Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
136 
  
Ə.İ.-nın pozulması, müəyyən hüquqi məsuliyyətə səbəb 
ola bil
ər. 
ƏMƏYİN MÜHAFİZƏSİ - əmək hüququnun institutu kimi 
işçilərin və хadimlərin sağlam və təhlükəsiz əmək şəraitinin 
yaradılmasına  yönəlmiş,  əmək hüququnu təmin  еdən müəs-
sis
ə, idarə, təşkilatlar və еlеcə də, onların məsul vəzifəli şəхs-
l
əri  qarşısında  icrası  məcburi olan təşkilati,  tехniki  sanitar-
qiqiyеnik tədbirlər sistеmini müəyyən еdən, hüquq normaları 
m
əcmuəsidir. 
  
Bundan  savayı,  Ə.M.,  əmək  hüququnun mühüm 
prinsipi kimi q
əbul  edilir,  Ə.M.-nin təmin edilməsi prinsipi 
v
ə, o cümlədən, Ə.M.-nə yönəlmiş işçinin subyektiv hüququ 
kimi q
əbul edilir, yəni işçinin müdiriyyətdən (işə götürəndən) 
t
əhlükəsiz və  sağlam  iş  şəraitini tələb etmək  imkanı  kimi 
q
əbul edilir.  
  
Ə.M. həm hüquqi, həm  fiziki  şəxslərin, həm də 
dövl
ətin üzərinə düşür. Öz təbiətinə görə, Ə.M., ilk növbədə 
işə  götürənin (müdiriyyətin) üzərinə  düşür.  Lakin,  dövlət, 
Ə.M.-nin qarantı rolunda çıxış edir, zira əmək hüququ, vətən-
daşların Konstitusion hüququdur. 
  
Əmək hüquqlarının pozulduğunu güman edən vətəndaş, 
M
əhkəməyə  müraciət etmək hüququnu özündə  saxlayır. 
Əmək  hüquqlarının  pozulduğu  sübut  olunsa,  vətəndaşa  (o 
cüml
ədən) maddi müvazinət ödənilə bilər.    
ƏMR  (rus analoqu приказ)  –  dövlət  orqanları  (hakimiyyət 
orqanları və, eləcə də idarə, müəssisə və təşkilatları) və qeyri-
dövl
ət orqanları (kommersiya qurumları) rəhbərləri tərəfindən 
q
əbul edilən (verilən) - biləvasitə tabeliyində olan orqanların 
v
ə  ya  konkret  şəxslərin, fəaliyyətini  istiqamətləndirən, 
göst
ərış  xarakterli  idarəetmə  aktı.  Hüquqi  təbiətinə  görə  Ə. 
mü
əyyən ictimai münasibətləri nizama salan hüqüq norma-
larından  ibarət normativ idarəetmə  aktı  və  hüquq norma-
larının  tətbiqi  aktı  ola  bilər; hərbi sistemdə, eləcə  də  hüquq 

---

 
137 
mühafiz
ə orqanları sistemində sistemdaxili yeganə idarəetmə 
aktı. 
ƏNCÜMƏN (fars-cəmiyyət, məclis, yığıncaq) – İranda şəhər 
v
ə ya əyalətlərdə yerli özünüidarə orqanı. İlk Ə. Təbrizdə İran 
inqilabı  (1905-1911)  gedişində  -  1906-cı  ildə  meydana 
g
əlmişdir. Demokratik Ə.-lər 1918-1921-ci illərdə yaranmış-
dır. 
ƏNƏNƏÇİLİK  –  (“tradisionarizm”)  -  ənənələrin, milli 
d
əyərlərin  qorunması,  qanunçuluğun  və  qaydaların  təmin 
edilm
əsi vasitəsi kimi, güclü hakimiyyətin və  dövlətin 
müdafi
əsinə  qalxan  –  konservativ  siyasi  düşüncə  növü. 
C
əmiyyətin  şəxs üzərində, dəyişməzliyin  –  dəyişkənlik 
üz
ərində  üstün  olmasını  tərənnüm edir və  müəyyən sosial 
münasib
ətlərin bərkidilməsi münasibətləri  kimi  çıxış  edir. 
Ümumiyy
ətlə, Ə.- ideallaşdırılmış gələcəyə yönəlib ki, onun 
meyarları ilə müasir vəziyyəti dəyərləndirsin, Ə. ideallaşdırıl-
mış keçmişə yönəldilib ki, müasir vəziyyət necə varsa – eləcə 
d
ə  qalsın.  Ə.  tərəfdarlarının  dünya  görüşü  –  utopiya deyil, 
m
əhz  nostalgiyadır.  Müasir  cəmiyyətdə  baş  verən bütün 
neqativ  halların  əsas səbəbləri kimi  ənənəvi dəyərlərdən 
imtina etm
əsi də  zənn  edilir.  Ə.  qanunçuluğa  və  qaydaya, 
nüfuza v
ə nizama böyük önəm verir. 
ƏRAZİ  (MƏHƏLLİ)  DƏNİZ – dövlətin quru ərazilərində, 
daxili sularına (arxipelaq – dövlət olduqda isə) – onun arxi-
pelaq  sularına  birləşən dəniz  qurşağı.  Ə.(M.)D.  -  dövlətin 
ərazilərinə daxildir, dövlətin suverenliyi daxilindədir. Dövlət 
öz  Ə.(M.)D.-indən onun hava məkanından,  dibindən, daxili 
v
ə yeraltı sərvətlərindən beynəlxalq ekoloji normalara riayət 
etm
əklə öz maraqlarına uyğun şəkildə istifadə edə bilər. Hər 
bir dövl
ətin 12 dəniz milindən artıq olmamaq şərtilə özünün 
Ə.(M.)D. enliyini müəyyənləşdirmək hüququ vardır. 
ƏSASNAMƏ - dövlət və ya qeyri-dövlət orqanları tərəfindən 
q
əbul edilən, ümumi, məcəllə xarakterli normativ akt; həmin 

---

 
138 
orqanın sistemini (strukturunu), funksiyasını, səlahiyyətlərini 
v
ə ya müəyyən hallarda fəaliyyət qaydasını müəyyən edən və 
yaxud konkret m
əsələyə  dair təşkilati,  əmlak,  əmək müna-
sib
ətlərinin məcmuəsini tənzimləyən akt. 
 
F 
 
FAİZ DƏRƏCƏSİ – faizin həcmi; verilən kreditin (borcun) 
– “qiym
əti”, verilən kreditin (borcun) ümumi həcmi ilə - geri 
alınan  əlavə  mənfəətin (adətən: ay, kvartal, il və  ya  sazişdə 
n
əzərdə  tutulan digər zaman çərçivəsində  əlavə  faizlə 
hesablanan) nisb
əti ilə müəyyənləşir. Maliyyə-kredit təşkilatı-
n
ın  (bankın,  fondun,  birliyin  və  s., o cümlədən, beynəlxalq 
maliyy
ə qurumlarının) müxtəlif növ maliyyə-iqtisadi əməliy-
yatları  üzrə  müəyyən edilir. F.D.-ni bir qayda olaraq bazar 
(t
ələb-təklif) müəyyənləşdirir,  lakin  burada  istisnalar  da 
vardır,  misal:  milli  sahibkarlığa  kömək məqsədilə  (bax 
proteksionizm) – dövl
ət özü dövlət kreditləri üzərində F.D.-ni 
mü
əyyənləşdirə  bilər;  inhisarçılıq  (monopoliya)  şəraitində, 
h
əmin  inhisarçılar  F.D.-ni müəyyənləşdirə  bilər; qeyri-bazar 
iqtisadiyyatlı  (yəni plan iqtisadiyyatlı)  dövlətdə  F.D.-ni 
mü
əyyənləşdirmək səlahiyyəti tamamilə  dövlətin  əlində 
c
əmləşir;  bu  və  ya digər dövlətə  (adətən fəlakətdən  əziyyət 
ç
əkmiş  və  ya  ümumi  inkişafdan  geri  qalabn  dövlətlərə) 
beyn
əlxalq maliyyə-kredit  qurumları  tərəfindən  yardım 
m
əqsədi ilə  verilən kredit (borc) üzərində  həmin qurum 
t
ərəfindən (adətən güzəştli  formada)  müəyyənləşdirilir;  F.D. 
dövl
ətin yürütdüyü “faiz siyasəti” ilə  də  müəyyənləşdirilə 
bil
ər; eyni zamana, iqtisadi sıçrayış və əksinə, iqtisadi böhran 
t
əbii surətdə  F.D.-nə  də  təsirsiz  ötüşmür.  Yeri  gəlmişkən, 
kapitalizm
əqədərki formasiyalarda əsas kredit forması “sələm 
krediti” idi v
ə F.D.-nin həddi əslində olmamışdır. 
FALSİFİKASİYA  (italyan  falsificare-saxtalaşdırmaq)  – 

---