Müasir tarixin (1918-1945-ci illər) mövzusunu Avropa və Amerika ölkə

36 
 
1931-ci  ildə  Yaponiya  Mancuriyaya  soxulur.Tezliklə,ABŞ  imperializmi 
Sovet  İttifaqına  qarşı  müharibə  təhlükəsini  gücləndirir.Ancaq,Yaponiya  mühari- 
bənin  istiqamətini  Şimaldan  Cənuba  keçirir.Bu,ABŞ-yapon  ziddiyyətlərini  güc- 
ləndirir. 
Latın Amerikası regionunda isə ABŞ-ın İngiltərə ilə ziddiyyətləri kəskinlə-  
şir.Hər  iki  dövlət  Latın  Amerikası  ölkələri  olan  Peru  və  Kolumbiya,habelə,Boli- 
viya və Paraqvay arasında konfliktlərin güclənməsində fəal iştirak edirdi. 
                            
F.D.Ruzveltin “Yeni kursu”, 
                          onun sosial-iqtisadi və siyasi mahiyyəti 
1932-ci ildə keçirilmiş prezident seçkilərində Demokratlar partiyasının na- 
mizədi  F.Ruzvelt  parlaq  qələbə  qazandı.O,1882-ci  ildə  zəngin  ailədə  doğulmuş, 
Harvard  Universitetini  bitirmiş,Kolumbiya  Universitetinin  hüquq  fakultəsində 
oxumuşdu.1913-1920-ci  illərdə  dəniz  nazirinin  köməkçisi  işləmişdi.1928-1930-
cu  illərdə  Nyu-York  ştatının  qubernatoru  seçilmişdi.Bu  illərdə  o,beynəlxalq 
şəraiti dərindən öyrənir,amerika xalqının əhval-ruhiyyəsini ciddi təhlil edirdi.Bu- 
na görə də hakimiyyətə gəldiyi ilk gündən etibarən yeni siyasi nəzəriyyə hazırla- 
mağa  başladı.Tezliklə,bu  nəzəriyyə  hazır  oldu  və  “Yeni  kurs”  adlandırıldı.Onun 
mahiyyəti ondan  ibarət  idi ki,dövlət  monopolist kapitalizmi  möhkəmləndirildi.İri 
banklar dövlətdən maliyyə yardımı aldı,sənaye sahələri,ticarət və nəqliyyat kom- 
paniyaları dövlətdən ssuda aldılar. 
        İqtisadiyyatın idarəçiliyi sahəsində xüsusi qanun “Sənayenin bərpası haqqın- 
da milli akt” qəbul olundu.Bu qanuna görə,bütün sənaye 17 qrupa bölündü,isteh- 
salın  həcmi  müəyyənləşdirildi,qiymətlər  dəqiqləşdirilidi,əmək  haqqlarının  səviy- 
yəsi göstərildi. 
Qanunun 7-ci maddəsinin “a” bəndinə görə həmkarlar təşkilatlarında fəhlə- 
lərin hüquqları bəyan edildi və onların kollektiv  müqavilələr bağlaması müəyyən 
olundu.“Kənd təsərrüfatın tənzimlənməsi administrasiyası” adlı xüsusi qanun qə- 
bul  edildi.Bu  qanuna  əsasən  boş  torpaqlar  istisar  olundu,heyvandarlıq  sahəsi 
möhkəmləndirildi.Fermerlər  kifayət  qədər  konpensasiyalar  aldı  ki,bununla  kənd 

---

37 
 
təsərrüfatında yüksəliş başlandı,7 mln.ha.torpaq yararlı hala düşdü.Eyni zamanda 
işsizliyin  aradan  qaldırılmasına  təşəbbüs  göstərildi,milyondan  artıq  adam  işlə 
təmin  edildi.Bununla  belə  işsizlik  hələ  də  qalmaqda  idi.Dövlət  monopolist 
kapitalizmi  möhkəmləndirildi.1935-ci  ildə  isə  “Əmək  münasibətləri  haqqında 
akt”  qəbul  edildi  ki,bu  tarix  ədəbiyyatlarında  “Vaqner  qanunu”  adlanır.Qanuna 
əsasən  fəhlələrin  həmkarlar  təşkilatlarında  hüquqları  məhdudlaşdırıldı,  kollektiv 
müqavilələrin bağlanması ləğv edildi. 
1935-ci  ilin  avqustunda  fəhlə  hərəkatının  təsiri  altında  ABŞ  tarixində  ilk 
dəfə  olaraq  sosial  vəziyyətin  tənzimlənməsi  haqqında  qanun  qəbul  olundu.Bu 
qanuna görə 65 yaşdan yuxarı fəhlələrə pensiya verilməli idi.1938-ci ilin iyunun- 
da isə konqres “Əmək haqqı minimumu haqqında” qanun qəbul etdi. 
                             İkinci dünya müharibəsi ərəfəsində  
                                 ABŞ-ın daxili və xarici siyasəti 
1936-cı ildə Ruzvelt ikinci dəfə prezident vəzifəsinə seçildi.O,respublikaçı- 
ların  namizədi A.Lendonun üzərində qələbə qazandı.1937-ci ilin  martında ABŞ-
da sənaye istehaslının həcmi 1929-cu il səviyyəsi ilə eyniyyət təşkil edirdi.Ancaq, 
1937-ci  ilin  yayında  yeni  iqtisadi  böhran  başlandı.Sənaye  istehsalı  1/3-dək  aşağı 
düşdü.1938-ci ildə ölkədə 10,4 mln.nəfər işsiz vardı.F.Ruzvelt hökumətinin xarici 
siyasəti respublikaçıların ənənəvi siyasətindən fərqlənirdi.Belə ki,ABŞ-ın beynəl- 
xalq mövqeyi möhkəmləndirilməklə yanaşı,Sovet İttifaqına qarşı antisovet müba- 
rizədən imtina edildi.1933-cü ilin noyabrın 16-da Sovet-Amerika diplomatik mü-
nasibətləri  bərpa  olundu.Bu  tədbirlər  beynəlxalq  arenada  Sovet  İttifaqının  möv- 
qeyini və beynəlxalq sülhün qorunmasını təmin etdi. 
1935-ci  ildə  iki  dövlət  arasında  ticarət  əlaqələri,1937-ci  ildə  isə  iqtisadi 
əməkdaşlığın hüquqi əsasları yaradıldı.F.Ruzvelt Latın Amerikası ölkələrinə qarşı 
“Mehriban qonşu” siyasətini yeridir.Bununla ABŞ regionda özünün siyası hökm- 
ranlığını  təmin  etdi.Latın  Amerikası  ölkələrinə  qarşı  hərbi  müdaxilə    təşkil  edil- 
mir, maliyyə-iqtisadi təsir vasitələrindən istifadə olunur və beləlkilə,ABŞ özünün 
hökmranlığını  möhkəmləndirdi.Buna  görə  də  ABŞ  öz  qoşunlarını  Nikaraqua  və 

---

38 
 
Haitidən  çıxardı  və  region  ölkələri  arasında  ticarət  iqtisadi  münasibətlər  tənzim- 
ləndi. 
30-cu illərin ortalarında ABŞ və faşist dövlətləri arasında ziddiyyətlər kəs-  
kinləşdi.Doğrudur,F.Ruzvelt bilavasitə  faşizmi  müdafiə etməsə də,konqres ABŞ-
ın  neytrallığı  barədə  akt  qəbul  etdi.1935-ci  ilin  avqustunda  xarici  dövlətlərlə, 
xüsusilə,müharibə  edən  ölkələrə  sülh  sazişi  dayandırıldı.1936-cı  ilin  fevralında 
isə  xarici  kreditlərin  verilməsinə  də  məhdudiyyət  qoyuldu.Ancaq,ABŞ-ın  bu 
siyasəti  ardıcıl  olaraq  həyata  keçirilmədi.Belə  ki,ABŞ  İtaliya  və  Almaniya  ilə 
birlikdə İspaniya Respublikasının vətənpərvərlərinə qarşı mübarizədə iştirak etdi. 
Ümumiyyətlə,ABŞ-da  iki  qrup  formalaşmışdı.Birinci  qrupa  daxil  olanlar 
hesab  edirdilər  ki,ABŞ  dövləti  Avropa  və  Asiya  işlərinə  qarışmamalı  və  hərbi 
müdaxilələrdən  kənarda  qalmalıdır.Bu  dünyanın  iri  maqnatları  Almaniya  və  Ya- 
poniyanın  beynəlxalq  mövqeyini  gücləndirir  və  digər  tərəfdən  isə  ABŞ-ın  möv- 
qeyini zəiflədirdi.İkinci qrupa daxil olanlar isə “beynəlmiləçiliyi” müdafiə edir və 
bununla  ABŞ-ın  faşist  təhlükəsinə  qarşı  mübarizəsini  möhkəm  ləndirirdi.Birinci 
qrupa  Q.Huver,R.Taft,Avandenberq,U.Xers  və  başqaları,İkinci  qrupa  isə  F.Ruz- 
velt və digər tanınmış siyasi xadimlər daxil idi. 
 
 İtaliya 1918-1939-cu illərdə 
Birinci dünya müharibəsinin İtaliyanın üçün                              
sosial-iqtisadi və siyasi nəticələri  
 
 
İtaliya  Birinci  dünya  müharibəsindən  sonra  qalib  dövlətlər  sırasına  çıxdı. 
XIX  əsrin  sonlarında  İtaliya  aqrar  ölkə  olmasına  baxmayaraq,müharibədən  son- 
rakı  dövrdə  aqrar-sənaye  ölkəsinə  çevrildi.Doğrudur,İtaliyanın  kənd  təsərrüfatın- 
da çoxlu sayda feodal qaydaları qalmaqda idi.Belə ki,40  minədək iri mülkiyyətçi 
10 mln. ha torpağa malik olduğu halda,2,5 mln.kəndli 6  mln. ha torpağa sahiblik 
hüququnu  saxlamışdı.Feodal  qalıqları  daha  çox  İtaliyanın  cənub  hissəsində  və 
Sardiniya,Siciliya  adalarında  geniş  yayılmışdı.Ölkənin  bu  hissəsində  10  mln.ha 

---