Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
139 
saxta,  saxtakarlıq,  saxtalaşdırma;  doğru  faktı,  məlumatı  – 
yalan il
ə əvəz edilməsi; yalan olanı doğru kimi qələmə vermə 
(“satma”). Nümun
ə  üçün: seçkilərin, sənədlərin,  pulların  və 
dig
ər qiymətli sənət  (yaradıcılıq)  əsərlərinin  saxtalaş-
dırılması, - bu cür F.-lar, bir qayda olaraq, cinayət məsuliy-
y
ətinə  səbəb olur, lakin tarixi məlumatların  F.-sı  heç  də 
h
əmişə  cəzalandırılmır,  üstəlik bəzi  hallarda  tarixi  faktların 
F.-
sından beynəlxalq münasibətlərdə təzyiq aləti kimi istifadə 
edilm
əsinə  cəhdlər edilir və  bu, dövlətlər,  xalqlar  arasında 
münasib
ətlərin gərginləşməsinə gətirib çıxardır. 
FEDERASİYA  (fransız  féderatio,  son  latın  foederatio-
birl
əşmə, ittifaq) –  1. (federalizm) bir neçə  siyasi subyektin 
(dövl
ətlərin, xalqların, millətlərin) müəyyən muxtar (suveren) 
hüquqlarını  özündə  saxlamaqla vahid ittifaq dövlətində 
(tarix
ən: ya könüllü ya məcburi) birləşməsidir.  Fеdеrativ 
dövl
ət  –  inzibati-ərazi vahidləri  (subyеktləri), vahid dövlət 
daхilində yüksək hüquqi statusa malik olan mürəkkəb quruluş 
formalı  dövlətdir.  Fеdеrativ  quruluş  formalı  dövlətlərdə, 
vahid m
ərkəzi Ali  Qanunvеrici  və  İcra  hakimiyyətləri 
(fеdеral)  orqanlarının  mövcud  olması  ilə  yanaşı,  yеrlərdə 
(subyеktlərdə) müəyyən səlahiyyətli  Qanunvеrici,  İcra 
orqanları  və, hətta yerli Kostitusiya fəaliyyət göstərir, lakin 
fеdеral Konstitusiya və fеdеral hakimiyyət orqanlarının idarə-
çilik  nüfuzu  fеdеrativ  dövlətin bütün ərazilərinə  yayılır  və 
fеdеral  subyеktlər mərkəzə  tabеdirlər. F.-nın  mərkəzi (Ali) 
hakimiyy
ət  orqanları  ilə, onun subyektinin hakimiyyət 
orqanlarının  arasındakı  səlahiyyət bölgüsü –  Federal Kon-
stitutsiyada t
əsbit olunur. Vahid ərazi və  silahlı  qüvvələr, 
vahid (milli) gömrük v
ə  vergi sistemi, vahid vətəndaşlıq, 
vahid dövl
ət dili, vahid xarici siyasət və  s.  –  F.-nın  əsas 
t
əzahürlərindəndir. Müxtəlif dövlətlərdə  F. subyektləri 
müxt
əlif  cür  adlandırılır,  o  cümlədən:  ştat,  kanton,  torpaq, 
mütt
əfiq respublika, əyalət, diyar, vilayət və  s.  F.  quruluşlu 

---

 
140 
dövl
ətlərin nümunələrinə  gəldikdə  isə, burada: Rusiya 
Federasiyasını,  ABŞ-ı,  Kanadanı,  Braziliyanı,  Meksikanı, 
Argentinanı,  Avstraliyanı,  Hindistanı,  Pakistanı,  Nigeriyanı, 
Venesuelanı,  Malayziyanı  və  s. misal gətirmək olar; 2. bəzi 
dövl
ətdaxili (milli) və  ya beynəlxalq təşkilatlar  birliyinə 
(ittifaqına)  verilən ad. Misal: idman F.-ları;  beynəlxalq 
h
əmkarlar təşkilatları F.-sı; beynəlxalq demokrat qadınlar F.-
sı və s. 
FELDYEGER  RABİTƏSİ  (alman  Feldjaqer)  –  xüsusi 
rabit
ə xidməti; hərbi və ya Hökumət rabitə xidməti mühüm və 
m
əxfi sənədləri xüsusi hərbi kuryerlər (feldyegerlər) vasitəsi-
l
ə  göndərməklə  məşğul  olur.  Əvvəlcə  ordularda, sonralar 
h
əmçinin mülki idarə orqanlarında tətbiq edilmişdir. 
FƏALİYYƏT  QABİLİYYƏTİ - dеdikdə, nəinki subyеktin 
hüquq v
ə vəzifələrə malik olmaq imkanı, hətta onları öz şəхsi 
h
ərəkətləri ilə  tətbiq  еtmək qabiliyyəti  başa  düşülür,  onlara 
gör
ə cavabdеhlik daşımaq, hüquq münasibətlərinin iştirakçısı  
ola bilm
ək başa düşünür. 
FƏRMAN (rus analoqu приказ) – Ali hakimiyyət orqanının 
– Prezidentin 
(vahid şəkildə) öz səlahiyyətləri daxilində qəbul 
etdiyi, hüquqi m
əzmununa görə  normativ F., yəni ümumi 
hüquqi  normaları,  qaydaları  müəyyən edən və  fərdi F. yəni 
hüquq normasını konkret hadisəyə tətbiq edən (misal: vəzifəli 
şəxsi, təyin edilməsi, vətəndaşın  mükafatlandırılması  və  s.), 
bütün  aşağı  səlahiyyətli vəzifəli  şəxslər, dövlət və  qeyri-
dövl
ət qurumları və vətəndaşlar (və s. şəxslər) üçün məcburi 
qüvv
əyə malik olan – hüquqi akt. 
H
ər bir F. ümumi və konkret məqsədlərə xidmət edir, 
hüquqi n
əticələr  əmələ  gətirir və  hüquqi qüvvəsi dövlətin 
bütün 
ərazisinə  yayılır.  F.-ların  icra  edilməməsi  –  müəyyən 
hüquqi m
əsuliyyətə  səbəb olur (hərçənd fərdi F.-dan  irəli 
g
ələn müddəalardan ünvanlanmış şəxs imtina edə bilər, lakin 
buna yol verm
əmək üçün, bir qayda olaraq fərdi F. qəbul 

---

 
141 
edilm
ədən öncə,  ünvanlanmış  şəxs ilə  məsləhətləşmələr 
aparılır).  Qəbul  edilmiş  F.  ya  televiziya,  radio,  mətbuat 
vasit
ələrilə yayılır, yaxud şəxsən təqdim olunur. F.-lar yalnız 
yazılı formada olur və əgər F.-da başqa tarix göstərilməyibsə 
o (F.), d
ərc edildiyi (yayıldığı) gündən qüvvəyə minir; qeyri-
normativ xarakterli (y
əni fərdi) F. isə  qəbul edilən andan 
qüvv
əyə minir. 
FİLİASİYA (fransız filiation, latın filialis-oğluna məxsus) – 
v
ətəndaşlıq hüququna görə anadan olma ilə vətəndaşlığın əldə 
edilm
əsi. Belə halda, vətəndaşlıq “qan hüququna” (valideyn-
l
ərin  qanı  ilə  gələn vətəndaşlıq)  və  ya “yer hüququna” 
(v
ətəndaşlığın  doğulduğu  yer  ilə  əldə  edilməsi) görə  verilir. 
Birinci  halda  uşaq  anadan  olduğu  yerdən  asılı  olmayaraq 
v
ətəndaşlıq alır, ikinci halda isə ata-ananın vətəndaşlığından 
asılı olmayaraq, o hansı dövlətin ərazisində doğulubsa, həmin 
dövl
ətin də  vətəndaşı  olur.  Bununla  yanaşı,  bəzi hallarda 
(
əksər hallarda) vətndaşlıq-atanın vətəndaşlığı ilə gəlir, digər 
hallarda is
ə (misal: İsrail, Hindistan) – ananın vətəndaşlığı ilə 
g
əlir. Dövlətlər F. məsələsini  xüsusi  razılaşmalar  ilə 
t
ənzimləyir, F. məsələsini  öz  aralarında  tənzimləməyən 
dövl
ətlərdə isə “ikili vətəndaşlıq” əmələ gələ bilər və bu da, 
öz növb
əsində dövlətlər üçün müəyyən problemlər yaradır. 
FOND 
(fransız  fond,  latın  fundus-əsas, bünövrə, ölçü) – 
ehtiyat, v
əsait: 1. hər  hansı  məqsəd üçün nəzərdə  tutulan, 
yaxud konkret m
əqsədlə resurslarını, ehtiyatlrını təşkil edən – 
pul v
ə ya maddi vəsaitlər (misal: əmək haqqı F.-u, kitabxana, 
muzey F.-u); 2. Ümumi humanitar m
əqsəd güdən (təhsil 
mü
əssisələrinə  kömək göstərmək,  yaxud  onları  saxlamaq 
(t
əchiz etmək),  elmi  planların,  kəşflərin, ixtiraların  həyata 
keçirilm
əsini maliyyələşdirmək, mədəni və bədii nailiyyətləri 
h
əyata keçirmək və  s.), adətən görkəmli  şəxsin  adı  ilə 
adlandırılan  (misal:  Nobel  Fondu),  yardım  və  ianələr 
hesabına  formalaşan  və  həmin vəsaitləri  qarşısında  duran 

---