Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
118 
sosial, siyasi m
ənsubiyyətinə  görə, mülki vəziyyətinə  görə, 
sosial-siyasi, dini v
ə  s.  baxışına  görə  dövlət  orqanları 
t
ərəfindən məqsədyönlü  şəkildə, etik, humanist və  qanun 
normalarına  zidd  olaraq (bəzi hallarda qanun çərçivəsində) 
f
ərq  qoyulması,  ayrı-seçkilik, yəni müəyyən  insanları 
dig
ərlərindən üstün tütma, digərlərinə  isə  müxtəlif formada 
t
əzyiq göstərmə, məhrum etmə. Qanun çərçivəsində  D. 
c
ərgəsinə, misal üçün: seçki hüququndan məhrumetmə 
(seçkil
ərdə  yalnız  dövlətin vətəndaşları  iştirak  edə  bilər, nə 
əcnəbilər, nə də apatridlər seçkilərdə iştirak edə bilməzlər) və 
ya h
ərbi xidmət keçmə  (bu  yalnız  dövlət vətəndaşlarının 
hüquqi v
əzifəsidir, nə  əcnəbilərin, nə  də  apatridlərin hüquqi 
v
əzifəsi  deyil)  –  aid etmək olar. D. konkret olaraq bəzi 
insanlara mü
əyyən hüquqlar, imtiyazlar, üstünlüklər, güzəşt-
l
ər verilməsində və digər insanları həmin hüquq və imtiyaz-
lardan m
əhrum etməsində  və, hətta  normal  yaşayış  şəraitin-
d
ən də  məhrum etməsində  özünü biruzə  verir. D. qeyri-
demokratik v
ə qeyri-tolerant dövlətlərə və xalqlara xasdır.  
DİSSİDENT  (latın  dissidere-razılaşmayan)  –  ilk öncə  orta 
əsrlərdə  Avropa dövlətlərində  kilsədən ”üzdöndərənlərə”, 
sonralar is
ə  “D.”  termini  vahid  siyasi  partiyalı,  vahid 
ide
ologiyalı  dövlətlərdə  mövcud rejimlə  razılaşmayan,  onun 
əleyhinə  çıxışlar  edən və, hətta fəaliyyət göstərən vətən-
daşlara  şamil  edildi.  D.  bir  qayda  olaraq,  yüksək təhsilli, 
ziyalı şəxsdir, müxalifətin “yox” dərəcəsində olan sərt, qeyri-
demokratik rejimli dövl
ətlərdə, böyük riskə  gedən və  buna 
gör
ə  də  məhrumiyyətlərə  məruz qalan, demək olar ki, 
müxalif
əti  əvəz  edir.  Baxışlarına,  mövqelərinə  görə  D.-lərə 
qarşı  dövlət  orqanları  tərəfindən müxtəlif təzyiqlər tətbiq 
edilir, o cüml
ədən: işdən çıxarma, həbsetmə, xaricə qovulma 
v
ə  hətta, “ruhi xəstə”  damğası  ilə  müalicə  dispanserinə 
m
əcburi yerləşdirmə  və  s. D.-liyin  əsas məqsədləri: 
demokratik  ideyalarının  və  dəyərlərinin siyasi plüralizmin, 

---

 
119 
hüquqi dövl
ətin, vətəndaş  cəmiyyətinin,  azad  iqtisadiyyatın 
v
ə  digər Ali dəyərlərin  formalaşdırılması  və  həyata keçiril-
m
əsindən ibarətdir. 
DİVERSİFİKASİYA  (latın  diversus-müxtəlif, fərqli və 
facere-düz
əltmək, etmək)  –  fəaliyyət dairəsini  genişlən-
dirm
ək, dar ixtisaslı iqtisadi obyektin öz gəlirinin artırılması, 
r
əqabətə davamiyyət, üzdəqalma və s. məqsədləri ilə, özünün 
(ilkin dar ixtisası) fəaliyyətini genişləndirərək, iqtisadiyyatın 
dig
ər sahələri ilə  də  məşğul  olması,  yəni  öz  kapitalını 
iqtisadiyyatın digər sahələrinə də sərmayəsi. 
DOLAYI  SEÇKİLƏR (çoxdərəcəli seçkilər) – Deputatları-
nın nümayəndəli (təmsilçi) orqanın tərkibinə (misal: Hindis-
tan Parlamenti) v
ə  ya, bəzi dövlətlərdə  Prezidentin (misal: 
ABŞ)  ya  əhalinin seçdiyi seçicilər (seçkiçilər) və  ya  aşağı 
nümay
əndə orqanlarının Deputatları və yaxud hər ikisi daxil 
olan a
şağı  seçkili  orqanlar  və  yaxud  seçki  kollegiyaları 
t
ərəfindən seçilməsini nəzərdə tutan mürəkkəb seçki sistemi; 
dig
ər mənbələrdə iki (və ya azpilləli, misal: Fransada senatın 
bir hiss
əsi  formalaşması,  vətəndaşlar  (seçicilər) Bələdiyyə 
müşavirlərinə səs verirlər, onlar isə Senatorları seçən nüma-
y
əndələri təyin edirlər) pilləli seçki sistemi; birbaşa seçkilərə 
alternativ. 
DOLAYI VOTUM  – 
proporsional  seçki  sistemi  zamanı 
s
əslərin nəticələrinin müəyyən edilməsi; bu zaman müəyyən 
namiz
ədə  verilmiş  səslərin seçki  kvotasını  aşan  bir  hissəsi 
h
əmin partiya siyahısında olan, növbəti namizədə verilir. 
 
DOTASİYA (orta latın dotatio-bəxşiş, qurban, latın dotare-
t
əchiz, təmin etmək sözündən)  –  dövlət idarə, müəssisə, 
t
əşkilatların,  inzibati  vahidlərin və  bəzi hallarda isə  qeyri-
dövl
ət  qurumların  (misal:  Bələdiyyələrin, nadir, fövqəl 
hallarda iri kommersiya t
əşkilatlarının)  daxili  büdcələrinin 
balansı  pozulduqda,  maliyyə  kəsiri  yarandıqda  və, bəzi 
hallarda  planlaşdırılmış  itkilər olduqda, həmin maliyyə 

---

 
120 
balansını  tarazlamaq, kəsr və  itkiləri ödəmək (yerini 
doldurmaq) m
əqsədilə dövlət büdcəsindən verilən yardım-pul 
(t
əxsisat). Elmi tədqiqatların  aparılması  üçün  də,  D.  ayrılır. 
Ümumiyy
ətlə D. müstəsna halda istifadə edilir. 
DÖŞ  NİŞANLARI  –  vətəndaşları  müxtəlif fəaliyyət sahə-
l
ərində  (peşə, müdafiə, sosial-mədəni və  s.) xüsusi xidmət-
l
ərinə görə, qabaqcıl əməyə görə və ya digər yüksək nailiy-
y
ətlərə  görə  mənəvi həvəsləndirmə  formalarından  biri. 
M
ərkəzi respublikada, yerli dövlət və ictimai orqanlar, habelə 
ayri-
ayrı  idarələr, müəssisələr və  təşkilatlar  tərəfindən təsis 
edilir.  D.N.  haqqında  müvafiq  əsasnamələrdə  onunla müka-
fatlandırılan şəxslərin dairəsi və onların hansı xidmətlərə görə 
t
əltif edilməsi göstərilir. D.N. fərqlənmiş  şəxslərə  ictimai 
yığıncaqlarda (nadir halda fərdi şəkildə), təntənəli surətdə, ya 
müst
əqil şəkildə və ya fəxri adla birlikdə təqdim edilir. D.N. 
il
ə  təltif etmənin üstün cəhəti  ondadır  ki,  o  (D.N.),  öz  sahi-
bin
ə müəyyən imtiyazlar verə bilər. 
DÖVLƏT  –  mürəkkəb tarixi proseslərdən  əmələ  gələn, 
ictimai in
kişafın  məhsulu; özünəməxsus olan bütün atribut-
lara (
ərazisi, sərhədləri,  paytaxtı,  rəmzləri, hakimiyyəti, və-
t
əndaşları  və  s.) malik olan beynəlxalq hüququn mühüm 
subyekti; c
əmiyyətin siyasi sisteminin mərkəzi və  əsas 
elementi; 1. D. h
ər bir cəmiyyətin təbiətindən irəli gələn, 
sosial-siyasi m
əsələləri və  ümumi  işləri yerinə  yetirilməsi 
üçün vacib olan, siyasi hakimiyy
ətli təşkilatdır. 2. O (D.), D.-
in 
əsas mexanizmlərinin müntəzəm surətdə  fəaliyyət göstər-
m
əsinə  təminat verən, cəmiyyətin qanunvericilik təşəb-
büsünün  icraçı  orqanı  şəklini  alır.  3.  D.,  bütün  cəmiyyəti 
əhatə  və  idarə  еdən, təhlükəsiz  yaşamaq  imkanlarını  və 
sosial-iqtisadi t
əminatları  yaradan,  ictimai  münasibətləri 
t
ənzimləyən, zəruri hallarda məcburiyyət vasitələrindən 
istifad
ə еdən və bu məqsədlərlə, cəmiyyətin rəsmi nümayən-
d
əsi kimi çıхış еdən, dövlət-hakimiyyəti sistеmini təşkil еdən, 

---