Mühaz rə ( saat) MÖvzu: F
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
vəһdətindədir. Tam kimi dünyanın varlığı dünyada mövcud olan bütün şeylərin varlığından ayrılmaz-dır. Varlıq probleminin ikinci aspekti bundan ibarətdir ki, özlərinin mövçudluq formalarına görə müxtəlif olan təbiət, insan, fikirlər, ideyalar, cəmiyyət eyni dərəçədə mövçud olub, һər şeydən əvvəl, öz mövçudluqlarına görə sonsuz, keçici olmayan dünyanın büqöv vəһdətini əmələ vtirirlər. Varlıq probleminin üçünçü aspekti bundap ibarətdir ki. һər bir adam öz praktiki fəaliyyətində dünyanın vəһdə-tinin ilkin şərtini təşkil edən mövçudluqu 1- ə bul edir. 0 һəm də sadəcə olaraq dünyanın var olması, daim mövcud olması һ aqqında deyil, һəmçinin özlüyündə dünyanın bir-birindən fərqlənən çisimlərinin vəһdətində mövçud olma-sı һaqqında fikri də qəbul edir. nsana dünyanın prosseslərindən baş çıxarmağa imkan verən anlayıpşar sisqs-ində "varlıq" kateqoriyası və ona sinonim olai "gsrçək-lik" və "reallıq" anlayışları xüsusi yer tutur. Ontologi-yanın ən geniş anlayışı olan varlıq kateqoriyasının maһiyyətini dərk stmək və onu fəlsəfi kateqoriya kimi səçixyələn;şrmək üçün gerçəklik və reallıq anlayışlarına nəzər salmalıyıq. Ona görə ki, varlıq kateqoriyasının məzmunu məһz gerçəklik və reallıq anlayışları vasitəsilə açılıb konkretləşdiril ir. Gerçəklik keçmişdə, indi mövçud olan və gələçəktə mövçud olaçaq büqün ş eylərin, proseslərin, sistemlərin, һalisələrin, һalların məçmusudur. Təbisuqdə mövcud olan şeylər, һadisələr. proseslər, cəmiyyəldə insanların davra-nıpıarı, dövlət sisqemləri, şəxsi һəyəçanları, fikirləri, ideyaları və s. gerçəkliyin ayrı-ayrı fraqmentləridir. Gerçəkliyə daxil olan һadisələrin sürəkliliyi olduqça rxtəlifdir: bə'ziləri uzun ömürlüdür, bə'ziləri isə ani baş verir. Buna görə də gerçəklikdə daim yeni-yeni çisimlər və һadisələr meydana gəlir, qərarlaşır, mövçul olur, sonra isə yenilərinə çevrilirlər. Gerçəklik anlayışına sinonim olan reallıq anlayı-şıdır. Reallıq çox genşp olub obyektiv və subysktiv real-lıqların cəmi, məçmusu kimi qəbul edilir. nsan şüurun- dan kənarda mövcud olan gerçəklik obyektiv reallıq adla-nır. Kvarklar, elementar һ issəciklər, nüvə, atom, molekul, çisimlər, qalaktika, Metaqalaktika, fiziki saһənin Melikov Behruz müxqəlif növləri, ictimai proseslər və s. obyektiv reallı-ğın ayrı-ayrı elementləridir. nsan şüurunda, nnsan təfəkküründə, insan təxəyyülündə mövcud olan gerçəklik isə subyskqiv reallıqdır. Beynin fəaliyyətinin məһsulu olan fikirlər, ailayışlar, mülaһizələr, obrazlar, elmi və qeyri-elmi biliklər də reallıq olub, fəlsəfədə deyildiyi kimi, subyektiv reallıq | anlayışını təşkil edirlər. Şifaһi xalq ədəbiyyatında geniş işlənən çin, şeytan, pəri, əjdaһa, yaxud elmi fan-tastik əsərlərdə təsvir olunan müəyyən һadisələr subyektiv reallıqdır. nsan şüurundan xaricdə mövçud olan obyek-tiv reallıq və onun in'ikası kimi ançaq insan şüurunda mövçud olan subyektiv reallıq çiddi surətdə fərqlənsələr də möһkəm vəһdətdə və əlaqədə olub bir-birinə qarşılıqlı tə'sir göstərirlər. Obyektiv və subyektiv reallığın bu vəһdəqi və ə laqəsi öz ifadəsini fəlsəfənin "varlıq" kate-qoriyasında tapır. nsan obyektiv reallığın məһsulu, subyektiv reallığın: xülyalar, kəşflər, ixtiralar, fanta-ziyalar aləminin yaradıçısıdır. Deməli, o, obyektiv və subyektiv reallığın kəsişdiyi iöqtə və bu mə'nada varlı-ğın mərkəzidir. nsan yalnız bioloji varlıq deyil, o һəm də sosial varlıq olduğuna görə informasiyaları, xüsusilə də oiun yüksək forması olan biliyi yaraqmaq, toplamaq, һifz etmək və sonrakı nəsillərə ötürmək qabiliyyətinə ma- likdir. Bu isə bəşəriyyətin yaşamaeı üçün olduqça vaçib-dir. Varlıq kateqoriyasını təһlil edərkən, onun maddi və mənəvi varlBpdan ibarət olmasını xüsusi qeyd etmək lazımdır. Maddi varlıq anlayışı maqeriya kateqoriyası-na yaxındır. Fundamental fəlsəfi kateqoriya olan materiya fəlsəfi və təbii-elmi biliklər sistemində müһüm yer tutur. Bu, onunla bağlıdır ki, bütün təbiət elmləri materiyanın konkret növlərini, onların strukturunu, xassələrini, һərəkəq və inkişaf qanunlarını öyrəndiyi kimi, һeç bir fəlsəfi qə'lim də "materiya" anlayışına və onunla bağlı olub müһüm dünyagörüşü əһəmiyyəti kəsb edən varlıq və təfəkkür, təbiət və ruһ, maddi və ideal, һabelə һərəkət, məkan və zaman kateqoriyalarına müraçiət etmədən keçinə bilməz. Öz əməli fəaliyyətində çanlı və çansız təbiətin bir-birlorindən kəmiyyət və keyfiyyəqcə fərqlənən çox müxtəlif predmet və һadisələri ilə qarşılaşan insanları lap dimdən belə bir məsələ düşündürmüşdür: Dünyadakı müxtəlif cisim və Melikov Behruz һ adisələri bir-birilə bağlayan maddi əsas varmı, dünyanın sonsuz müxtəlifliyinin vəһdəti һaqqında danışmaq olarmı? һəyat təçrübəsinin, sonralar, isə һəm də elmi biliklərin inkişafı gedişində filosoflar belə bir ümumi əsasın olması fikriiə gəlmişlər. Bu ümumi zsas onların һamısının insan şüurundan xariçdə və on-dan asılı olmadan mövcud olmalarıdır. Məһz insan şüurundan xariçdə və ondan asılı olmadan obyektiv real-lıq kimi mövçud olanı ifadə eqmək üçün fəlsəfədə materi- ya anlayışı işlədilir. Onun һaqqında ilk təsəvvürlər һələ qədim fəlsəfədə irəli sürülmüşdür. Materiyaiın növləri, quruluşu və xassələri barədə o zaman irəli sürülən və qəbiətşünaslığa aid olan bu məsələ onun tərəfindən, һəm də təbiətin eksperimental tədqiqi zsasında, təbiət һaqqında məsələləri zəruri təçrübi fakq-lara əsaslanmayan ə qli quraşdırmalar vasitəsi ilə һəll etməyə çalışan və əzünü "elmlər elmi" kimi qələmə verən naturfəlsəfə mövqeyindən һəll olunurdu. һəmin mövqedən çıxış edərək büqün mövçudatın ilk əsasını tapmağa ça-lışan Qədim Dövr maqerialistləri belə əsas kimi götür-dükləri materiyanı onun bilavasitə duyğu ilə qavranılan konkret növlərindən birinə, yaxud bir neçəsinə müncər edirdilər. Məsələn, Qədim Şərq (Misir, һind, Çin) fəlsəfəsin-də od, su, torpaq, һava və s. kimi ünsürlər bütün şeylərin zmələ gəldiyi və məһv olaraq çsvrildiyi ilk əsas kimi gö-türülürdü. Şeylərin bu ilk əsasını və baişanğıcını Qədim Yunan fəlsəfəsində Milet məktəbinin (e.ə.VI-V əsrlər) nümayəndələrindən Fales suda, Anaksimen һavada gö-rürdü. һəmin filosofları nəzərdə ququraq Aristotel yaz- mışudı kn, onlar ancaq bir maddi bapşanğıcı, məһz büqün şsylərin ibarət olduğu һə r şeyin əmələ gəldiyi və məһv ola-raq ona çevrildiyi şeyi bütün çisimlərin başlanqıçı saymışlar. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, materiyanın 1uruluşu və I xassələri һaqqında təsəvvurləri kökündən dağıdan kəşflərin baş verdiyi X1X-XX əsrlərin qovşağında sonralar I "elementar" adlandırılan materiya һissəciklərindən yalnız elektron mə'lum idi. O zaman atomun bölünməzliyi dəyişməzliyi һaqqında təsəvvürlərin elektronlara aid edilməsi təһlükəsişş qarşısıiı almaq üçün ən yeni I kəşflərin ümumiləşdirilməsinə dialektik-materialist idrak nəzəriyyəsini tətbiq etmək lazım Melikov Behruz Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|