Mübahisələrin həllində mediasiyanın rolu vəkil Lalə Nağıyeva

­  58 ­

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐ IX nömrə

74. Ərizəçinin evinin 2005‐ci ilin 8 oktyabrdan onun xüsusi mülkiyyətində olması və həmin tarixdən

qabaq da mübahisəsiz istifadəsində olması faktı mübahisə doğurmur. Bu fakt ölkə məhkəmələri

tərəfindən təsdiq edilmiş və ölkə səviyyəsində heç zaman mübahisələndirilməmişdir.

75. Evin altında olan və ümumi sahəsi 257 kv.m. torpaq sahəsinə gəlincə, Hökumət ərizəçinin torpağa

hər hansı hüquqa malik olduğunu sübut edə bilmədiyini, ərizəçi isə torpağın evi ilə birlikdə onun

“əmlakının” bir hissəsini təşkil etdiyini iddia etmişdir. 76. Məhkəmə qeyd edir ki, Azərbaycan hüquq

sisteminə görə evin altında olan torpaq sahəsinə hüquq evin özünə olan hüquqa avtomatik olaraq

daxil  edilmir.  Başqa  sözlə,  daşınmaz əmlakın  mülkiyyətçisi  əmlakın  üzərində  yerləşdiyi  torpaq

sahəsinin  mülkiyyətçisi  olmaya  bilər.  Belə  ki,  şəxs  ev  üzərində  mülkiyyət  hüququna  malik  ola,

bununla yanaşı torpaq sahəsi isə dövlətin və ya bələdiyyənin mülkiyyətində qala bilər. Lakin Mülki

Məcəllənin  243.1‐ci  maddəsinə  görə  başqa  bir  şəxsin  istifadəsində  olan  torpaq  sahəsi  üzərində

istifadə hüququ avtomatik olaraq torpaq üzərində yerləşən daşınmaz əmlakın mülkiyyətçisinə verilir

(yuxarıda  56‐cı  bəndə  bax).  Bundan  əlavə,  xüsusi  mülkiyyətdə  olan  evlərin  altında  yerləşən  və

dövlətin mülkiyyətində olan torpağın, evə bitişik həyətyanı sahələrinin “qanuni istifadəçiləri” olan

şəxslər əvəzi ödənilmədən həmin torpaq üzərində xüsusi mülkiyyət hüququ əldə etmək hüququna

malikdirlər. Onlar bu hüquqdan istifadə etsələr, dövlət qeydiyyatına alındığı andan torpaq üzərində

mülkiyyət hüququ yaranır (Torpaq islahatı haqqına 1996‐cı il tarixli qanunun və 1997‐ci il tarixli

Vətəndaşların  qanuni  istifadəsindəki  torpaqların  onların  mülkiyyətinə  verilməsi  haqqında

Əsasnamənin müvafiq müddəaları üçün yuxarıda 57‐58‐ci bəndlərə bax).

77. Ərizəçinin evinin altında yerləşən torpaq sahəsi və ona bitişik həyətyanı sahə üzərində mülkiyyət

hüquqlarının qeydiyyatdan keçirilməsi üçün heç zaman müraciət etmədiyi doğrudur. Buna görə də,

formal olaraq o, evinin sökülməsi zamanı torpaq üzərində mülkiyyət hüququna malik deyildi. Lakin

mövcud qanunvericiliyə görə ərizəçi evin mülkiyyətçisi olduğu üçün mübahisə predmeti olan torpaq

sahəsinin “qanuni istifadəçisi” idi. Bundan əlavə, milli qanunvericiliyə əsasən onun torpaq üzərində

mülkiyyət hüququnu əvəzi ödənilmədən əldə edə bilmək kimi qanuni gözləntisi də var idi. Beləliklə

də, ən gec 2005‐ci il 8 oktyabrdan ərizəçi torpaq üzərində, onun “əmlak” hesab oluna bilməsi üçün

kifayət edici dərəcədə mülkiyyət marağına malik idi.

78. Məhkəmə yuxarıdakıları nəzərə alaraq hesab edir ki, həm mübahisə predmeti olan ev, həm də

torpaq sahəsi Konvensiyanın 1 saylı Protokolunun 1‐ci maddəsinin mənasında ərizəçinin “əmlakı”nı

təşkil edirdi.

(b) 1 saylı Protokolun 1‐ci maddəsinə əməl olunması məsələsi

79. 1 saylı Protokolun 1‐ci maddəsində 3 fərqli qayda müəyyən edilmişdir: birinci bəndin birinci

cümləsində təsbit edilmiş birinci qayda ümumi təbiətlidir və mülkiyyətdən dinc istifadə prinsipini

bəyan edir; birinci bəndin ikinci cümləsində təsbit olunmuş ikinci qayda əmlakdan məhrumetməni

əhatə edir və bunun bəzi şərtlərini müəyyənləşdirir; ikinci bənddə əks olunmuş üçüncü qaydada

təsbit  edilmişdir  ki,  dövlətlər  digər  hüquqlarla  yanaşı  ümumi  maraqlar  naminə  mülkiyyətdən

istifadəyə  nəzarət  edə  bilər.  Lakin  bu  qaydalar  əlaqəsiz  deyil:  ikinci  və  üçüncü  qaydalar

mülkiyyətdən dinc istifadə hüququna konkret müdaxilə halları ilə bağlıdır və buna görə də birinci

qaydada  təsbit  edilmiş  prinsip  prizmasından  təfsir  olunmalıdır  (misal  üçün  bax:  “Kozacıoğlu

Türkiyəyə qarşı” (Kozacıoğlu v. Turkey [GC], no. 2334/03, § 48, 19 February 2009) və “Vistinş və

Perepjolkins Latviyaya qarşı” (Vistiņš and Perepjolkins v. Latvia [GC], no. 71243/01, § 93, 25 October

2012)).

80. Məhkəmə qeyd edir ki, hazırkı işdə ərizəçinin əmlakına müdaxilə baş vermişdir. Belə ki, əmlak

dövlət tərəfindən götürülmüş və ev sökülmüşdür. Bu müdaxilə 1 saylı Protokolun 1‐ci maddəsinin

ikinci cümləsinin mənasında “əmlakdan məhrumetmə” hesab olunur. 81. Özgəninkiləşdirmə tədbiri

1 saylı Protokolun 1‐ci maddəsinə uyğun olması üçün 3 şərtə cavab verməlidir: o, “qanunda nəzərdə

tutulmuş şərtlərə uyğun olaraq” həyata keçirilməlidir (bu, dövlət orqanları tərəfindən hər hansı

özbaşına  hərəkətə  yol  verilməsini  istisna  edir),  “ictimai  maraqlara”  cavab  verməlidir  və

mülkiyyətçinin hüquqları ilə ictimaiyyətin maraqları arasında ədalətli tarazlıq təmin olunmalıdır.

---

­  59 ­

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐ IX nömrə

81. Məhkəmə birinci şərtlə bağlı təkrar edir ki, 1 saylı Protokolun 1‐ci maddəsi dövlət orqanlarının

əmlakdan dinc istifadəyə istənilən müdaxiləsinin qanuni olmasını tələb edir: həmin maddənin birinci

bəndinin  ikinci  cümləsi  əmlakdan  məhrumetmənin  “qanunda  nəzərdə  tutulmuş  şərtlərə  uyğun

olaraq” həyata keçirilməsinə icazə verir. Bundan əlavə, demokratik cəmiyyətin əsas prinsiplərindən

biri olan qanunun aliliyi Konvensiyanın bütün maddələrində ehtiva olunan bir məfhumdur (bax:

yuxarıda qeyd edilmiş “İatridis” işi, 58‐ci bənd; “Yunanıstanın keçmiş kralı və Digərləri Yunanıstana

qarşı” (Former King of Greece and Others v. Greece [GC], no. 25701/94, § 79, ECHR 2000‐XII) və

“Broniovski Polşaya qarşı” (Broniowski v. Poland [GC], no. 31443/96, § 147, ECHR 2004­V)).

83. Hazırkı iş üzrə tərəflər müdaxilənin baş verdiyi tarix barədə fərqli mövqeyə malikdirlər. Onların

fikrincə,  bu  amil  müvafiq  vaxtda  tətbiq  edilməli  olan  ölkə  qanunvericiliyini  müəyyən  etmək

baxımından əhəmiyyətli idi. Xüsusilə, Hökumət iddia etmişdir ki, müdaxilə BŞİH‐nin 2014‐cü il 14

may  tarixli  sərəncamının  qəbul  edildiyi  vaxt  baş  vermişdir.  Ərizəçi  isə  müdaxilənin  2009­cu  ilin

dekabrında, evinin söküldüyü vaxt baş verdiyini iddia etmişdir. Məhkəmə aşağıdakı təhlilinin bir

hissəsində bu məsələyə münasibətini bildirəcəkdir.

84. Məhkəmə həmçinin qeyd edir ki, tərəflərin evin sökülməsi vaxtı ilə bağlı mövqeləri də fərqlidir.

Hökumət bunun 2009‐cu ilin sentyabrında baş verməsini bildirmişdir. Lakin Hökumət bu mövqeyini

təsdiq etmək üçün hər hansı sübut təqdim edə bilmədiyinə görə Məhkəmə ərizəçinin evinin tam

şəkildə  2009‐cu  ilin  dekabrında  sökülməsi  ilə  bağlı  dəfələrlə  ölkə  məhkəmələri  və  Avropa

Məhkəməsinə  etdiyi  izahatları  qəbul  edir.  85.  Hökumətin  dövlət  orqanları  tərəfindən  görülmüş

tədbirlərin  qanuniliyi  məsələsinə  gəlincə,  Məhkəmə  ərizəçinin  evinin  qanuni  şəkildə  “BŞİH‐nin

2004‐cü  il  14  may  tarixli  sərəncamına əsasən  ictimai  ehtiyaclar  üçün  alındığına”  dair  Hökumət

tərəfindən səsləndirilən mövqeni aşağıdakı səbəblərə görə qəbul etməyin çətin olduğunu bildirir.

86. İlk öncədən Məhkəmə bəyanatın özünü çaşdırıcı hesab edir. O qeyd edir ki, BŞİH‐nin 2004‐cü il

14 may tarixli sərəncamı ərizəçinin evi üzərində mülkiyyət hüququnu əldə etməsindən bir ildən

artıq müddət əvvəl qəbul edilmişdir. 2005‐ci il 8 oktyabrda BŞİH‐nin özü mülkiyyət şəhadətnaməsini

ərizəçiyə  vermişdir  (daha  dəqiq  BŞİH‐nin  Texniki  İnventarlaşdırma  və  Mülkiyyət  Hüquqlarının

Qeydiyyatı Şöbəsi;  yuxarıda  7‐ci  bəndə  bax).  Belə  olan  halda,  BŞİH‐nin  2004‐cü  il  14  may  tarixli

sərəncamına  necə  imzalandığı  vaxtda ərizəçinin  hələ  də  mülkiyyətində  olmayan  əmlakı

“özgəninkiləşdirən” akt kimi baxılması aydın deyil.

87.  Hər  bir  halda  sonradan  bu  sərəncamdan  evin  sökülməsinə  haqq  qazandırmaq  üçün  istifadə

edildiyindən, ərizəçinin 2005‐ci il 8 oktyabrda evin üzərində mübahisəsiz mülkiyyət hüququ əldə

etdikdən sonra bu sərəncama ərizəçinin xüsusi mülkiyyətinə müdaxilənin qanuni əsası kimi çıxış

etməsinin mümkünlüyünü müəyyənləşdirmək zəruridir.

88. Məhkəmə 2004‐cü il 14 may tarixli sərəncamın mətninə nəzər salaraq qeyd edir ki, bu sənədin

hüquqi  qüvvəsi  icarə  müqaviləsi  əsasında  özəl  podratçıya  torpaq  sahəsi  ayırmaq  və  podratçıya

inkişaf layihəsinin dizaynını hazırlamağa icazə verməklə məhdudlaşırdı. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi

bu sərəncam barədə həmin ərazinin sakini kimi ərizəçiyə evinin faktiki sökülməsindən qabaq formal

məlumat verilməmişdir. Sərəncamda xüsusi mülkiyyətin özgəninkiləşdirilməsini nəzərdə tutan və

ya həmin ərazidə özəl və ya dövlət fondu mənzillərində yaşayan sakinlərin başqa yerə köçürülməsi

ilə bağlı qərara istinad edən hər hansı müddəa olmamışdır. Əslində, sərəncamda açıq şəkildə qeyd

edilirdi  ki,  “o,  yalnız  layihə dizaynının  hazırlanması”  və  layihənin  podratçısı  tərəfindən  müvafiq

sənədlərin  əldə  edilməsi  üçün  əsas  kimi  çıxış  edirdi.  Belə  olan  halda  və  müvafiq  özəlləşdirilmiş

evlərin özgəninkiləşdirilməsi ilə bağlı sonradan BŞİH və ya hər hansı digər dövlət orqanı tərəfindən

formal qərarlar qəbul edilmədiyindən, Məhkəmə hesab edir ki, BŞİH‐nin 2004‐cü il 14 may tarixli

sərəncamı  öz‐özlüyündə  sözü  gedən  ərazidə  yerləşmiş  xüsusi  mülkiyyətdə  olan  əmlakın

özgəninkiləşdirilməsinə açıq şəkildə icazə verən hüquqi sənədə bərabər tutula bilməz. 89. Bundan

əlavə, Məhkəmə özgəninkiləşdirmə prosesinin qanuni şəkildə 1982‐ci il tarixli Mənzil Məcəlləsinin

bir sıra normalarına uyğun qaydada aparıldığı ilə bağlı Hökumətin mövqeyini qəbul etmir. Məhkəmə

bununla əlaqədar həmin normaların işə aidiyyəti olmadığı və ya tətbiq edilməsinin mümkün olmadığı

ilə bağlı ərizəçinin mövqeyi ilə razılaşır.

---