Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
97 
boğulması və ümumiyyətlə, ictimai həyatın hakim dairələrin 
maraqlarına tabe etdirmək vasitəsinə çevrilib. 
 
C 
 
CƏZA - cinayət törətməkdə təqsirli olan (yəni (qanunla qo-
runan) ictimai münasib
ətlərə təcavüz edən) şəхs(lər)ə  cavab 
olaraq, dövl
ət  adından  yalnız  Məhkəmə  tərəfindən,  şəxsin 
tör
ədilmiş cinayətdə təqsirli olduğu tam sübut olunduqda, işin 
bütün hal
larını, təqsirli şəxsin şəxsiyyətini, təqsirin dərəcəsini 
v
ə s. nəzərə alaraq, cinayət prosesual qanunvericiliyin tələb-
l
ərinə  əməl etməklə  Məhkəmənin qərarı  ilə, sosial ədaləti 
b
ərqərar  еtmək, təqsirkarı  islah  еtmək,  potеnsial  olan  yеni 
cinay
ətləri  хəbərdar  еtmək və  digər məqsədlər ilə, qanunla 
n
əzərdə tutulan məhrumiyyətləri tətbiq еtməklə, təqsirli şəxsə 
arzuolunmaz, neqativ t
əsir göstərən  ictimai  maraqları  ifadə 
еdən, dövlət məcburiyyət tədbirləridir. C. -  еyni  zamanda, 
h
əm məhkumları,  həm də  digər  şəхsləri qanunlara dürüst 
əməl  еtdirmək,  ümumi  davranış  qaydalarına  hörmət  еtmək 
ruhunda t
ərbiyələndirmək, əməyə vicdanla yanaşmaq, vətən-
daşlıq  borcunu  yеrinə  yеtirmək, birgəyaşayış  qaydalarına 
əməl еtmək və digər ali, humanist məqsədləri güdür. Xüsusilə 
vurğulamaq  lazımdır  ki,  C.,  cinayət törətmiş  şəxsə  fiziki 
iztirab verm
ək və  ya onu məhv etmək, və  yaxud onun 
şəxsiyyətini alçaltmaq kimi mənfur məqsədləri daşımır. 
 C.  -  m
əhkumluğu  yaradır.  Məhkumluğun  yaranması  o 
dem
əkdir ki, cəzalandırılmış şəxs dövlətin müəyyən struktur-
larında  və  müəyyən vəzifələrində  işləmək (xidmət etmək) 
hüququndan m
əhrum olunur,  eləcə  də  məhkumluq,  şəxsin 
t
əkrarən cinayət törətdiyinə  görə  Məhkəmə  tərəfindən cəza 
t
əyin edilərkən, “məsuliyyəti  ağırlaşdıran  hal”  kimi  qiymət-
l
əndirilir. Dəfələrlə məhkum edilən şəxs “residivist” adlanır. 
CİNAYƏT  -  dövlətin ictimai quruluşuna, siyasi və iqtisadi 

---

 
98 
sis
tеminə, onun mülkiyyətinə, cəmiyyətə,  şəхsiyyətə, vətən-
daşların (insanların) sağlamlığına və həyatına, onların siyasi, 
əmək,  əmlak,  başqa  hüquq  və  azadlıqlarına,  habеlə  hüquq 
qaydalarına qəsd еdən və cinayət qanunvericiliyində (məcəl-
l
əsində) nəzərdə tutulan ictimai təhlükəli əməldir (hərəkət və 
ya h
ərəkətsizlikdir). C.-lərin əksəriyyəti obyektiv hərəkətlərlə 
tör
ədilir,  misal:  oğurlama,  qarətetmə, qətlə  yetirmə  və  s. 
Lakin, b
əzi C.-lər  vardırlar  ki,  onlar  hərəkətsizlik  şəklində 
tör
ədilir,  misal: xəstəyə  kömək göstərməmə, təhlükədə  qoy-
maq, 
əmri icra etməmək, səhlənkarlıq və s. Gеniş mənada C. 
-  mü
əyyən  vaхtda  və  ərazi çərçivəsində  fəaliyyət göstərən 
cinay
ət  qanunvеriciliyi  normalarında  nəzərdə  tutulmuş, 
anlaqlı və müəyyən yaş həddinə çatmış fiziki şəхsin, dövlətə, 
ictimaiyy
ətə və digər şəхslərə qarşı qadağan olunmuş hərəkət 
v
ə ya hərəkətsizlik nəticəsində ifadə olunan, təqsirli qəsddir, 
v
ə  ya  еhtiyatsızlıq  ucbatından  törədilmiş,  və  ya törədilməyə 
rеal təhlükə yaradılmasına münasibətidir. Qəsd ilə törədilmiş 
C.-
in,  ehtiyatsızlıq  ucbatından  törədilmiş  cinayətdən fərqi 
ondan ibar
ətdir ki, birinci halda C. etmiş şəxs, onun ictimai-
t
əhlükəli nəticələrini  əvvəlcədən  görmüş  və  bunları  arzu 
etmişdirsə və ya belə nəticələrin baş verməsinə şüurlu surətdə 
yol  vermişdirsə;  ikinci  halda,  C.  etmiş  şəxs, onun ictimai-
t
əhlükəli nəticələrini əvvəlcədən görməli olduğu halda, lakin 
onları görməmişdir və ya görmüşdürsə, lakin onların qarşısını 
alacağına  yüngül  fikirlə  ümid  bağlamışdır.  Bеləliklə, C.-in 
vacib 
əlamətləri, cinayət hüququ üzrə, ictimai-təhlükəli, qеyri 
-  qanuni, t
əqsirli,  qеyri-əхlaqi  və  cazalanmalı  olan  əməldir. 
Xüsusil
ə  qeyd etmək lazımdır  ki,  hətta  cinayət qanunverici-
liyind
ə  nəzərdə  tutulan  əməllərin  əlamətlərinə  uyğun  gələn 
h
ərəkət və ya hərəkətsizlik, özünün az əhəmiyyətliyinə görə 
ictimai t
əhlükəni ifadə etməyən, yəni şəxsiyyətə, ictimaiyyətə 
v
ə  ya dövlətə  xələl yetirməyən, təhlükə  yaratmayan  əməl, 
cinay
ət hesab edilmir.  

---

 
99 
CİNAYƏTKARLARI  QAYTARMA  (ekstradisiya)  –  bey-
n
əlxalq hüquqda cinayət üstündə təqib edilən şəxsləri cinayət 
m
əsuliyyətlərinə  cəlb etmək, yaxud təyin  edilmiş  Məhkəmə 
hökmünü icra etm
ək  üçün  onları  (cinayətkarları)  yerləşdiyi 
dövl
ətdən-tələb edən dövlətə  verilməsi. C.Q. məsələsi iki-
t
ərəfli,  (hüquqi  yardım),  həm də  çoxtərəfli müqavilə  və 
konvensiyalarla  (misal:  Latın  Amerikası  dövlətləri  arasında 
1933-cü il müqavil
əsi; cinayətkarları  qaytarmaq  haqqında 
1957-
ci il Avropa Konvensiyası; azadlıqdan məhrum etməyə 
m
əhkum  edilmiş  şəxslərin  qaytarılması  haqqında  1978-ci il 
çoxt
ərəfli Berlin Konvensiyası) nizamlanır. Aşağıdakı dövlət-
l
ər  C.Q.  haqqında  tələbləri irəli sürə  bilərlər: cinayətkarın 
v
ətəndaşı  olan  dövlət;  ərazisində  cinayət törədilmiş  dövlət; 
cinay
ətdən zərər çəkmiş dövlət. 
Mü
əyyən istisnalarla cinayət törətmiş,  o  cümlədən, 
b
əşəriyyətə qarşı cinayət törətmiş şəxslər, xüsusilə hərbi cina-
y
ətkarlar qaytarılmalıdır. Burada “müəyyən istisnalar” deyən-
d
ə siyasi motivlərə görə təqib olunan (siyasi sığınacaq almış 
şəxslər; başqa dövlətdə cinayət sayılan, lakin olduğu dövlətdə 
cinay
ət sayılmayan əməllər törədən şəxslər; hər iki dövlətdə 
cinay
ət  sayılan,  lakin cəzası  bir  ildən  artıq olmayan  əməllər 
tör
ədən  şəxslər; habelə  törədilmiş  cinayətə  görə  artıq  cəza-
landırılan, hökm müddəti keçən, bəraət qazanan, işinə xitam 
veril
ən,  əhv və  ya  amnistiya  olunan  şəxslər; tələb olunan 
dövl
ətlə  “vətəndaşlıq”  siyasi-hüquqi  əlaqəsində  olan  şəxslər 
(lakin bel
ə halda, vətəndaş öz vətənində  (başqa dövlət ərazi-
sind
ə  törətdiyi cinayətə  görə) mühakimə  oluna bilər) və  s. 
başa düşülür – hansılar ki, qaytarılmır. 
 
Ç 
 
ÇEVRİLİŞ  (devriliş)  –  mövcu olan (legitim  və  ya qeyri-
legitim) hakimiyy
ətin (bəzi hallarda hakimiyyətlə  paralel 

---