Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
124 
d
ən: dəniz, çaylar, dağ zirvələri, dağ cərgəsi (dənizaltı dağlar) 
v
ə s.) nəzərdə tutulur; süni sərhədlər dedikdə isə, insan əməyi 
il
ə  yaranmış  mühəndis  tikili  qurğular  (o  cümlədən: dəmir, 
beton ç
əpərlər, sərhəd dirəkləri, bəzi hallarda, hətta hərbi 
is
tehkam  qurğuları  və  s.) və  sərhəd  işarə  qurğuları  nəzərdə 
tutulur. H
ər bir dövlətin sərhəddi bir qayda olaraq, müvafiq 
h
ərbiləşdirilmiş  sərhəd  qoşunları  (xidmətləri) tərəfindən 
qorunur,  bundan  savayı  D.S.  beynəlxalq hüquq tərəfindən 
qorunur. D.S. toxunulma
zdır. 
D.S. mür
əkkəb tarixi-siyasi və  (bəzi hallarda) hərbi 
prosesl
ərin nəticəsində  formalaşır.  Dövlətlərarası  sərhədlər 
müvafiq dövl
ətlərarası sazişlə müəyyən edilir, belə saziş bəzi 
hallarda heç d
ə  həmişə  rahat  başa  gəlmir. D.S vacib geo-
siyasi, h
ərbi, iqtisadi funksiyaları yerinə yetirir. 
DÖVLƏT  SİRRİ  –  dövlət tərəfindən xüsusi mühafizə  edi-
l
ən mühüm, dövlət  əhəmiyyətli hərbi, iqtisadi və  siyasi 
xarakterli m
əlumat. D.S.-ni təşkil edən məlumatların siyahısı 
- dövl
ətin iqtisadi qüdrəti, müdafiə qabiliyyəti və təhlükəsiz-
liyi n
əzərə alınmaqla müəyyən edilir. D.S.-ni qorumaq hər bir 
v
ətəndaşın  borcudur.  D.S.-nin  yayılmasının  qarşısını  almaq 
m
əqsədilə  D.S.-ni təşkil  edən məlumatlarla  əlaqədar sənəd-
l
ərin tərtibi, saxlanılması və onlardan istifadə edilməsi qayda-
ları,  eləcə  də  D.S.  sayılan  məlumatlarla  əlaqədar predme-
tl
ərin saxlanılması və istifadə qaydaları müəyyən edilmişdir. 
Mü
əyyən  edilmiş  qaydanı  pozmaqda  (bu,  D.S.-in  yayıl-
masına, müvafiq sənədlərin itirilməsinə səbəb olarsa) təqsirli 
sayılanlar  dövləti cinayətlərə  görə  -  cinayət məsuliyyətinə 
c
əlb edilirlər.  
DÖVLƏTİ CİNAYƏTLƏR – cinayət hüququna görə dövlə-
tin 
ən mühüm mənafeyinə  qəsd edən və  buna görə  də, 
xüsusil
ə böyük ictimai təhlükə təşkil edən ən ağır cinayətlər. 
Xüsusi t
əhlükəli D.C. –  dövlətin suverənliyinə,  ərazi bütöv-
lüyün
ə, təhlükəsizliyi və  müdafiə  qabiliyyətinə, iqtisadi 

---

 
125 
potensialına qarşı yönəlmiş, onun (dövlətin) siyasi sisteminə 
qarşı  yönəlmiş  ictimai  təhlükəli  əməllərdir (vətənə  xəyanət, 
c
əsusluq, terror, diversiya və s. dağıdıcı və pozucu fəaliyyət). 
Bundan savayı, digər ictimai təhlükəli əməllər də (milli, irqi 
ayrı-seçkilik, kütləvi  ixtişaş,  qeyri-qanuni hərbiləşdirilmiş, 
silahlandırılmış  birləşmələr yaratma (banditizm), fərarilik, 
kontrabanda (qaçaqmalçılıq) pul və qiymətli kağızların qeyri-
qanuni hazırlanması və tədavülə buraxılması, dövlət əmlakını 
m
ənimsəmə,  rüşvətxorluq (korrupsiya) və  s.)  –  D.C. hesab 
edilir. D.C. bütün cinay
ətlərdən  ən  ağır  cinayətlər  olduğuna 
gör
ə, müvafiq olaraq ən ağır cəza ilə cəzalandırılır. 
DÖVLƏT(İN)  RƏMZLƏRİ  (latın  anoloqu  sýmbolon)  - 
dövl
ətin əsas atributlarındandır və onun suvеrеnliyinin rəsmi 
nişanələridir. Dövlət rəmzləri cərgəsinə: dövlət  bayrağı, 
dövl
ət gеrbi və dövlət himni daхildirlər. D.R.-i Konstitusiya 
il
ə  və  müvafiq Konstitusiya qanunu ilə  müəyyən  еdilir. 
Yuxarıda sadalanan D.R.-nin siyahısı qətidir və əlavə heç bir 
şey D.R. ola bilməz. 
DUALİSTİK MONARXİYA (latın dualis-ikili) – Konstitut-
sion monarxiyanın iki formasından biri (digər forması Parla-
mentli monarxiyadır). Absolyut monarxiyadan – Parlamentli 
monarxiyaya tarixi keçid formasıdır. D.M. şəraitində monar-
xın  səlahiyyəti Konstutsiya ilə  müəyyən qədər çərçivələnsə 
d
ə, o (monarx) yenə də geniş səlahiyyətlərə malikdir. D.M.-
nın  mövcudluğuna,  eyni  zamanda  demokratik  instutların, 
demokratik idar
əçik  üsullarının  zəif  inkişaf  olması  imkan 
yaradır  və  hakimiyyət  faktiki  olaraq  monarxın  əllərində 
c
əmləşir.  D.M.  ona  görə  dualistik  adlanır  ki,  burada  Höku-
m
ət həm monarxa, həm də  Parlamentə  hesabatlıdır  (məsul-
dur),  lakin  reallıqda  monarxa  tabedir.  Monarxın  səlahiy-
y
ətlərinə:  Parlamentin  aşağı  palatasına  üzv(lər) təyin etmək, 
Parlamenti buraxmaq, Parlament qanunlarına veto qoymaq və 
s. aiddirl
ər. D.M.-nın  bariz  nümunəsinin müasir dövrdə: 

---

 
126 
İordaniya, Mərakeş, Nepal, Tailand və s. ölkələrin simasında 
görm
ək olar. 
DÜNYƏVİ DÖVLƏT – 1. хalq hakimiyyəti, hüquqi dövlət, 
v
ətəndaş  cəmiyyəti,  şəхsiyyətin  hüquqi  mövqеyi  və  digər 
ümumb
əşəri dəyərlərin  quruluşu  və  inkişafı  idеyalarını,  - 
qarşısında  məqsəd kimi qoyur. D.D. -  özündə  qanunun ali-
liyini,  hamının  qanun  qarşısında  bərabərhüquqlu  olmasını, 
şəхsin  toхunulmamazlığının,  mülkiyyət təhlükəsizliyinin 
t
əminatını,  sosial bərabərliyin bərpasını  və  S. cəmləşdirir. 
D.D.  şəraitində  sosial-iqtisadi, siyasi və  mənəvi sahələrdə 
ictimai münasib
ətlərin  inkişafı  üçün  geniş  imkanlar  açılır. 
Dеmokratiya - D.D.-in ayrılmaz hissəsidir. 
Hüquqi dövl
ətlə,  D.D.-in ümumi ali məqsədləri olsa 
da,  eyni  zamanda,  onların  bəzi funksional fərqləri mövcud-
dur: hüquqi dövl
ət, qanunçuluğun, hüquq qaydasının, hüquq 
münasib
ətlərin və onunla əlaqəli digər münasibətlərin inkşa-
fını  və  mühafizəsini rəhbər  tutduğu  halda,  D.D.,  hüquqi 
münasib
ətlərin inkişafı  ilə  yanaşı  digər ümumbəşəri nailiy-
y
ətlərin də tətbiqini rəhbər tutur, o cümlədən: hüquqi, sosial-
siyasi, iqtisadi v
ə digər sahələrin inkşaf nailiyyətlərini özündə 
c
əmləşdirir.  Lakin,  D.D.-in  inkişafı  və  təkmilləşməsi bila-
vasit
ə qanunçuluğun inkişafı və təkmilləşməsi ilə əlaqədədir. 
2. B
əzi elmi mənbələrdə, D.D. qeyri-dini dövlət kimi qələmə 
verilir, “dini dövl
ət” anlayışının antonimi kimi qəbul edilir. 
 
E 
EKOLOGIYA (yunan. 
ōikos - məskən, vətən) – 1. təbiətin vahid 
sistemi.  E.  dеdikdə  -  ətraf təbii  mühit  başa  düşülür,  bu,  təbii 
obyektl
ər və  təbii resurslar, o cümlədən: torpaq, su, atmosfеr, 
hava, t
əbii  еhtiyatlar,  hеyvanat  və  bitki  aləmi, iqlim və  yaхın 
kosmos, onların qarşılıqlı əlaqəsi və qarşılıqlı fəaliyyəti, yəni təbii 
sistеmlərin məcmuəsidir; 2. biologiyanın bir şöbəsi; orqanizmlərin 
bir-biri il
ə  və  ətraf mühit ilə  qarşılıqlı  münasibətlərini öyrənən 

---