MühaziRƏ 1 Mülkü müdafiənin əsasları, qüvvə və vasitələri

Rentgenmetrlər – rentgen şüalarının və ya qamma şüa­lan­ma dozalarının gücünü ölçmək üçündür.Belə cihazların ölçmə dia­pa­zonu rentgenin yüzdə bir qismindən bir neçə yüz rentgen saata (R/saat) qədərdir.Bu cihazlarda verici olaraq ionlaşma kameraları və ya qazboşalma sayğacları tətbiq edilir. DP-3B, DP-3B rentgen­metr­ləri, «Kaktus» tipli rentgenmetr, İMD-1, İMD-21, DP- 5A və s. belə cihazlardır.
Radiometrlər – müxtəlif səthlərin, avadanlığın, texnika­nın, paltarların, havanın, əsasən, alfa və betta hissəciklərlə radioaktiv zəhərlənməni aşkar etmək və bu zəhərlənmənin dərəcəsini təyin etmək üçündür. Radiometr vasitəsilə az səviyyəli şüalanmanı ölç­mək mümkündür (şəkil 2.34).
Bu cihazlar daha çox yayılmış və geniş tətbiq olunur. Uni­ver­sal bazalı QBR – 3, SRP – 68-01, KRK, KRBP, «Luç-A» beta-qamma radiometri, «Tiss» radiometri DP-100M, DP-100ADM solar light, X-cite radiometrik qurğuları və s. belə cihazlardır.
Rentgenmetr-radiometr DP-5A, B, V qamma şüalanma sə­viy­yələrini, habelə ərazinin və müxtəlif əşyaların qamma şüa­lan­ma nəticəsində məruz qaldığı radioaktiv zəhərlənməni ölçmək üçün istifadə olunur. Bu cihazların modifikasiyalarının təyinatı və qu­ruluşu eynidir, bunların fərqi, əsasən, quruluşun­da və qismən də elektrik sxemindədir.

a b

Şəkil 2.34. Radiometrlər:

a) solar light; b) X-Cite


Dozimetrlər – zəhərlənmiş rayonda fəaliyyət göstərən bü­tün müddət ərzində şəxsi heyətin aldığı ümumi şüalanma do­za­la­rını (əsasən, qamma şüalanma dozalarını) təyin etmək üçündür.
Fərdi dozimetrlər kiçik ölçülü ionlaşma kamerasından və plyon­kalı fotokasetdən ibarətdir. Kameralar komplektindən və dol­­durma-ölçmə tərtibatından ibarət cihaz dəstinə  fərdi do­zi­met­rik nəzarət komplekti deyilir.DK-02, DP-22V, DP-24, İD-1, İD-11 və s. cihazlar fərdi dozimetr komplektləridir. Vericilərin ti­pi­nə görə cihazları: ionlaşma kameraları, silindr formalı və kəllə qaz­boşalma sayğacları, ssintilyasiya sayğacları və fotomü­qa­vi­mət­li sayğaclar tətbiq olunan cihaz növlərinə ayırmaq olar.
Ölçülən şüalanmanın növünə görə, cihazları – şüalanma ­öl­çən və ya hissəcikləri ölçən cihazlara ayırmaq mümkündür. Ciha­zın sxemində çevrilən siqnalların xarakterinə görə dozi­met­rik qur­ğular iki qrupa ayrılır.
Birinci qrupa elə cihazlar aid edilir ki, burada nəzarət edi­lən şüalanmaların hissəcikləri və ya fotonları detektor vasitəsilə qı­sa, ardıcıl elektrik siqnallarına çevrilir. Bu qrup cihazların elek­trik sxemi çevirici və impuls gücləndirici rolunu oynayır.
İkinci qrup dozimetrik cihazlarda isə cihazın detektoru ona təsir göstərən şüalanmaları fasiləsiz sabit cərəyana çevirir. Be­lə halda cihazın sxemi sabit cərəyangücləndirici və çevirici ro­lu­nu oynayır. Müasir dozimetrik cihazların, demək olar ki, hamısı ionlaş­dır­ma metodu əsasında işləyir. Cihazların əsas qovşaqları ve­ri­ci­lə­rin əsas tərtib hissəsi olmaqla, detektorlar, yəni ionlaşma ka­­me­ra­la­rı, qazboşalma sayğacları və ya ssintillyator ölçmə və ya qey­d­et­mə cihazlarından ibarətdir.