Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
148 
l
əndirilməsi də, hakimiyyətin təzahürüdür. 
H.-
in  ayrılmaz  еlеmеnti  məcburеtmədir. Məcburiy-
y
ətsiz ictimai H.-in  mövcudluğu  mümkünsüzdür,  hansı  ki, 
tarixin
ə  və  xarakterinə  uyğun  şəraitdə  müxtəlif mahiyyət və 
formalar k
əsb edir. 
İdarəetmə  mexanizmi kimi, dövlətin və  cəmiyyətin 
f
əaliyyətinin düzgün istiqamətə yönəldilməsi, insanlar arasın-
da dayanıqlı, sarsılmaz əlaqələrin qurulması, qayda-qanunun 
yaradılması,  ziddiyyətlərin yüngülləşdirilməsi və  aradan 
qaldırılması  və  bu məqsədlərlə  mümkün  kompromiss,  çıxış 
yollarının araşdırıb-tətbiq edilməsi kimi ali məqsədləri güdən 
H., h
ər bir vətəndaşın, eləcə də ictimaiyyətin iradəsini idarə 
ed
ən  şəxsə  (şəxslərə) tabe edilməsi ilə  nəticələnən, ictimai 
h
əyatın xarakterinə və səviyyəsinə uyğun olan, hər hansı bir 
sosial icmanın normal fəaliyyət göstərməsi vasitəsidir. 
Dig
ər  еlmi  mənbələrdə  H.  anlayışı  bu  cür  təqdim 
еdilir: idarəеtmə imkanlarına malik olan nüfuz.  
HAKİMİYYƏT  BÖLGÜSÜ  (müxtəlif mənbələrdə,  -bu ya 
“prinsip”  ya “n
əzəriyyə” və  ya  “doktrina”  adlanır)  -  bu, 
dövl
ət  daхilində  hakimiyyətin  qarşılıqlı  nisbət prinsipidir. 
Dövl
ətin,  düzgün,  еffеktiv  fəaliyyət göstərməsi üçün, bütün 
hakimiyy
ətin bir mərkəzdə cəmləşdirilməməsi və ondan sui-
istifad
əyə  yol  vеrilməməsi üçün biri-birindən  asılı  olmayan 
Qanunvеrici,  İcra  və  Məhkəmə  hakimiyyətləri mövcud 
olmalıdır.  Beləliklə, dövlət hakimiyyətinin hər bir subyekti-
nin  azadlığını  və  sərbəstliyini təmin edən xüsusi mexanizm 
yaradılır.  Dövlət hakimiyyəti  orqanları-dövlət  funksiyalarını 
v
ə  məsələlərini öz səlahiyyətləri çərçivəsində  həyata  kеçir-
m
ək məqsədi ilə, dövlət hakim səlahiyyətləri ilə  təchiz 
edilmiş,  dövlət məmurlarından  ibarət olan (bəziləri  bir  şəxs 
t
ərəfındən, digərləri  kolegial  şəkildə  idarə  olunan), qanuni 
b
ərkidilmiş, təşkilati və təsərrüfatı baxımından təmin edilmiş, 
dövl
ət mexanizmin tərkib hissəsidir. 

---

 
149 
  Odur ki, H.B. prinsipin
ə müvafiq olaraq: Qanunverici 
Hakimiyy
ət-Parlament tərəfindən həyata  keçirilir;  İcra  haki-
miyy
əti (Qanunları icra edən hakimiyyət) - ya Prezidentə və 
yaxud  (Parlamentarizm  şəraitində)  Baş  Nazirə  mənsubdur; 
M
əhkəmə  Hakimiyyətini isə,  ədalət mühakiməsi yolu ilə  - 
M
əhkəmələr həyata keçirirlər. Yuxarıda sadalanan institutlar 
(subyektl
ər)  -  dövlətin Ali hakimiyyət  orqanları  sisteminə 
aiddirl
ər,  onlardan  savayı  Mərkəzi hakimiyyət  orqanları 
sistemin
ə: (Prezident Respublikası  İdarəetmə  Forması  şəra-
itind
ə)  -  Nazirlər Kabineti, Nazirliklər, Komitələr, Mərkəzi 
İdarələr, Milli və  ya Mərkəzi Bank, Komissiyalar, Departa-
mentl
ər və  s. aiddirlər,  onlardan  savayı  Yerli  hakimiyyət 
orqanları sisteminə, dövlət quruluşundan asılı olaraq, Muxtar 
Respublika, Ölk
ə, Vilayət,  Ştat,  Konton,  Quberniya,  Ostan, 
Rayon v
ə  s. müvafiq qurumlar daxildirlər. Xüsusilə  qeyd 
etm
ək labüddür ki, Bələdiyyələr müəyyən hakim səlahiy-
y
ətlərə  malik olsalar da, onlar dövlət hakimiyyət  orqanları 
sistemin
ə  daxil deyillər, onlar “yerli özünüidarə”  orqanları 
adlanır. 
  Antik v
ə  orta  əsr alimləri (Aristotel və  s.) irəli 
sürdükl
əri  “H.B.”  ideyasım  XVIII  əsrin  ortalarında  C.Lokk 
v
ə  Ş.Monteskye  müstəqil təlim  şəklinə  salmışdırlar.  “H.B.” 
ilk d
əfə  1787  ABŞ  Konstitutiyasında  və  Böyük Fransa 
inqilabının (1789-94) Konstitutsiya aktlarında ifadəsini tapdı. 
Az
ərbaycan Respublikası da, “H.B.” prinsipini rəhbər tutur.  
HAKİMİYYƏT  NÜMAYƏNDƏSİ  -  dövlət hakimiyyəti, 
yaxud dövl
ət idarəçiliyi  orqanlarının  funksiyalarını  həyata 
keçir
ən müvafiq səlahiyyətli, vəzifəli şəxs; özünün bilavasitə 
xidm
əti tabeliyində  olmayan  şəxslər (idarə, müəssisə  və 
t
əşkilatlar)  barəsində  də, hökmən  icra  olunmalı,  göstərişlər 
verm
ək hüququna, müəyyən hallarda, hətta məcburiyyət 
t
ədbirləri tətbiq etmək hüququna  malik  olan  yuxarı  və  ya 
aşağı (misal üçün, hətta sıravi polis əməkdaşı, sıravi müfəttiş 

---

 
150 
v
ə  s.) dərəcəli,  ranqlı  -  dövlət məmuru. H.N.-nə  müəyyən 
s
əlahiyyətlərlə  yanaşı,  onların  üzərinə  əlavə  məsuliyyət də 
qoyulur. H.N. h
əm özü, həm də  digərlərini qanun-lar 
ç
ərçivəsmində  hərəkət etməyə  və  qaydalara riayət etməyə 
c
əlb etməlidir. Qanun-qaydaları  pozan  H.N.  digər  (sıravi) 
v
ətəndaşlarla  müqayisədə  daha  ağır  cəzalandırılır;  eyni 
zamanda H.N.-n
ə  tabe olmama, ona mane olma, ona 
müqavim
ət göstərmə  -  müəyyən hüquqi məsuliyyətə  səbəb 
olur. H.N.-nin qeyri-qanuni h
ərəkətləri (cinayət və  xataları) 
naşılığı,  səhvi və yanlışlığı  hakimiyyəti və  dövləti nüfuzdan 
salır. 
HAKİMİYYƏT  RESURSLARI  -  (fransız  ressource  - 
köm
əkçi vəsait)  -  hakimiyyəti və  onun təməlini möhkəm-
l
əndirmək,  insanları,  cəmiyyəti (dövləti) idarə  etmək üçün 
istifad
ə  olunan (və  ya istifadəsi mümkün olan) real və 
potensial vasit
ələr. H.R. onun təməlindən irəli gəlir, eyni 
zamanda nisb
ətən müstəqildirlər və  öz mahiyyətinə  görə, 
h
əmin təməllərdən əhəmiyyətli dərəcədə genişdirlər. Odur ki, 
hakimiyy
ətin sosial-texnoloji  halqasında,  stabil  və  effektiv 
idar
əçiliyin təmin edilməsində  əsaslandınlmış  göstərişin 
(Əmrin, Fərmanın, Qərarın və s.) qəbul edilməsi; onun tətbiq 
edilm
əsi; həyata keçirilməsinə  nəzarət edilməsi; başqaları 
(idar
əolunanlar) tərəfindən  onun  icrasının  labüdlüyünə 
inandırılması,  doğru-dürüst  icrasına  görə  təşviq  edilməsi və, 
eyni zamanda nalayiq icra edilm
əsinə və yaxud icra edilmə-
sin
ə  görə  cəzalandırılmasının  təmin edilməsi məqsədlərilə 
aşağıdakı  H.R.  mühüm  əhəmiyyət kəsb edirlər: 1) ilk və  ən 
vacib H.R. idar
ə edən şəxsin (idarəetməyə iddialı şəxsin - bu 
f
ərdi  şəxs və  ya dövlət məmuru ola bilər) müəyyən 
xarizmatik keyfiyy
ətləridir,  hansı  ki,  ona  vəziyyəti düzgün 
qiym
ətləndirməyə, öz yerində və vaxtında lazım olan doğru-
dürüst q
ərarı  (göstərişi,  Fərmanı,  Əmri  və  s.) qəbul etməyə 
imkan verir; 2) pul v
ə  digər maddi nemətləri (o cümlədən, 

---