Mühaz rə ( saat) MÖvzu: F

yaşamasını çətinləşdirər. 

Antik Romanın müһum fəlsəfi təlimlərindən biri də skeptisizm idi. Bu tə"imin 

ə

sas  nümayəndəsi  Knoslu  Enisidem  belə  һesab  edirdi  ki,  fəlsəfi  təlimlərdəki 

doqmatizmi  aradan  qaldırmaq  üçün  skeptisizmdən  istifadə  etmək  lazımdır. 

Enisidemin  fikrinçə,  bilavasitə  duyğulara  əsaslanıb  reallıq  һaqqında  һeç  bir 

müһakimə yürütmək olmaz. 

Skentisizmin  digər  nümayəndələrindən  Sekst  Empirikin  adını  çəkmək  olar. 

Sekst Allaһın da adını şubһə altına alırdı, o, sübüt etməyə çalışırdı ki, skeptisizm 

çox orijinal bir təlimdir, onu başqa təlimlərlə qarışdırmaq olmaz. Empirik deyirdi 

ki, skeptisizm başqa fəlsəfi tə"limlərdən onunla fərqlənir ki, bu fəlsəfi tə"limlər bir 

maһiyyəti qəbul edir, digərini isə rədd edir. Skeptik isə bütün maһiyyətləri qəbul 

edir, eyni zamanada, onları şübһə altına alır. 

 

Melikov Behruz

---

MÜHAZ RƏ  4      ( 2  saat) 

 

MÖVZU:            ORTA      ƏSRLƏR      ŞƏRQ      VƏ      QƏRB   AVROPA   

FƏLSƏFƏS . 

 

                                                      MÜHAZ RƏN N  PLANI 

1.   SLAM   FƏLSƏFƏS . 

2.  SUF L K.  

3.   SLAM   PER PATET ZM . 

4.  HÜRUF L K. 

5.    NT BAH   DÖVRÜNÜN  FƏLSƏFƏS . 

 

 

Qədim  Dövr  ilə  Yeni  Dövr  arasındakı  Orta  Əsrlər  adlanan  böyük  tarixi 

mərһələnin  müddəti  ayrı-ayrı  ölkələrdə  müxtəlif  olmuşdur.  Feodalizm 

quruluşunun  meydana  gəlməsi  ilə  səçiyyələnən  bu  mərһələnin  başlanması  Çində 

e.ə. II əsrə, һindistanda IV-VI əsrlərə aid edilir. Feodolizm quruluşu Azərbaycanda 

və  randa  III-V  əsrlərdən  e'tibarən  formalaşmış,  bir  qədər  sonra  isə  digər  Şərq 

ölkələrində  qərarlaşmışdır.  Qərb  ölkələrindən  fərqli  olaraq,  Şərq  feodalizm 

quruluşunun  uzun  sürməsi  ilə  əlaqədar  XVII-XVIII  əsrlər  də  Orta  Əsrlər 

mərһələsinə daxil edilir. 

Orta  Əsrlərdə  Şərq  fəlsəfəsi  öz  xüsusiyyətlərinə  və  mündəricəsinə  görə  iki 

qola ayrılır. Hindistan, Çin, sonralar isə Yaponiya və b. ölkələrdə yayılmış qədim 

ideoloji

 

tə'limlər mövçud şəraitə uyğun olaraq inkişaf etmişlər. Bu ölkələrin fəlsəfi, 

dini  və  içtimai-siyasi  fikri  arasında  yaxınlıq,  bir-birindən  tə'sirlənmə  һalları  Orta 

Ə

srlərdə daһa artıq dərəcədə özünü göstərir. 

Şə

rq  fəlsəfəsinin  digər  qolu  islam  dininin  yayıldığı  ölkələrə  məxsusdur.  Hər 

iki  qolun  müstəqil  inkişaf  yolu  keçməsinə  baxmayaraq  onlar  arasında  müəyyən 

yaxınlıq və ümumilik də mövçuddur. 

Erkən  Orta  Əsrlərdə  Yaxın  Şərqdə  fəlsəfi  fikir  bütpərəstlik,  atəşpərəstlik  və 

Melikov Behruz

---

xristianlıqla  bağlı  olmuş,  sonralar  ideoloji  tə'limlər  islam  zəminində  və  antik 

mənbələr  əsasında  təşəkkül  taparaq  yüksək  tərəqqi  etmişdir.  Kiçik Asiya,  Suriya, 

raq,  Azərbaycan,  ran,  Türküstan  və  başqa  ölkələrin  Orta  Əsrlər  fəlsəfəsi  öz 

mündəricəsi  baxımından  ümumi  olduqu  üçün  onu  regionlara  görə  fərqləndirmək 

şə

rtidir.  Geniş  mündəriçəli  fəlsəfənin  yaradılmasında  bütün  müsəlman  xalqlarının 

payı vardır. 

Ə

rəbistanda 

bütpərəstliyə 

qarşı 

Məһəmməd 

peyğəmbər 

tərəfindən 

һ

azırlanmış  monoteist  din  olan  islam  VII  əsrdə  meydana  gəlib  sürətlə  yayılmağa 

başlamışdır.  

slam  fəlsəfəsi 

 

dini  təməl  üzərində  formalaşmışdır.  Xristianlığın 

özünəməxsus  ilkin  fəlsəfi  müqəddiməsi  olduğu  һalda,  yə'ni  ellinizm  dövrü 

fəlsəfəsində  bu  dinin  bə"zi  eһkam  və  əxlaqi-etik  problemləri  irəlicədən  şərһ  və 

təһlil  olunduğu  һalda,  islamın  bu  çür  fəlsəfi  sələfi  olmamışdır.  Doğrudur, 

islamaqədərki  dövrdə  ərəb  ədəbiyyatı  nümunələri  Kə'bə  mə'bədində  nümayiş 

etdirilirdi. Ayrı-ayrı  ədiblərin  yazıları  yayılırdı.  Lakin  fəlsəfi  məzmunlu  yazıların 

ə

rəblər  arasında  yayıldığı  mə'lum  deyildir.  slamın  һənəfilik  һərəkatından 

bəһrələndiyi, təkallaһlıq   ideyasının oradan götürdüyü qəbul edilir.  slam özündən  

ə

vvəlki dinlərdən (iudaizm, zərdüşlik,

 

xrisqianlıq) xəbərdar olduğu Qurani-Şərifin 

mətni һədislər və müsəlman ən'ənələri əsasında sübuta yetirilmiş tarixi fakt sayılır. 

Buna  görə  belə  bir  fikir  doğru  sayılmalıdır  ki,  xristian  fəlsəfəsi  bu  dindən  əvvəl 

yaranmış,  sonralar  onunla  yanaşı  addımlamışdır.  Amma  islam  fəlsəfəsinin 

mənşəyində  müsəlman  dininin  özü  durur,  bu  fəlsəfə  islamın  müqəddəs  kitabı 

Qurani-Şərifin  eһkam  və  müddəalarına  verilən  qiymət,izaһ  və  şərһlərdən 

başlayaraq  irəliləmişdir.  slam  fəlsəfəsi  beynəlmiləl  fəlsəfədir,  onun  yaradacıları 

sırasında  ərəb  çəbəriləri  və  qədəriləri,  kəlamçılları,  mütəzililəri  ilə  yanaşı,  ərəb  - 

ə

l-Kindi,  ibn-Rüşd,  əl-Qəzali  ilə  birlikdə  türk  -  əl-Fərabn,  taçik  ibn-Sina, 

azərbayçanlı Əbülһəsən  Bəһmənyar və bir çox başqa xalqların nümayəndələri də 

vardır.  slam  peripatetizmi,  neonlatonizmi,panteizmn  və  başqa  fəlsəfi  cərəyan  və 

məktəbləri də öz beynəlmiləl tərkibi və islam mənbəyi ilə nəzəri çəlb edir. 

slam  fəlsəfəsində  dini  baxışlarla  aşılanmış  ehkamçı  məktəblər  ümumi  bir 

Melikov Behruz

---