MühaziRƏ konspektləRİ Qiyabi təhsil alan tələbələr üçün yardımçı vəsait Bakı- 2002
Üımımipsixologiya. Prof. Petrovskinin red. ilə. Rakı. Maarif
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1
Üımımipsixologiya. Prof. Petrovskinin red. ilə. Rakı. Maarif. , 1982, 440-441. s. 84 downloaded from KitabYurdu.org məti (V. Ştern), ya əsas təhrikedici qüvvələri (L Klaqes), ya da meyl və münasibətəlri (A.F. Lazurski) kimi şərh olunmuşdur. Xarakterin irsən keçməsi və həyat prosesində qazanılması məsələsinin şərhində də prinsipial fikir ayrılığı vardır. İ.Kantın (XVIII əsr) fikrincə xarakter temperamentdən fərqli olaraq, həyat prosesində qazanılır. Lakin fiziki xüsusiyyətəlri şərh edərkən Kant irsi və həyatda qazanılan xüsusiyyətləri bir-birindən ayırmır. Ribo xarakteri irsiyyətlə şərtlənən bir hadisə kimi başa düşmüşdür. Malaper, Fulye və başqa alimlər xarak-terdə həm irsi, həm də həyatda qazanılmış xassələr olduğunu qeyd etmişlər. Polan xarakterin tamamilə həyat şəraiti ilə müəyyən edildiyini göstərmişdir. Bu iki nöqteyi-nəzərin mübarizəsi indiyə qədər də davam edir. Hər bir xarakter əlaməti yalnız müvafiq tipik şəraitdə təzahür etdiyi üçün, onun fizioloji sinir mexanizmlərinin də yalnız müvafiq tipik, təkrar olunan şəraitdə təzahür edəcəyini güman etmək olar. Belə fizioloji mexanizmlərdən biri dinamik stereotipidir . Dinamik stereotip dedikdə, eyni şəkildə təkrar olunan qıcıq- landırtcılar sisteminin təsirinə cavab olaraq əmələ gələn şərti reflekslər sistemi nəzərdə tutulur. Dinamik stereotipin səciyyəvi əlaməti orqanizmin eyni şərti qıcıqlandırıcılara şəraitdən asılı olaraq, müxtəlif reaksiyalarla cavab verməsidir. Bu keçirilmə adlanır. Əsasını dinamik stereotip təşkil edən keçirilmənin mahiyyəti mərkəzi sinir sistemində şəraitdən asılı olaraq müxtəlif funksional halların yaranmasından ibarətdir. Xarakter və sinir sisteminin ümumi tipinin təzahürlərini müqayisə etdikdə, xarakter əlamətlərinin mənşəyini başqa bir fizioloji şəraiti də üzə çıxır. Mə'lum olmuşdur ki, sinir sisteminin ümumi tipinin əks (zidd) xassələrinə psixoloji cəhətdən əks hərəkət tərzi uyğun gəlir. Məlumdur ki, sinir sisteminin ümumi tipi həm də temperamentin fizioloji əsasını təşkil edir. Buradan aydın olur ki, temperament və xarakter arasında sıx əlaqə vardır. Temperamentin tipi xarakterin xüsusi fərdi əlamətlərinin mənşəyinin ən mühüm psixoloji şərtlərindən biridir. 85 downloaded from KitabYurdu.org Məlumdur ki, ikinci siqnal sistemi xarakter əlamətlərinin əsasını təşkil edən "keçirilmə" mexanizminin əmələ gəlməsin- də mühüm rol oynayır.İkinci siqnal sisteminin birinci siqnal sistemi üzərində üstünlüyünü və bu iki siqnal sistemi arasında olan qarşılıqlı münasibətləri nəzərə alaraq, İ.P.Pavlov sinir sisteminin insana məxsus üç tipini ayırd etmişdir. 1."Mütəfəkkir" tip. Bu tipdə ikinci siqnal sistemi üstünlük təşkil edir. 2."Bədii" tip. Bu tipdə birinci siqnal sistei üstünlük təşkil edir. 3."Orta" tip. Bu tipdə siqnal sistemlərinin heç biri üstünlük təşkil etmir. Xarakter əlamətlərinin mənşəyində sinir sistemi- nin xüsusi tiplərinin də iştirak etdiyi güman edilir. Lakin sinir sisteminin ümumi tipinin xassələri əvvəlcədən xarakterin necə olacağını müəyyən etmir. Eyni sinir tipinə malik olan insanların xarakteri müxtəlif ola bilər: məsələn, sinir sistemi zəif tipə mənsub olan adam mehriban, yaxud da kinli, doğruçu və ya yalançı, səliqəli və ya pinti ola bilər. Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|