Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
133 
yazlara v
ə immunitetlərə malikdirlər. 
ƏDLİYYƏ (ərəb - ədalət, qanunçuluq) – bütün Məhkəmə və 
hüquq idar
ələri sistemi və onların fəaliyyətlərinin məcmusu, 
habel
ə Baş Məhkəmə idarəsini ifadə edən termin. 
ƏDLİYYƏ NAZİRLİYİ - geniş ixtisaslı hüquqmühafizə or-
qa
nıdır.  O,  qanunçuluğun  hər vasitə  ilə  möhkəmləndiril-
m
əsinə, dövlətin, hüquqi və  fiziki  şəxslərin  hüquqlarının  və 
qanuni m
ənafelərinin  qorunmasına,  cinayətkarlığa  və  onu 
tör
ədən səbəblərə  qarşı  mübarizə  aparılması  məqsədlərinə, 
əhali arasında  hüquqi  biliklərin təbliğinə  və  qanunların 
izahına,  Məhkəmə-ekspertizası  idarələrin  işinin  təşkilinə, 
M
əhkəmələrin işinin təşkilinə, qanunvericiliyin və qanunların 
t
ətbiqi təcrübəsini (praktikasını)  təkmilləşdirilməsi məqsəd-
l
ərinə  xidmət edir, Məhkəmə  qərarlarının  icrası  üzərində, 
dövl
ət notariusları və Vətəndaşlıq Vəziyyəti Aktlarının Qey-
diyyatı (VVAQ) orqanları üzərində rəhbərliyi həyata keçirir, 
hüquqi şəxslərin qeydiyyatını aparır və s. 
ƏFV  –  cinayət törətmiş  şəxsləri tam və  qismən cinayət 
c
əzasından  azad  etmək, cinayət cəzasını  yüngülləşdirmək, 
nadir hallarda is
ə  məhkumluğu  insanın  üzərindən götürmək 
m
əqsədlərinə xidmət edən səlahiyyətli Ali hakimiyyət orqanı 
(dövl
ətin Prezidenti) tərəfindən qəbul edilən, Ali humanist 
akt. Bir qayda olaraq m
əhkumun  Ə.  olunması  məsələsini 
onun (m
əhkumun) özü və  ya  qohumları  dövlət  orqanları  və 
ictimai t
əşkilatların  kollektivi,  məhkum  başqa  dövlətin 
v
ətəndaşı  olduqda,  həmin vətəndaşlığı  olduğu  dövlət-dövlət 
başçısı yanında “əfv komissiyası” qarşısında müvafiq vəsatət 
qaldırmaqla,  komissiyanın  razılığı  ilə  və, nəhayət dövlət 
başçısının imzası ilə həll oluna bilər. 
Ə. ilə amnistiya arasında fərq ondadır ki: birinci (Ə.) – 
dövl
ət başçısı tərəfindən həll olunduqda, ikinci (aministiya) – 
Parlament t
ərəfindən həll olunur;  əgər birinci həmişə  fərdi 
xarakter  daşıyırsa,  ikinci  normativ  xarakter  daşıyır,  yəni 

---

 
134 
mü
əyyən kateqoriya insanlara şamil edilir; birinci hal xahişli 
v
əsatət  əsasında  baş  verirsə, ikinci hal üçün vəsatət tələb 
olunmur. 
ƏHALİ  –  yer kürəsində, yaxud konkret  qitə,  ərazi, ölkələr 
qrupu, ölk
ə, ölkənin bir bölgəsi və  ya  yaşayış  məntəqəsi 
(şəhər, qəsəbə) daxilində, daxili (eyni) qaydalarla həyata 
keçir
ən insanlar məcmusu; sakinlər; siyasətin mühüm 
subyekti:  siyasi  iqtisadda  Ə.  əmək  ehtiyatların  mənbəyi və 
istehla
kın  subyektidir.  Siyasi,  iqtisadi,  hərbi, təbiəti və  s. 
amill
ər  Ə.-nin say tərkibinin dəyişkənliyinə  səbəb olur. 
Müxt
əlif  maraqları,  mövqeləri, məqsədləri, hətta bir çox 
hallarda f
ərqli milli, etnik, dini təmsilçiləri özündə birləşdirən 
Ə.  məvhumu  –  mürəkkəb sistemə  malikdir.  Dövlət  Ə.-si 
anlayışı,  dövlət vətəndaşları  anlayışının  analogiyasıdır.  Ə. 
sakinliyinin elmi v
ə  sistematik öyrənilməsinə  XVII  əsrdən 
başlanılmışdır. 
ƏKSİNQİLAB  (fransız  analoqu  contre-révolution)  – 
c
əmiyyətdə  yetişən inqilabi əhvalruhiyyənin  boğulmasına 
yön
əlmiş  və  ya  artıq  baş  vermiş  inqilabdan  sonra  dövlətin 
formalaşan siyasi-hüquqi quruluşuna qarşı, inqilab nəticəsin-
d
ə formalaşan hakimiyyətə qarşı fəal mübarizə, köhnə siyasi-
hüquqi quruluş uğrunda, hakimiyyəti əldə saxlamaq və yaxud 
(inqilab  baş  verdikdən sonra) hakimiyyəti geri qaytarmaq 
uğrunda  fəal mübarizə.  Ə.  iki  üsul  və  vasitələrlə  aparılır: 
ideoloji - milli, dini, 
ədalət heysiyyatına toxunmaqla təbliğat, 
uydurma,  şantaj,  böhtan,  iftira  və  s., o cümlədən,  inqilabın 
s
əhvlərindən  istifədə  etmə  və;  zorakılıq  –  hərbi müqavimət, 
v
ətəndaş  müharibəsi, qiyam, sabotaj, diversiya, terror və, 
h
ətta xarici “güc” vasitələrdən istifadə etmə və s. Mükəmməl 
hazırlanmış və aparılan Ə. öz qələbəsi ilə nəticələnə bilər. 
Sosiologiya elmi “termidor qanunu”nu ir
əli sürərək 
“h
ər bir inqilab hökmən  Ə.-a gətirib  çıxardır”  tezisini  hasil 
etmişdir. 

---

 
135 
ƏMƏK  HAQQI  –  (maaş)  –  qanunla müəyyən  еdilmiş 
qaydada, t
ərəflərin  razılığı  ilə  (dövlət minimumundan az 
olmamaq şərtilə) əmək müqaviləsində qеyd еdildiyi miqdarda 
v
ə  şərtləndirilmiş  işin  yеrinə  yеtirilməsinə  görə,  işçinin  işə 
götür
ən tərəfdən milli valyuta ilə,  nağd  pul  vəsaiti ilə, 
mükafatlandırılmasıdır. Ə.H. - bu, əmək hüquq münasibətinin 
vacib elementl
ərindən biridir; əmək müqaviləsini bağlamaqla 
t
ərəflər  Ə.H.-nın  miqdarı  barəsində  razılaşırlar.  Ə.H.,  sərf 
olunmuş əmək qüvvəsinə ekvivalent (bərabər) olaraq ödənilir, 
hansı  ki,  hər dövrdə, dövrə  uyğun  fərqli ola bilər.  Ə.H.-nın 
öd
ənilməsi,  müхtəlif formalarda ola bilər, görülən  işin 
хüsusiyyətinə müvafiq olaraq, Ə.H. bir dəfəlik və ya daima, 
qrafik
ə  uyğun  (gündəlik, həftəlik,  aylıq,  kvartallıq  və  s.), 
işəmuzd,  vaxtamuzd,  ümumi  görülmüş  işin  müəyyən faizi 
miqdarında, dövlət və qеyri-dövlət, birbaşa və yaхud işçinin 
bank hеsabına köçürmək vasitəsi ilə və digər şəkildə ödənilə 
bil
ər.  
AR Əmək Məcəlləsi, insan sağlamlığına təhlükəli, ağır 
şəraitlərdə, bayram vaxtları və gecə vaxtları və digər şəraitdə 
əlavə  Ə.H.  institutunu  nəzərdə  tutur.  Ə.H.  -  görülən  işin 
kеyfiyyətini, еffеktivliyini stimullaşdırır və işçilərin rifahının 
yüks
əldilməsinə  хidmət  еdir.  Qeyri-qanuni  olaraq  Ə.H.-nın 
öd
ənilməsindən boyun  qaçırma  və  ya kəsirlə  ödəmə, 
mü
əyyən hüquqi məsuliyyətə səbəb ola bilər. 
ƏMƏK  İNTİZAMI  -  əmək hüququna görə,  daхili  nizam 
qayda
larını  tənzimləyən,  işçilər ilə  müdiriyyətin vəzifələrini 
mü
əyyən еdən, uğurlu əməyə görə təşviq (həvəsləndirən) və 
t
əqsirli  şəkildə  əmək fəaliyyətini  yеrinə  yеtirməməyə  və  ya   
na
layiq  yеrinə  yеtirməyə  görə  cəzalandıran,  əmək hüququ 
nor
maları məcmuəsidir. 
   
İnandırma və təbliğat metodları, Ə.İ.-nın yüksəldilmə-
sind
ə mühüm rol oynayır. 

---