Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
109 
y
ətli və müəyyən fəaliyyət dairəli dövlət orqanı; inzibati ərazi 
vahidi. 1. Fransada 
əsas inzibati ərazi vahidi D.-də  özünü-
idar
ə  orqanı  Baş  Şura  və  onun seçdiyi departament komis-
siyasıdır;  mərkəzi hakimiyyət nümayəndəsi prefekdir; 2. bir 
sıra  dövlətlərdə  idarə  və  nazirliklərin  adı  (misal:  ABŞ-da 
Prezident t
ərəfində  təyin  olunmuş  dövlət katibi tərəfindən 
r
əhbərlik edilən, Xarici İşlər Nazirliyi funksiyalarını icra edən 
xarici - 
işlər idarəsi. Hüquqi baxımdan dövlət D.-i məşvərətçi 
orqan olsa da, faktiki olaraq Prezidentin v
ə Konqresin xarici 
siyas
ətini həyata keçirir.); 3. XVIII-XX əsrlərdə Rusiyada bir 
sıra ali, mərkəzi və yerli idarələrin tərkibində şöbə, bəzən isə 
müst
əqil mərkəzi idarə  idi; 4. Azərbaycanda bəzi nazirlik-
l
ərin və  idarələrin müəyyən səlahiyyətli və  fəaliyyət dairəli 
(işçi personallı – aparatlı) şöbələri. 
DEPORTASİYA  (latın  deportatio-hərfi mənada:  aparılma, 
daşınma)  –  bu və  ya digər səbəblərdən (misal: siyasi, etnik 
t
əmizləmə;  hüquq  pozuntusunun  qarşısını  alma;  kriminal 
sabitliyi qoruma v
ə  s.)  bir  şəxsi,  bir  qrup  şəxsləri, yaxud 
mü
əyyən dinə, millətə mənsub olan şəxsləri məcburi surətdə 
bir 
ərazidən, dövlətdən digər ərazilərə, dövlətlərə çıxarılması, 
qovulması.  D.-nın  iki  növü  mövcuddur:  aşkar  növü,  yəni 
fiziki güc t
ətbiq etməklə D. – bunun apageyası “qanlı D.-dır” 
v
ə  qeyri-aşkar,  məxfi növü, yəni fiziki güc tətbiq etmədən, 
lakin  ağır yaşayış  şəraiti yaratmaqla köçməyə  məcbur etmə. 
Eyni zamanda, D. dövl
ətdaxili qanun-qaydanı,  miqrasiya 
qaydalarını  pozmuş  əcnəbilərə  və  apatridlərə  qarşı  tətbiq 
edilir, el
əcə  də  diplomatik münasibətlərdə  “arzu olunmaz 
şəxslərə”  –  (“persona non grata”) dövlət  ərzisindən  çıxması 
üçün mü
əyyən vaxt müddəti verilir – “diplomatik D.”  
DEPUTAT 
(latın deputatus - müəyyən еdilmiş, göndərilmiş) 
- mill
ət vəkili, - qanunvericilik (qanunyaradıcılıq) prosesində 
xalqın  (seçicilərin)  maraqlarını  müdafiəetmə  məqsədini gü-
d
ən, dövlətin  Ali  Qanunvericilik  orqanında  (Parlamentdə) 

---

 
110 
xal
qın  səlahiyətli nümayəndəsi. D. seçilmə  qaydası  və  səla-
hiyy
ətləri Konstitusiya ilə  və  müvafiq qanunlarla müəy-
y
ənləşir. O, qanunvericilik təşəbbüsü hüququna, “D. sorğusu” 
hüququna v
ə toxunulmamazlıq hüququna malikdir. D. dövlət, 
iqtisadiyyat, sosial-m
ədəni,  quruculuqda  iştirak  edir,  seçici-
l
ərin  tapşırığını  həyata keçirmək üçün fəaliyyət göstərir. 
Seçicil
ər  qarşısında  görülən  iş  barəsində  hesabat verir. Eyni 
zamanda, D. 
əksər seçicilərin təkidi ilə, vaxtından əvvəl (D. 
s
əlahiyyəti müddəti qurtarmayana qədər) geri çağrıla bilər. 
DEPUTAT  SORĞUSU  (latın  analoqu  interpellatio)  – 
Deputatların  hüququ:  dövlətin  Ali  Qanunvericilik  orqanı 
(Parlament) üzvünün – 
Deputatın (və ya Deputatların) bu və 
ya dig
ər  məlumat  almağa  və  ya məsələni  araşdırmağa 
yön
əlmiş,  səlahiyyətli dövlət  orqanına  və  ya onun vəzifəli 
şəxsinərəsmi surətdə  müraciət etməsi. D.S.-na cavab 
Parlament  sessiyasında  mütləq  qaydada  açıqlanmalıdır.  D.S. 
icra v
ə  sərəncam verici orqanlara və  onların  vəzifəli 
şəxslərinə  nəzarət etmək, mübahisəli məsələlərə  aydınlıq 
g
ətirmək,  nöqsanları  aradan  qaldırmaq  və  s. ötrü mühüm 
vasit
ədir. 
DESENTRALİZASİYA  (latın  de-ayrılma,  uzaqlaşdırma  və 
centrum-(
əsas) mərkəz)  –  mərkəzdən qaçma: idarəçilikdə 
sentralizasiyadan (m
ərkəzçilikdən)  uzaqlaşma,  zəiflətmə, 
l
əğvetmə: müəyyən tarixi səbəbdən dövlətdə  idarəçilik, 
hakimiyy
ət  quruluşu  mərkəzin  monopliyasında  (inhisarında) 
olduğu halda, idarəçilik inzibati-əmr sistemi vasitəsilə həyata 
keçirildiyi halda v
ə bunlar ümumi inkişafa maneçilik törətdiyi 
halda, ümumi idar
əçiliyə  müəyyən problemlər  yarandığı 
halda, siyasi idar
əçiliyin  islahatları  zərurətilə, bəzi mərkəzi 
hakimiyy
ət (idarəçilik) səlahiyyətlərini, Mərkəzi (ola bilsin 
Ali) hakimiyy
ət orqanlarından alaraq yerli hakimiyyət orqan-
larına, eləcə də yerli özünüidarəetmə orqanlarına ötürülməsi, 
bununla  yanaşı,  yerli  hakimiyyət və  özünüidarəetmə 

---

 
111 
orqanlarının  statusunun,  fəaliyyət dairələrinin  genişləndiril-
m
əsi prosesi; mürəkkəb siyasi-hüquqi islahatlar prosesi. 
DESPOT  (yunan  despotes-hökmdar)  –  1. mütl
əq və  sərt 
hökmdar; 2. qeyri-m
əhdud hakimiyyətə  malik,  özbaşınalığı 
r
əhbər  tutan  hökmdar;  3.  başqalarını  özünün  idarəsinə  tabe 
olmağı məcbur edən, hərəkətlərində heç kəslə hesablaşmayan 
müst
əbid adam; 4. zalım, zülümkar, istibdatçı. 
DESPOTİZM  (despotiya) (yunan despotéia-qeyri-məhdud 
hakimiyy
ət) – istibdad hakimiyyəti, müstəbidlik - 1. bir şəxs-
in, despotun, dövl
ətin və  cəmiyyətin bütün üzvləri üzərində 
qeyri-m
əhdud,  şəriksiz,  özbaşınalığına  qədər mütləqiyyət və 
insanlarda, t
əbəələrində  heç  bir  hüququn  olmaması  ilə 
xarakteriz
ə  edilən hakimiyyət və  dövlət  quruluş  forması. 
Dövl
ətin son dərəcədə mərkəzləşdirilməsi, despota tabe edil-
m
əsi, qayda-qanunun olmaması və monarxiyanın olması D.-ə 
xasdır.  D.  antik  və  orta  əsr dövlətləri üçün səciyyəvidir. D. 
anlayışı  “avtokratiya”  və  “tiraniya”  anlayışlarına  yaxın  olsa 
da D. avtokratiyadan q
əddarlığı ilə, tiraniya isə D.-dən xüsusi 
q
əddarlığı  ilə  seçilir. Hərçənd tiraniya D.-in son həddidir. 
Avtoritar v
ə  totalitar rejimli dövlətlərdə  müəyyən qaydalar, 
idar
əçilik prinsipləri qaydaları olduğu halda D.-də heç bunlar 
da yoxdur, burada hakimiyy
ət  yalnız  qorxu,  xof,  vahimə 
mühitind
ə  qurulur. 2. (məcazi mənada) təkhakimlik, azad 
irad
əni  kobudcasına  boğmaq,  idarəolunan  şəxslərə  münasi-
b
ətdə özbaşınalıq üsul və vasitələri ilə rəhbərlik, idarəçilik. 
DESTABİLİZASİYA  (latın  de-ayrılma,  uzaqlaşdırma  və 
stabilius - 
sabit, dayanıqlı) - (sabitliyin əleyhinə) – mütarazlı-
ğın  pozulması;  qeyri-sabitliyə,  nizamsızlığa,  özbaşınalığa  və 
s. nail olmaq m
əqsədlərinə xidmət edən, formalaşmış qayda-
qanunun pozulmasına xidmət edən hərəkət (və ya vəziyyət). 
Siyasi qüvv
ələr nisbətinin dəyişməsi (pozulması) və ya xarici 
t
əsir  əsnasında  dövlət daxilində  və  ya region daxilində 
ictimai-siyasi h
əyatın adi (normal) axarına ciddi təsir göstərə 

---