Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
112 
bil
əcəyinə  real zəmin yaradan və  ya  artıq  baş  verən siyasi 
aksiya v
ə ya siyasi mühit. Siyasi D.-dan savayı hərbi-siyasi, 
iqtisadi-siyasi D. növl
əri mövcuddur. D.-nın  apogeyası 
arzuolunmaz  şəxslər tərəfindən hakimiyyət  resurslarının  ələ 
keçirm
əsi,  dövlətin  ərazilərinin  parçalanması  və, hətta döv-
l
ətin süqutu ilə nəticələnə bilər. 
DESTRUKTİV (latın de-inkar və struktura - quruluş) – icti-
mai h
əyatın, ictimai münasibətlərin normal axarına maneçilik 
tör
ədən,  onun  pozulmasına,  dağılmasına  xidmət edən akt 
(h
ərəkət). Dövlətə, cəmiyyətə  qarşı  açıq-aşkar  hörmətsizlik, 
b
əzən isə  düşmənçilik ruhunda məhz  sarsıdıcı,  dağıdıcı 
m
əqsədləri güdən anormal: 1. mövqe və; 2. qeyri-qanuni, bə-
z
ən isə cinayətkarcasına törədilən qəsd. 
DEVALVASİYA  (son  latın  devalvatio,  de-aşağı  hərəkəti 
bildir
ən sözönü və valeo-dəyəri var sözündən) – dövlətin ödə-
m
ə  balansının  və  ticarət münasibətlərinin kəskin pisləşməsi, 
valyuta ehtiyatlarının tükənməsi, beynəlxalq valyuta bazarın-
da milli valyutanın dəyərinin düşməsi və s. nəticəsində milli 
pul  vahidinin  qızıl  tərkibinin qanunvericiliklə  azaldılması, 
yaxud  kağız  nişanların  qızıla  və  xarici valyutaya nisbətən 
m
əzənnəsinin aşağı salınması yolu ilə atılan məcburi addım. 
D.  ixracın  stimullaşdırılması,  idxalın  məhdudlaşdırılması, 
dövl
ətin ödəmə  balansının  tarazlaşdırması  və  milli iisteh-
salatın  rəqabət qabiliyyətinin  artırması  məqsədlərini güdür. 
H
əmin effekt adətən qısamüddətli olur, dövlətin xarici borcu-
nu  artırır,  idxalat  mallarının  dəyərini  bahalaşdırır.  Mahiy-
y
ətinə görə D. revalvasiyanın əksidir. 
DƏRKƏNAR  -  1. hər  hansı  məsələnin  kollegial  orqanın, 
m
əclisin iclasında (qurultay, konfrans, sessiya) müzakirə nəti-
c
əsində qəbul edilmiş qərar; 2. vəzifəli şəxs tərəfindən sənə-
din üz
ərində  etdiyi qeyd-həmin (vəzifəli) şəxsin qəbul etdiyi 
q
ərar. 
DİFFAMASİYA  (latın  diffamare-ləkələmək, pisləmək)  – 

---

 
113 
şəxsin və ya ictimai birliyin şərəf və ləyaqətini alçaldan, adını 
l
əkələyən,  xalq  arasında  nüfuzdan  salan,  onun  barəsində  pis 
fikir  formalaşdıran,  o  cümlədən, böhtan xarakterli məlumat-
ların  kütləvi informasiya vasitələri  (KİV)  ilə  və  internet 
vasit
əsilə çıxışların, bəyanatların, o cümlədən şəkillərin və s. 
yayılması.  D.  mənfur, qeyri-etik mübarizə  formasıdır,  digər 
sivil mübariz
ə və üsul metodları tükəndikdə məhz D. vasitə-
sind
ən istifadə  edilir. Qeyd etmək  labüddür  ki,  insanların 
şəxsi həyatını  qanunlar  vasitəsilə  dövlət qoruyur, böhtan 
m
əlumatın  yayılması  isə  ağır  məsuliyyətə  səbəb olur. Eyni 
zamanda, dövl
ətin Ali hakimiyyət  orqanlarının,  Ali  vəzifəli 
şəxslərin (o cümlədən:  Prezidentin,  Deputatın,  Məhkəmə 
Hakiminin)  şərəf və  ləyaqəti xüsusi qanunla qorunur. D. 
deskriditasiyanın  bir üsuludur, əgər  diskriditasiya  geniş 
dair
əni  əhatə  edirsə,  D.  yalnız  məlumat ötürülməsi ilə  izah 
edilir. 
DİKTATOR  (latın  dictator, dicto-əmr edirəm, sərəncam 
verir
əm)  –  1. Qədim  İtaliyanın  bir  sıra  şəhərlərindən hər il 
seçil
ən qeyri-məhdud hakimiyyətə malik hökmdar, həmçinin 
latın  ittifaqının  başçısı;  2.  Qədim Romada Respublika döv-
ründ
ə  son dərəcə  təhlükəli  hallarda  senatın  qərarı  ilə  təyin 
olunan qeyri-m
əhdud hakimiyyətə  malik olan fövqəladə 
v
əzifəli  şəxs (magistrat); 3. qeyri-demokratik siyasi-hüquqi 
rejimli dövl
ətlərdə,  qanunları  pozmaqla,  öz  mövqeyini diktə 
etm
əklə və zorakılıq vasitələri ilə hakimiyyəti təkbaşına həya-
ta keçir
ən hökmdar. 
DİKTATURA  (latın  dictature-qeyri-məhdud hakimiyyət)  – 
dövl
ətdə  hakimiyyəti qeyri-demokratik, sərt həyata keçirmə 
sisteminin xarakteriz
ə  edən  anlayış.  Bir-biri ilə  sıx  əlaqədə 
olan iki 
əsas mənada  işlənilir: 1. iqtisadi cəhətdən hakim 
dair
ələri siyasi hakimiyyəti təmin edən dövlət hakimiy-
y
ətinin mahiyyəti, yəni dövlətdən  əsas iqtisadi mövqe tutan 
hakim dair
ənin (bir və ya bir qrup şəxsin) siyasi hökmranlı-

---

 
114 
ğına  arxalanan  hakimiyyətin təşkili  formasının  mahiyyətini 
əks etdirir və; 2. hakimiyyəti həyata keçirmək üsulu (diktator 
siyasi rejimi) –  bu zaman, hakimiyy
ət bir və  ya bir qrup 
şəxsin  əlində  mərkəzləşir,  siyasətdə  zorakılıq  və  terror ön 
plana keçir. Bel
ə  halda, D. diktator hakimiyyətinin qeyri-
m
əhdudluğu  və  nəzarətsizliliyi, Konstitutsiya və  qanunların 
elan etdikl
əri demokratik hüquq və  azadlıqlarının  tapdalan-
ması,  demokratik  institutların  hüquqlarının  məhdudlaşdırıl-
ması və s. ilə xarakterizə olunur. 
D. h
əm  monarxiyalı,  həmdə  respublikalı  dövlətlərdə 
qurula bil
ər; avtoritar, totalitar rejimlərə, xuntalara və  s. 
s
əciyyəvidir. 
DİKTOKRATİYA  –  demokratiya ilə  diktatura  arasında 
mövcud olan “keçid” (hibrid) siyasi-hüquqi rejim, y
əni eyni 
dövl
ətdə  eyni zamanda harmonik vəhdət təşkil  edən rejim; 
demokratiyasız - liberallıq. İki bir-birinə tam ziddiyyət təşkil 
ed
ən rejimlər mürəkkəb ictimai-siyasi, siyasi-psixoloji, 
siyasi-m
ədəni mühiti olan cəmiyyətdə  mövcud olur, misal: 
b
əzi Afrika dövlətləri. D. rejimləri  üçün  aşağıdakı  cəhətlər 
xarakterikdir: hakimiyy
ət  resurslarını  ələ  keçirmiş  “hakim” 
dair
ələr tərəfindən vətəndaşlar üçün müəyyən şəxsi və mülki 
hüquqlar b
əyan və, hətta təmin edildiyi halda, ümumiyyətlə 
h
əmin (“hakim”) dairələrin  xalqa  tabe,  hesabatlı  olmaması; 
hakimiyy
ətin, dövlətin,  xalqın  taleyinin  bir  qrup  (“hakim”) 
dair
ələrin, şəxslərin əlində olması, eləcə də dövlətin (xalqın) 
s
ərvətinin həmin  şəxslərin  əlində  olması;  çoxluğun  (xalqın) 
maraqlarının - bir qrupup (“hakim”) dairələrin, şəxsi maraq-
larına həta edilməsi. D. şəraitində insan hüquq və azadlıqları 
v
ə vətəndaşlar üçün bir o qədər miqdarda verilir ki, nə qədər 
ki, (“hakim”) dair
ələrin  maraqlarına,  hakimiyyətin itiril-
m
əsinə təhlükə törətmir. Şəxsiyyətə pərəstiş, sərt siyasi idarə-
çilik,  xalqın  maraqlarının  nəzərə  alınmaması,  hakimiyyət 
üz
ərində  xalqın  nəzarətinin  olmaması,  ictimaiyyətin zəif 

---