduğu GSP təqdim edən dövlətlərin dünyanın ümumi idaxlaında payı çox böyükdür. Beləki, Avropa Birliyinin 2010-cu ildə dünya idxalında payı 33,9 %, ABŞ-ın payı 12,9%, Yaponiyanın payı 4,5%, Kanadanın payı 2,6%, Türkiyə və İsveçrənin payı isə 1,2% təşkil etişdir. Bu, qeyd olunan isə qeyd olunan həmin dövlətlərin həqiqətən də kifayət qədər böyük bir bazar olduğu fikrini bir daha sübu, qeyd olunant edir. Respublikanın Avropa Birliyinin GSP və GSP+ layihəlarından istifadə səviyyəsi hələ ki qənaətbəxş hesab oluna bilməz. Belə ki, Azərbaycan Avropa Birliyinin GSP layihəına 2001-ci ildə daxil edilmişdir. Lakin, Azərbaycan ixracatçıları bu, qeyd olunannlardan effektiv şəkildə istifadə edə bilməmişlər. Beləki, AB-nin analoji layihəlarından maksimum istifadə səviyyəsi 2002-ci ildə 69,3% , 2011-ci ildə isə 13,5% təşkil etmişdir. Qlobal maliyyə böhranının 1-ci “dalğası”nın dünya iqtisadiyyatında ciddi mənfi uğurlar ortaya çıxardığı və 2-ci “dalğası”nın isə yaxın gələcəkdə dünya bazarlarına və dünya ticarətə çox böyük itkilər gətirəcəyinin ehtimal edildiyi bir vaxtda Avropa Birliyinin GSP+ layihəı ölkə üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Göstərmək lazımdır ki, 2007-ci ildə ixrac olunan qeyd olunan həmin mallar GSP+ daxilində ixrac edilsəydi gömrük rüsumunun miqdarı sadəcə 150,2 min ABŞ dolları təşkil edərdi. Lakin GSP-dən istifadə səviyyəsi yalnız 11,3 faiz olmuş və 18 milyon ABŞ dolları həcmində əіаvə gömrük rüsumu ödəmişdir. Azərbaycan hökumətinin məqsədyönlü fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycan mənşəli məhsul ixracatçıları 1 yanvar 2009-cu il tarixindən GSP layihəsindən daha çox üstünlüklər təqdim edən Avropa Birliyinin başqa GSP+ layihəsindən yararlanmaq hüququ əldə etmişlər. Avropa İttifaqınm uyğun qərarına əsasən bu, qeyd olunan layihəm benefısiarı olan dövlətlər nəzərdə tutulmuş imtiyazlardan 1 yanvar 2012-ci il tarixinədək istifadə edə bilərdilər. Lakin, Avropa İttifaqının 2011/C 363/06 nömrəli qərarına əsasən 1 yanvar 2012-ci il tarixindən GSP+ layihəmın benefısiarı olan dövlətlər bu, qeyd olunan layihədan növbəti 2 il ərzində yararlanmaq imkanı əldə etmişlər. Bəs nədir GSP+ layihəını GSP-dən fərqləndirən əsas cəhət? Qeyd etməliyik ki, Avropa Birliyinin GSP+ layihəmın əvvəlkindən əsas fərqi onun daha çox güzəştlər təqdim etməsidir. Веіəкі, dünya ticarətin mal nomenklaturası üzrə 97 qrupdan 68-i gömrük rüsumundan tamamilə, 10 mal qrupu isə advalor gömrük tariflərindən azad edilmişdir. 11 mal qrupunda yer alan malların isə əksər hissəsi gömrük rüsumlarından azad edilmişdir. Başqa 8 mal qrapunda yer alan malların isə az bir hissəsi gömrük rüsumlarından azad edilmişdir. Respublikamız Avropa Birliyi dövlətləri ilə yanaşı, ABŞ-ın GSP layihəsindən istifadə edir. Ümumiyyətlə, ABŞ GSP layihəını 1 yanvar 1976-cı il tarixindən etibarən btbiq edir. 19.dekabr 2008-ci il tarixli ABŞ Prezidenti Core Bu, qeyd olunanşun qərarı ilə Azərbaycan ABŞ-ın GSP layihəına daxil edilmişdir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, 2010-cu ildə ABŞ-ın GSP daxilində idxalı 22,5 milyard ABŞ dolları təşkil etmiş, benefısiar ölkə statusuna malik 129 ölkə bu, qeyd olunanndan 682 milyon ABŞ dolları həcmində imtiyaz əldə etmişdir. Azərbaycan Respublikasının ABŞ-dakı Səfırliyinin məlumatma əsasən 2011-ci ildə ABŞ-ın GSP layihəsindən әп çox xeyirlanan 50 ölkə sırasmda Azərbaycanın adıyer almamışdır. Qeyd olunan məlumatda sözügedən dövr ərzində Azərbaycandan ABŞ-a ümumi ixracm həcmi 242 min ABŞ dolları təşkil etmişdir. Lakin sözügedən layihə daxilində Gürcüstandan ABŞ-a ixracm həcmi 101 milyon ABŞ dolları təşkil etmişdir ki, bu, qeyd olunan da Azərbaycanm ABŞ-a ümumi ixracmdan 417 dəfə çoxdur. Belə ki, Azərbaycanm GSP layihəları daxilində bir çox mal mövqeləri üzrə ixrac imkanları olduğu halda bu, qeyd olunan güzəştlərdən yetərincə istifadə olunmamışdır. Belə ki, əksər GSP layihəlarından xeyirlanmaq hüququ olsa da bu, qeyd olunan imtiyazlardan çox cüzi dərəcədə istifadə etmişdir. Göstərmək lazımdır ki, 2009-cu ildən etibarən vahid tərəfdaşlıq formatının tədbiq edilməsini nəzərdə tutan “şərq tərəfdaşlığı” təşəbbüsünü qəbul etdikdən sonra Aİ-Azərbaycan münasibətlərinin inkişafında yeni dövr başladı. Şərq Tərəfdaşlığı (ŞT) Layihəı Aİ və ŞT dövlətləri, o cümlədən, Azərbaycan arasında münasibətlərin daha yüksək səviyyəyə qaldırılmasını, indiki tərəfdaşlılığının ikitərəfli və çoxtərəfli formatda davam etdirilərək artırılmasıni etimal edir. ŞT Layihəı daxilində Aİ hər bir tərəfdaş ölkə ilə daha sıx əlaqəni yaratmaq, tərəfdaş respublikanın ÜTT-na üzv olduğu təqdirdə onunla dərin və müfəssəl azad ticarət zonasının yaradılması – dövlətlərin və Aİ-nın enerji təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi istiqamətində daha dərin tərəfdaşlığının həyata keçirlməsini planlaşdırır. 2009-2012-ci illər ərzində Azərbaycanın Aİ ilə ticarət münasibətlərinin 89%, o cümlədən ixrac 80%, idxal isə 2,3 dəfə artmışdır. Qeyd olunan dövrlərdə Aİ Azərbaycanın əsas ticarət tərəfdaşı kimi üstünlüyünü saxlamış, beynəlxalq ticarət balansı müsbət qalıq ilə bitmiş, idxalın strukturunda müsbət dəyişikliklər olmuşdur. Müqayisə olunan dövürdə Azərbaycanda sənaye, aqrar sahə, ticarət, nəqliyyat, turizm, bankçılıq, xidmət və s. sahələrdə 1122 Avropa şirkəti fəaliyyət göstərmişdir. Aİ-nın 20 ölkəsi ilə 2 qat vergitutmanın ləğv edilməsi, 17 ölkəsi ilə sərmayelərin, təşviqi və qarşılıqlı müdafiəsi haqqında müqavilələr imzalanmış, 13 ölkəsi ilə hökümətlərarası komissiyalar yaradılmışdır. Aİ tərəfdaşlığın bütün dövrləri ərzində 600 min avroya yaxın məbləğdə maliyyə və texniki dəstək göstərmiş Azərbaycanda, əsas kapitala yönəlmiş xaici sərmayələrin 51%-i, qeyri-neft sektoruna qoyulmuş xarici sərmayələrin isə 36%-i Avropa İttifaqı dövlətlərinin payına düşmüşdür. Son 2015-ci ilin informasiyaya görə Avropa İttifaqı Azərbaycanın ümumi beynəlxalq ticarət dövriyyəsində təxminən 40%, ixracda isə 70% xüsusi çəkiyə malik olmaqla Respublikamızın əsas ticarət tərəfdaşıdır. Azərbaycanın 10 ən iri ticarət tərəfdaşlığından 7-si Aİ ölkəsidir. Bu, qeyd olunan gün Azərbaycanın ixracının 80%-dən çoxunu təşkil edən neft və neft məhsullarının əsas alıcısı da məhz, Avropa dövlətləridir. Indiki dövr ərzində respublikamızin beynəlxalq ticarət siyasətinin qarşısmda duran әп vacib məsələlərdən biri də beynəlxalq ticarət münasibətlərinin kəmiyyət və keyfıyyətində yüksəlişə çatmaqla yanaşı, onun effektiv inkişafını təminatlandırmaqdir. Hazırda beynəlxalq ticarət münasibətlərinin diversifıkasiyasının təmin edilməsi beynəlxalq ticarətin infrastrukturunun artırılmasıni tələb edir. Beynəlxalq ticarət logistikasınm qeyri-kamilliyi, gömrük rəsmiləşdirilməsinin mürəkkəbliyi, qanunların tətbiqində bürokratik sistemin indikiluğu beynəlxalq ticarət münasibətlərinin inkişafma mənfı təsir göstərən başlıca amillərdəndir. Beləki, respublikada sahibkarlığın inkişafmda münbit şəraitin yaradılması, onlara dövlət dəstəyinin daha da artırılması, xüsusilə də də ixrac yönümlü mallar istehsalının dəstəklənməsi nəticəsində Respublikamız gündəlik istehlak mallarmın idxalçısmdan rəqabətli mal və xidmətlər ixrac edən bir ölkəyə çevrilə bilər. Bu, qeyd olunan baxımdan qeyd olunan sahədə Hökumətimizin apardığı əməli və praktik işləri müsbət qiymətləndirmək olar. Bütün bu, qeyd olunannlarm nəticəsidir ki, Dünya Bankı və Dünya Маііууə Korporasiyası tərəfmdən hazırlanmış "Biznesin aparılması - 2010: çətin dövr ərzində islahatlar" ("Doing Business-2010") adlı illik hesabatın uğurlarınə əsasən Azərbaycan 183 ölkə arasmda 38-ci olmuşdur. Son Шəг beynəlxalq ticarət istiqamətində icra olunan islahatlara (gömrükdə "vahid рәпсәгә" sisteminin tətbiqi və s.) baxmayaraq beynəlxalq ticarət kateqoriyası üzrə Azərbaycanm "Doing Bu, qeyd olunansiness 2011" üzrə 169-cu pillə, "Doing Business 2012"-də isə 170-ci pillə təşkil etmişdir. Dovos Dünya İqtisadi forumunun - “ 2012-2013-cü Qlobal Rəqabətqabillətlilik İndeksi” üzrə Azərbaycan dünyanın 46-cı, ÜDB məkanında biridir. Respublika höküməti respublikada beynəlxalq ticarətin artırılmasınin vacibliyini qəbul edərək. Azərbaycanın 2200 “Gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasında ticarətlə bağlı aşağıdakı qeyd olunan prioritetləri təyin etmişdir: l)beynəlxalq ticarət prosedurlarınm asanlaşdırılması; 2)idxal və ixrac olunan malların srrukturunun diversifıkasiyası; 3)idxal və ixracın ərazi (ölkə) strukturunun diversifıkasiyası; 4)ÜTT prinsipləri daxilində daxili bazarın müdafiəsi imkanlarmm təhlili; 5)idxalı əvəz edən məhsulların istehsalınm həvəsləndirilməsi üzrə ticarət siyasətinin təkmilləşdirilməsi; 6)preferensial ticarət rejimlərindən xeyirlanma imkanlarının araşdırılması; 7)ticarət statistikasınm təkmilləşdirilməsi; 8)beynəlxalq ticarətdə elektron ticarətin rolunun təhlili və s. Göstərmək lazımdır ki, bazar prınsiplərİ əsasında inkişaf edən respublikamızda beynəlxalq ticarət münasibətlərinin effektivliyini artırmaq üçün aşağıdakı qeyd olunan prinsiplərə riayət edilməsinin məqsədətam uyğun hesab etmək olar:
Təhlil onu göstərir ki, iqtisadiyyatın xarici amillərlə six əlaqəliliyini və qarşılıqlı asılılığını nəzərə alaraq dövlətlər beynəlxalq ticarət münasibətlərinin effektiv qurulması üçün aşağıdakı qeyd olunan üç inkişaf modelindən istifadə edirlər:
Respublikada ixracyönümlü istehsal sahələrinin inkişaf etdirilməsi dünya iqtisadi münasibətlər sistemində əsas yer tutan modellərdən biridir. Azərbaycanın bu, qeyd olunan modeli uğurla tətbiq edə bilməsi üçün birinci olaraq iqtisadiyyat subyektlərinin dünya bazarlarda rəqabətliyinin artırılmasına əhəmiyyət verilməlidir. Bu, qeyd olunannunla yanaşı respublikanın prioritet sahələrə əsaslı kapital qoyuluşu artırılmalı, istifadəsiz ehtiyat mənbələri fəal iqtisadiyyat dövriyyəsinə cəlb edilməli və istehsal olunan məhsulların dünya bazarlara sərbəst çıxışı stimullaşdırılmalıdır. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişaf Layihəı tərəfındən 183 seçilmiş ölkə üzrə müxtəlif növ malların ixracı və idxalı іlə bağlı məlumatları özündə əks etdirən "Dünyanın Vahid Ticarət Metodu" məlumat bazası əsasında Standart Dünya Ticarət Təsnifatı (3-cü düzəlişdə, SITC-3) üzrə malların 4 rəqəmli təsnifatından istifadə edilməklə, Azərbaycan üçün Balassa İndeksi və Xalis İxrac Əmsalı hesablanmışdır. Indiki dövrdə respublikamızda verilmiş 43 əsas rəqabətli məhsuldan 25-i üzrə ixracın artım sürəti dünya idxalının artım sürətini qabaqlamışdır ki, bu, qeyd olunan da onlarm rəqabətə daha çox davamlı məhsullar olduğunu göstərir. Bu, qeyd olunan məhsullar daha rəqabətli, о cümlədən böyük istehsal və ticarət potensialına malik məhsullardır. Bu, qeyd olunan baxımdan daha uğurlu məhsul kimi təzə və ya qurudulmuş, qabığı təmizlənmiş və ya təmizlənməmiş qoz-fındıq (080222) çıxış edir. Bu, qeyd olunan məhsulların dünya ixracında payı 4,8% olmaqla, dünyada 4-cü yeri tutur. Başqa əsas məhsulumuz təzə meyvələrdir (081090). Respublikamızın iqtisadi təhlükəsizliyi ѵə yerli istehsalın həvəsləndirilməsi baxımından bir sıra əmtəə qrupları üzrə idxal asılılığma son qoyulmalıdır. Lakin bütün məhsul və xidmətlər üzrə idxalı əvəz edəcək istehsal sahələrini inkişaf etdirmək indiki potensial, һәт də sosial-iqtisadi effektivlik baxımmdan qeyri-olar. İdxalı əvəz edəcək istehsal sahələrımfrfteşkılı ırınəcmİi sərmayə qoyuluşları tələb edir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan Beynəlxalq ticarət rejimi haqqmda Memorandumu 1999-cu ildə ÜTT Katibliyinə təqdim etmişdir. Eyni zamanda Azərbaycan Prezidentinin 1583 saylı 2006-cı il 2 avqust tarixli Sərəncamı ііə Azərbaycan Qanunvericiliyin ÜTT-nin tələblərinə tam uyğunlaşdırılması üzrə Tədbirlər Planı təsdiq edilmişdir. Sözügedən Tədbirlər Planında nəzərdə tutulmuş 39 normativ-hüquqi aktdan 2-si qüvvədən düşmüş və yenisi ilə əvəz edilmişdir. Веіəіікіə, hazırlanmalı və ya mətnində zəruri dəyişikliklər edilməli olan sənədlərin sayı 38-dir və ondan 16-sı artıq qəbul edilmiş və qüvvəyə minmişdir. Başqa sənədlər ilə bağlı uyğun işlər aparılır. Qeyd etmək lazımdır ki, dünya təcrübəsində milli qanunvericiliyin ÜTT normalarına tam uyğunlaşdırılmasının üç yolu təyin edilmişdir: Birinci yol şərti olaraq Braziliya yolu adlandırılır. Brazilya həddən artıq sadə yoldan istifadə etmişdir. ÜTT əsas sənədləri portuqal dilinə tərcümə olunmuş və kiçik preambu, qeyd olunanla ііə Braziliyada milli qanunlar kimi dərc edilmişdir. İkinci yolu şərti olaraq yapon metodu adlandırmaq olar. Yaponiya sadəcə elan etmişdir ki, o, ÜTT müqavilələrini qəbul edir və hər hansı bir mübahisəli və mürəkkəb situasiyada yapon qanunlarına deyil, ÜTT daxilində qüvvədə olan hüquqi normalara istinad olunacək. Milli qanunvericilikdə isə heç bir dəyişiklik edilməmişdir. Üçüncü yol isə Rusiyanın tutduğu yoldur. Веіə ki, Rusiyada yalnız ÜTT sənədlərinin rus dilinə tərcümə edilməsi ііə kifayətlənməyib, һәт də UTT-nin normalarına əsaslanan milli qanunlar formalaşdırılmışdır. Qeyd edək ki, Azərbaycanda da bu, qeyd olunan üsul tətbiq edilir. Respublikamızın ÜTT-yə qəbulu üçün tələb olunan şərtlərdən biri gömrük güzəştləri, k/t-a daxili dəstək tədbirlərı və ixrac mbsidiyaları istiqamətində öhdəliklər üzrə ikitərəfli danışıqlar aparılmasıdır. Güzəştlərı uzrə danışıqların hədəfi xarici iqtisadi fəaliyyətin bütün mal nomenklaturası üzrə tarif faizn tətbiq oluna bilən ən yüksək həddini təyinləşdirməkdir. Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||